Lịch Tết Sài Gòn

Với nhà sản xuất

Vào khoảng tháng tám, khách hàng và người làm lịch bắt đầu tìm nhau. Theo luật định, nếu giá trị mua bán trên một trăm triệu, phải tổ chức đấu thầu công khai. Các khách hàng lớn như ngân hàng, công ty bảo hiểm,…có nhu cầu vài triệu ấn bản lịch tết đều phải gửi thư mời thầu. Luật là vậy, nhưng các bên liên quan thích dùng “lệ” hơn. Anh T. một  người có thâm niên đấu thầu lịch của công ty phát hành Phương Nam thẳng thắn thừa nhận. Anh cho biết thêm: “Có thể khách nêu ý tưởng, chủ theo đó thực hiện. Cũng có thể chủ chào sản phẩm có sẵn, khách góp ý sửa đổi. Với các hợp đồng nhỏ từ 500 tới 5,000 sản phẩm coi như “chả bõ dính răng”, phải từ một triệu ấn bản đổ lên- như trường hợp hợp đồng với công ty bảo hiểm Bảo Việt- mới có ăn. Sau một mùa lịch, lời tiền tỷ, còn thường thường bậc trung cũng vài chục triệu tới trăm triệu”.

Muốn thắng một mùa lịch phải kết hợp yếu tố quen biết, tiền bạc với tính toán. Nói chung rất mệt mỏi, rất căng thẳng, chỉ cần sai một ly đi một dặm. Đơn cử năm nay thị trường chuộng lịch bloc không bìa (hoăc bìa lửng), in bốn màu, giấy láng, khổ 20x 30 (gọi là lịch đại) hoặc khổ 30x 40 (lịch siêu đại) với giá từ 50,000 đồng tới 200,000 đồng. Nhà nào in lịch tờ (1 tờ, 5 tờ, 7 tờ, 12 tờ) là lỗ. Đề tài mấy năm trước như người mẫu, áo dài, nhà cửa phong cảnh nước ngoài năm nay thay bằng đề tài non nước Việt Nam,  nét đẹp chiếc yếm, tranh dân gian Đông Hồ…. Đặc biệt, lịch khỏa thân nghệ thuật cũng được phép bán và bán được.

Nhân đề cập vấn nạn in nối bản, anh T. bảo đó là một trong những trò bẩn nhất làng lịch. Khốn nỗi, biết bẩn nhưng  vì lợi nhuận do in nối bản quá lớn. Ví dụ xin giấy phép in 5,000 bản. Hết 5,000 bản đó, có nhu cầu thêm 10,000 bản nữa thì không xin giấy phép tái bản mà in nối luôn. Hình ảnh sử dụng trên lịch, chỉ trả tác quyền lần in đầu (và là lần duy nhất). Những lần in nối bản sau đó (thực chất là in lậu) nhà lịch giả vờ quên, lờ đi, không cho tác giả biết (để khỏi phải thêm trả tiền).

Cuối năm Tây, trong không khí mừng đón Noel tưng bừng, phố lịch Nguyễn Thị Minh Khai (Sài Gòn) và Phùng Hưng (Chợ Lớn) vẫn hoạt động tấp nập. Anh chủ hàng đầu phố Phùng Hưng chỉ hai thùng lịch chuẩn bị đi tỉnh cho biết “Bây giờ giữa tháng 12, mùa lịch đã kết thúc. Thắng thua, lời lỗ coi như xong xuôi. Từ đây tới tết chủ yếu chỉ bán lẻ lai rai”. Nghe kẻ viết bài “đề đạt nguyện vọng” làm đại lý lịch, anh chủ nói luôn một hơi “giá chiết khấu bằng 50% giá bán, tỷ như cuốn lịch bloc cực đại in bốn mầu này giá 150,000 đồng thì tôi lấy phân nửa, còn phân nửa cho chị lời. Tiền trao cháo múc, mua đứt bán đoạn”. Chưa thấy mặt hàng nào có mức chiết khấu hấp dẫn vậy, chả trách đại lý lịch mọc như nấm sau mưa. Đầu mùa cầm giá cao. Giữa mùa hạ bớt. Cuối mùa bán đổ bán tháo.

Với người tiêu thụ

Dân Sài Gòn không quan tâm tới những chuyện nói bên trên. Với họ, làm sao ra cuốn lịch là chuyện của thiên hạ. Phần họ chỉ lo đầu năm treo lên, cuối năm gỡ xuống. Việc mua lịch, biếu lịch tất bật cuối năm nên có sự  “lạm phát” lịch, cô Huyền Nga nhăn nhó kêu khổ vì “đi dạy, học trò cho vài cuốn. Chồng về hưu, lãnh một cuốn. Con trai mở công ty làm ăn, hơn chục cuốn nữa, thêm con dâu, cháu gái…Cứ thế nhà thành kho chứa lịch. Đành tuyển một hai cuốn đẹp nhất để treo, còn bao nhiêu đem cho hết”. Chắc nhiều người đã nghĩ và làm như cô Nga nên mới có chuyện nhà anh quét rác nhỏ tí, tuềnh toàng lại chơi một lúc mấy cuốn lịch “Ngân hàng Á Châu kính biếu”, “Ủy ban Nhân dân quận 7 thân tặng”, phòng trọ anh thợ hồ, chị bán rau, ông xe ôm cũng chưng lịch “Khoa Tài chánh, trường Đại học Kinh tế kính tặng”, “Bảo hiểm Nhân thọ Prudential kính tặng”, “Tiệm vàng Khánh Phương kính biếu” (!)

Không dễ tánh “gì cũng chơi”  như thị dân, nông dân vùng sâu vùng xa luôn nêu điều kiện phải lịch nhiều tờ, nhiều màu, in hình người đẹp…mới chịu lấy, có lẽ phát xuất từ cuộc sống quanh năm thui thủi, không có gì giải trí, không tiếp xúc với văn hóa văn minh cao cấp chốn thị thành. Với họ, treo tấm lịch in hình nghệ sĩ cải lương, nội thất sang trọng, các kiểu nữ trang, xe hơi, kỳ hoa dị thảo…là nhất cử tam tứ tiện. Trước hết có cái coi ngày cúng quải, đi đứng, mua bán, sau để trang trí cho đẹp, sau nữa nhằm che bít khe vách hở hang. Khác nông dân  miền Nam thích lịch nhiều tờ, dân vùng cao Tây Bắc có vẻ chuộng lịch plastic Trung Quốc, vì nói như ông Cả Tốn quê Lạng Sơn thì “nó chỉ có một tờ thôi, nhưng mà to, màu sắc, hình ảnh tuyệt vời hơn ta, lại rẻ, chỉ vài ngàn đồng”. Cũng theo ông Tốn, lịch Việt Nam, nhất là lịch Sài Gòn, ở Lạng Sơn cũng có bán, nhưng không cạnh tranh nổi với lịch Trung Quốc. Lịch Trung Quốc dùng xong, lấy luôn làm tranh thờ, tranh treo, thỉnh thoảng phẩy bụi, dăm ba năm trông vẫn như mới.

Gặp một phụ nữ ở bưu điện Tân Bình đang làm thủ tục gửi lịch đi Mỹ, kẻ viết bài nghe chị tâm sự bên đó chẳng thiếu thốn gì nhưng tết tây, tết ta, không gửi quà tặng thì kỳ mà gửi bánh mứt, quần áo, vải vóc vừa nặng vừa đắt lại chưa chắc được ưa thích nên chỉ gửi lịch bàn loại có bìa cứng (còn gọi là lịch chữ A) vừa có tình, vừa không sợ đụng hàng, không sợ mấy ông tiểu đường, mấy bà giảm béo chê…Cuốn lịch để bàn in tranh Đông Hồ trang nhã được chị phụ nữ chọn gửi có giá chưa tới 2 đôla, chính xác là 30,000 đồng/cuốn, nhưng cước đi Mỹ mắc gấp năm lần. Tính nhẩm gửi sáu cuốn lịch bàn, hết đứt 50 đô la. Quá mắc! Kêu mắc nhưng số người đứng chờ gửi lịch đi Mỹ, Úc, Canada, Pháp.. vẫn đông, trong số có cả Tr., nhân viên “ma két tinh” của công ty phát hành lịch F. Thấy anh, kẻ viết bài buớc lại hỏi chuyện. Tr. than mười năm làm lịch, mắt bão hòa với hình sắc. Thấy cuốn nào cũng đẹp. Đẹp nào cũng quên nhanh. Gửi vậy, chứ không thích, cũng không nhớ đã gửi mẫu nào (!).

Cuộc sống Sài Gòn đang ở vào giai đoạn nước rút. Từng tờ lịch rơi xuống, thúc đẩy thêm những tính toán, lo lắng cuối năm. Bao nhiêu người có lịch, quên lịch, thậm chí không biết gì về thị trường lịch và những vui buồn dích dắc của nó, nhưng hiệu quả (cả hậu quả) của “lịch”, công dụng của “lịch” thì không ai không công nhận. Vì “lịch” đi với “sử” thành lịch sử, với “sự” thành lịch sự, với “duyệt” thành lịch duyệt, với “lãm” thành lịch lãm… chi phối mọi hoạt động của con người. Ngàn năm trước đã thế, và bây giờ, chắc vẫn thế.