Người Việt thường coi trọng, khuyến khích việc học hành, đỗ đạt. Có thể thấy qua cách nhiều bậc phụ huynh chọn nơi cư trú sao cho được gần trường tốt, hoặc đôn đốc con cái tranh đoạt điểm thật cao,
để được chọn vào các trường đại học danh tiếng sau này. Tinh thần hiếu học có thể là một trong những lý do đưa đến sự thành công vượt bậc của nhiều người Việt trên xứ người, với quãng thời gian tương đối ngắn. Trong thời đại thông tin đòi hỏi nhiều kiến thức và kỹ năng chuyên biệt, lại thêm áp lực cạnh tranh khốc liệt, một nền tảng học vấn vững chắc càng thêm cần thiết.
Thanh Dũng
Tuy nhiên, mọi chuyện đều có những ngoại lệ. Trường lớp, sách vở cũng không là con đường duy nhất đưa đến thành công. Không ít người lúc nhỏ học rất giỏi nhưng khi ra đời chỉ trung bình. Xưa nay cũng từng có nhiều người học hành khá… làng nhàng, song lại trở thành những yếu nhân. Tấm gương thành đạt mỹ mãn của họ có thể là những bài học thú vị.
“Song kiếm hợp bích”
Phương tiện di chuyển đây đó (xe gắn máy, xe hơi…) luôn là nhu cầu lớn. Kỹ nghệ chế tạo xe là phần quan trọng trong nền kinh tế thế giới, nắm giữ hằng triệu việc làm.
Ông Henry Ford thời bé không được đi học nhiều, chỉ vừa hết bậc tiểu học. Tuy nhiên, ông sớm tỏ ra có thiên hướng đặc biệt về máy móc. Mày mò tự học, thu thập kinh nghiệm, cuối cùng ông trở nên một kỹ sư máy lành nghề, rồi mở hãng xe hơi “Ford Motor Company” lừng danh đến ngày nay. Ông cũng là người nghĩ ra phương pháp lắp ráp theo dây chuyền “Assembly line & Conveyor belt”. Đây là một phát minh quan trọng. Dây chuyền làm việc không chỉ giúp hãng Ford chế tạo xe hơi hàng loạt với giá hạ, thu hút thêm người tiêu thụ, mà sẽ còn được ứng dụng ở mọi ngành kỹ nghệ khác.
Ông Henry Ford trên chiếc xe hơi thô sơ năm 1896 mang tên “Ford Quadricycle”.
Cũng như Ford, ông Soichiro Honda (người Nhật) lúc thiếu thời không hề là học sinh xuất sắc, thậm chí còn phải thường xuyên… cầm đèn đỏ trên bảng xếp hạng. Nghỉ học, Honda đi xin job trong tiệm sửa xe nhưng ban đầu chỉ được mướn để… trông con cho chủ. Bằng sự trì chí, chủ động học hỏi, lại có năng khiếu tự nhiên, dần dà Honda có thể tự mở một tiệm sửa xe riêng, cuối cùng đưa ông đến chỗ tạo lập một hãng xe mang chính tên mình. Ngày nay, hãng Honda cho ra lò đủ các loại phương tiện di chuyển, từ những chiếc xe gắn máy “Super Cub” đến các phi cơ tư nhân sang trọng đắt tiền. Hiệu Honda uy tín mạnh, mấy thập niên rồi làm mưa làm gió thị trường thế giới nhờ sản phẩm đa dạng, phẩm chất tuyệt hảo, rất bền, lại vừa túi tiền.
Soichiro Honda chạy thử chiếc xe máy mang chính tên ông.
Xướng ca vô… tiền
Nếu xe cộ gợi hình ảnh đời sống hiện đại, tiện nghi, thì Hollywood là nhà vô địch của nghệ thuật thứ 7 với doanh số khổng lồ. Kỹ nghệ màn bạc cũng đem lại cho những người tạo dựng, góp phần nuôi dưỡng nó cả hào quang lẫn phú quý. Trong số này, có thể kể Walt Disney, Marlon Brando, Woody Allen, hay Leonardo DiCaprio… Họ đều từng ngoảnh mặt… làm lơ với học đường, chạy theo nghiệp “cầm ca” mua vui — để nên những tên tuổi lẫy lừng.
Woody Allen Leonardo DiCaprio Marlon Brando
Tương lai tưởng như đen hù khi Walt Disney rời trường trung học xin… đăng lính năm mới 16 tuổi. Đường đời ngoằn ngoèo hơn cả “tơ tình vương vấn” lại đưa đẩy ông đến với ánh đèn sân khấu — làm nhà sản xuất phim, đạo diễn, tác giả — đoạt đến 26 giải Oscar cùng 7 giải Emmy. Walt Disney là biểu tượng lớn, có nhiều ảnh hưởng đến Hollywood. Cái tên “Walt Disney” còn khơi cảm hứng cho các khu vui chơi có một không hai, thu hút cả trẻ em lẫn người lớn –“Disneyland”, “Disney World”…
Marlon Brando từng là một thiếu niên ngỗ nghịch, bị hết trường này đến trường khác… tống cổ. Nhưng Brando lại có khiếu trong môn kịch nghệ — biệt tài đưa ông đến với màn bạc, rồi trở thành một trong những nam tài tử giàu cá tánh và ảnh hưởng nhất Hollywood. Nhiều khán giả người Việt có thể còn nhớ Marlon Brando trong vai Don Vito Corleone phim “Bố Già” khét tiếng. Còn đạo diễn Woody Allen đa tài, nổi tiếng thông minh hóm hỉnh, nhưng ít người biết là ông từng bị đuổi khỏi Đại Học New York University vì điểm thấp. Màn bạc đương đại có Leonardo DiCaprio, một nam tài tử chỉ học hết trung học, chưa hề bước chân vào đại học.
Ông vua thời trang
Có một ngành khá gần gũi với Hollywood là thời trang. Và một tên tuổi bất hủ cũng mang hoàn cảnh “ít học” tương tự. Ông Ralph Lauren chỉ học hết trung học, chưa từng lên bậc cao hơn. Ông cũng chưa từng theo học bất cứ trường lớp nào về “thời trang”. Nhưng với con mắt thẩm mỹ hơn người, cộng năng khiếu bẩm sinh, và sự gan dạ của người dám làm ăn, một tay ông gầy dựng nên thương hiệu “Polo Ralph Lauren”. Buổi đầu 1967 khiêm tốn, chỉ chuyên may một số sản phẩm nam giới, đến nay cái tên “Polo Ralph Lauren” gợi nhắc một… đế chế thời trang hùng mạnh bậc nhất thế giới với doanh số $11.9 tỉ.
“Ngũ hổ tướng”
Không thể không nhắc đến ngành kỹ thuật cao “high tech”, có thể nói đã… thấm vào mọi sinh hoạt của đời sống. Trong lãnh vực này, cũng không thiếu nhiều anh tài bỏ trường bỏ lớp mà trở nên những thành công vang dội trên thương trường.
Mark Zuckerberg năm nay mới 27 tuổi nhưng tài sản cá nhân hơn 13.5 tỉ Mỹ kim, là sáng lập viên và chủ nhân của “Facebook”, trang mạng xã hội có trên 750 triệu thành viên. Zuckerberg bắt đầu tạo trang “Facebook” từ phòng trọ ký túc xá Đại Học Harvard. Chính thành công này đưa đẩy anh rời ngôi trường danh tiếng trước khi kịp tốt nghiệp.
Mark Zuckerberg
Cũng như Zuckerber, sáng lập viên hãng Apple ông Steve Jobs mau chóng thành công khi còn trẻ tuổi. Ngày nay “Apple” là hiệu máy tính cao cấp, phổ biến khắp thế giới, có doanh số khoảng $365 tỉ. Nhưng chủ nhân của nó từng có thời là một sinh viên rất lè phè của trường Reed College, đến nỗi bỏ ngang giữa chừng. Trong khi các bạn đồng trang lứa mê mải… mài quần trên ghế trường đại học, Steve Jobs lui cui ngoài… garage sau nhà, chế máy tính “Apple”. Nhờ “có gan làm giàu”, tài sản cá nhân của Jobs năm 23 tuổi đã vượt $1 triệu, và đạt đến $100 triệu năm mới 25 tuổi.
Steve Jobs
Một cái tên rất quen thuộc khác là Bill Gates, người sáng lập hãng Microsoft. Ông Gates cũng mở hàng cửa tiệm của mình từ một garage, và cũng vì đam mê làm ăn mà… chê Đại Học Harvard rồi bỏ ngang khi mới vào năm thứ 3. Hãng Microsoft, với hệ điều hành “Windows”, thống lĩnh thị trường máy tính cá nhân “PC” mấy thập niên qua. Riêng Bill Gates bỏ túi chỉ… 56 tỉ Mỹ kim.
Bill Gates
Trong khi còn là sinh viên Đại Học UT Austin (University of Texas at Austin), Michael Dell nhạy bén bắt mạch thị trường, bỏ tiền túi $1,000 mở hãng chuyên bán máy tính qua mạng internet. Công việc làm ăn khấm khá đến mức chàng sinh viên quyết định thôi đi học. Hãng Dell Inc. ngày nay có doanh số trên $62 tỉ, với hơn 100 ngàn nhân viên khắp thế giới.
Michael Dell
Cùng cỡ với Dell Inc, hãng Oracle tổng hành dinh tại Redwood Shores, California, có khoảng 108,000 nhân viên. Sáng lập viên của Oracle ông Lawrence Ellison thời trẻ tuy là một sinh viên thông minh nhưng… hơi lười, cuối cùng phải bỏ dở chương trình học tại cả 2 trường Đại Học “University of Illinois at Urbana” và Đại Học Chicago “University of Chicago”. Sự xuất sắc của Ellison lại biểu hiện qua tài kinh doanh: các nhu liệu “software” dùng cho máy tính của Oracle đạt doanh số đứng hàng thứ 3 trên thế giới, chỉ thua Microsoft và IBM. Bản thân Ellison cũng trở nên người giàu có thứ… 3 trên thế giới, với tài sản ngót nghét $40 tỉ.
Lawrence Ellison
Các tấm gương thành công độc đáo này chứng tỏ học vấn không phải là con đường duy nhất đưa đến thành công. Có nhiều lý do khác nhau đưa đẩy họ xa rời khuôn khổ học đường. Nhưng để… thoả chí tang bồng, chắc chắn họ cũng phải tự trau dồi học hỏi không ngừng trong từng lãnh vực đam mê riêng. Biết đâu, việc chưa hề “ra trường” còn là một loại động lực ngấm ngầm, luôn thôi thúc bước chân họ đi về phía trước càng thêm dứt khoát, mạnh mẽ.
Những người… lưu danh thiên cổ mà không kinh qua trường lớp thời nào và ở đâu cũng có. Mặc dù với hoàn cảnh sống và cá tánh khác biệt, họ đều mang những đặc điểm chung nổi trội như nghị lực hơn người, tài năng và sự sáng tạo thiên phú, cũng như chút may mắn đưa họ vượt qua trở ngại “ít học” để thành công. Đây là những người có khả năng thật sự, mà sự uyên bác nằm bên ngoài các mực thước, sách vở thông thường. Tấm gương tranh đấu của họ có thể góp phần khơi mở một cách nhìn thoáng hơn về học vấn, về con đường tiến thân, về sự “nên người” nói chung.
– Nhân vật góp mặt trên tờ bạc 100 Mỹ kim là Benjamin Franklin (thế kỷ 18), một trong những khai quốc công thần của Hoa Kỳ. Tuy rời trường lúc mới 10 tuổi, ông không ngừng tự học hỏi, tạo dựng một sự nghiệp chánh trị lẫy lừng, còn viết sách, và được xem là người có công chế ra cột thu lôi “lighting rod”.
– Một nhà sáng chế lừng danh khác, Thomas Edison (thế kỷ 19), chánh thức đến trường khoảng… 3 tháng, rồi ở nhà học với mẹ. Edison sau này trở thành triệu phú, góp phần vào nhiều phát minh thần sầu cho nhân loại, có ảnh hưởng sâu rộng, lâu dài: kỹ thuật máy hát, kỹ thuật máy chụp hình, bóng đèn điện…
Thomas Edison
– Nhạc sĩ Gene Autry (đầu thế kỷ 20) sau khi rời trường trung học đi làm nghề… đánh dây thép (kỹ thuật viên điện tín “telegrapher”) cho hãng Hỏa xa St. Louis–San Francisco Railway. Nhưng đây chỉ là khởi điểm của một tên tuổi tài danh bậc nhất làng giải trí Hoa Kỳ. Riêng về âm nhạc, ông từng viết trên 200 tác phẩm, trong đó có bài hát Noel kinh điển “Here Comes Santa Claus”.
– Valentina Tereshkova (giữa thế kỷ 20) là một phụ nữ Nga chưa từng lên đại học, chỉ trải qua các khóa “bổ túc văn hoá” qua loa thời Nga Sô cũ. Nhưng bà giỏi thể thao, rất khoẻ, được chọn vào chương trình không gian Sô Viết, cuối cùng trở thành “Nữ phi hành gia đầu tiên” trong cuộc… chạy đua danh hiệu với người Mỹ thời Chiến Tranh Lạnh.
– Công nương Diana (cuối thế kỷ 20) thuở học trò thường bị chê là… học quá dở, chỉ giỏi dạo đàn dương cầm, bơi lội, thi nhảy cầu… Diana bỏ học năm 16 tuổi, không lâu sau khi gặp đức phu quân sau này, Thái Tử Charles của Anh Quốc.
– Đương kim Đệ Nhất Phu Nhân của nước Pháp là bà Carla Bruni, tuổi thơ ấu học nội trú bên Thụy Sĩ. Thời thiếu nữ, Bruni về Paris dự định theo đuổi ngành nghệ thuật và kiến trúc, nhưng rồi bỏ ngang đi làm… người mẫu năm mới 19 tuổi.
Carla Bruni
– Hiện nay, một trong những tên tuổi đình đám nhất trong làng truyền thông báo chí Hoa Kỳ là ông Glenn Beck. Sau khi học xong trung học, ông Beck chọn nghề dẫn dắt chương trình “radio talkshow host”. Dù chưa từng tốt nghiệp trường đại học nào, qua làn sóng radio, ông trở nên nổi tiếng, tạo ảnh hưởng chánh trị rất lớn, đặc biệt trong giới chánh khách và khối cử tri Cộng Hòa.
Glenn Beck
TD