Nhắc đến mùa câu cá là nhắc cái tổng quát như vậy, nhưng từ xa xưa cho tới ngày nay việc câu cá là một công việc vừa giản dị mà cũng vừa phức tạp. Nó giản dị vì khi mình nói tới việc câu cá người ta thường chỉ nghĩ đến lưỡi câu và mồi;
nhưng nó phức tạp vì không phải loài cá nào cũng giống như loài cá nào. Do vậy, nói tới mùa câu cá là nói cái nét riêng của từng loại câu, từng thời điểm và từng loài cá mà dân quê ngày xưa đã từng áp dụng vào các cách câu cá qua mấy mươi năm dày dạn kiếm tìm và tạo thành những cách câu cá sao cho thích ứng với những mùa màng nơi các sông rạch ruộng nương của vùng đất đầy sông rạch thuộc miền Tây Nam Phần của mình.
(Tiếp theo)
Vào tháng 9, tháng 10 âm lịch, nếu ai muốn giăng câu cá thác lác, cá trèn thì sắm câu mồi tép, là loại lưỡi câu dấu ó có vọng câu nhỏ. Loài cá này ưa mồi tép và mùa này tép cũng dễ kiếm. Sau này, khi bắt đầu có lúa thần nông, dân quê bày ra đặt lọp tép.
Dân giăng câu cũng ưa mua tép đặt lọp này về làm mồi, khỏi mất thì giờ đi xúc tép. Vào mùa này, nếu ai muốn giăng câu bắt cá chài thì người ta lấy hột bưởi lột bỏ vỏ ngoài chỉ còn ruột hột bưởi, hoặc bắp hầm làm mồi vì cá chài rất mê hai loại mồi này.
Đến khi nước gần giựt, dân quê giăng câu mồi cua. Vì mùa lúa đang trổ bông và rong đuôi chồn cùng mã đề mọc dày bịt, nên muốn giăng câu mồi cua người ta phải dùng lưỡi hái cắt cỏ dọn luồng. Một luồng câu như vậy thường thường bề ngang lọt lòng chiếc xuồng bơi tới và chiều dài tùy theo luồng câu ngắn hoặc dài. Giăng câu cách này là giăng ngầm, luồng câu bủa sát mặt đất ruộng, móc mồi cua còn sống, do vậy mục đích dọn luồng là để mồi cua trống chỗ mà bò tới bò lui cho cá dạn ăn câu.
Muốn cho con mồi sống lâu, người ta móc lưỡi câu vào càng cua áp út, tránh móc lưỡi câu vào ngay yếm cua hoặc ngay hai con mắt của con cua vì móc lưỡi câu vào hai nơi này làm con cua mau chết; hễ cua chết thì cá lóc nó chê, hổng chịu ăn câu.
Câu cá lóc
Cá dính câu mồi cua thường là cá lóc rất lớn, có con cả ký lô, ít có con cá lóc nhỏ nào mà mắc câu mồi cua. Thế mới hay cá lớn thường ăn ngầm, cá nhỏ ăn mồi nổi như lúc giăng câu vào đầu mùa nước mới bò vô mấy đám mía, đám nưa.
Vào mùa nước giựt, cũng là mùa sắp bắt đầu có gió bấc se lạnh. Mùa này cá rất ê hàm răng, nên chúng thích ăn mồi cắt. Mồi cắt là những loại cá linh cắt ra làm hai, hoặc người ta thụt mặt mấy ốc bươu, ốc lác lớn cắt ra làm sao cho vừa miếng mồi. Còn các mùa khác thường thường dân quê ưa giăng câu mồi nhái, mồi chạy bao gồm mồi cá linh, cá ròng ròng, cá sặt, cá rằm; nhưng thông dụng nhất vẫn là hai thứ mồi mà cá trê, cá lóc cùng ưa là mồi nhái và mồi cá linh.
Mồi nhái câu cá lóc
Khoảng tháng 11, tháng chạp, nước trên đồng cạn, lúa mùa gần chín, người ta không bơi xuồng lên đồng được và cá cũng rộ xuống mé kinh, mé rạch, lúc bấy giờ người ta xúm nhau bủa câu cặp theo các mé kinh, mé rạch đón cá. Vì không bơi xuồng lên đồng được nhưng cá vẫn còn trên đồng theo các lung vũng, nên mùa này dân quê mới sắm câu cắm mà cắm câu bắt cá lóc trên mấy miếng ruộng trũng với nhiều lung vũng. Cá còn lại trên đồng vào mùa này là cá lóc lớn, nên cắm mồi cua và mồi ốc là cá lóc ưa lắm. Nhiều con cá dính câu cả ký. Chúng ăn mồi xong rồi quấn vô gốc rạ, nên ít khi bị sẩy lắm. Nếu ai siêng siêng cắm chừng 50 cần câu thì cá ăn không hết.
Vì cá xuống sông vào các tháng nước giựt, ai giăng câu dưới kinh rạch thì giăng, còn dân chuyên câu cần thì cứ theo mấy gốc gáo, gốc bần, mấy đống chà sắm cần câu mà câu cá rô đồng, cá rô biển, cá thác lác, cá chạch lấu. Mồi câu mùa này rặt món tép đất vì các loài cá này ưa loại tép này hơn các loại mồi khác. Hồi xưa nhiều con cá rô biển bà lớn gần bằng cái dĩa bàn; loại cá này làm món gì cũng ngon, nhưng ngon nhứt là cặp gắp nướng, thịt cá ngon thơm lắm. Còn cá chạch lấu thì nướng càng ngon, nhưng kho cà ri cũng hết ý.
Nhắc món cá chạch lấu cặp gắp nướng lại nhớ anh Hai An Phú có kể: Ba anh hồi còn sống ráng tìm cá chạch lấu nướng cho các anh chị em của anh Hai ăn, thiệt là cái tình cha thương con vô cùng cảm động!
Nhưng nói việc câu cá dưới sông bằng cần câu, không thể không nhắc mùa câu cá mè vinh, cá dảnh, cá he tháng 5, tháng 6 âm lịch, khi nước đục. Với cá dảnh, cá mè vinh thì câu bằng mồi rong đuôi chồn, loại rong mọc đầy trong các miếng ruộng lúa mùa, dễ kiếm lắm. Còn mồi cá he thì có món lá cứt quạ, cá he rất ưa. Thêm nữa, có món mồi hột gòn rang lên cho thơm, cá he cũng mê lắm.
Hồi đó, người ta bứt một nùi dây cứt quạ buộc lại thành một ôm rồi treo nơi gốc những đống chà mà nhử cá mè vinh, cá he, cá dảnh bu lại. Cho tới khi thấy chúng bu đông và rúc rỉa làm lung lay, động đậy bó lá cứt quạ, người ta mới móc mồi rong đuôi chồn, hột gòn rang, hoặc mồi lá cứt quạ bỏ xuống bên cạnh đó là cá liền nhào lại nuốt mồi và mình chỉ cần sẵn sàng giựt câu lên là dính cá, mê lắm!
Mùa nước tháng chạp, tháng giêng thì cá dường như xuống sông gần hết; nếu có còn chăng là cá lóc, cá trê, cá rô còn mắc kẹt trên các đìa bàu, lung vũng nhiều cỏ lác mịt mù vì chúng mê cái chất rong bùn nơi đồng ruộng cũ nên chẳng muốn xuống kinh rạch sông sâu nước chảy trôi xuôi về sông cái làm gì cho mệt. Do vậy, những anh chàng cá lóc nào quên chốn lung vũng một thời và mê say sông nước thì sẽ bị các cụ già mê câu nhắp, câu rê đón đường đón ngõ nơi mấy đống chà, mấy gốc cây lớn như gáo, bần bằng những cần câu dài, nhợ câu ngắn chừng vài ba thước với mồi câu vào mùa này là cá rằm, cá rô đồng, cá rô biển bề ngang cỡ bằng hai ngón tay.
Dân câu vào mùa này cứ ngồi nơi mũi xuồng mà thả câu theo mấy chỗ này mỗi ngày kiếm cỡ chừng năm, mười ký cá lóc như chơi.
Còn nếu không có xuồng, người ta cứ cầm cần câu đi trên mé rạch mà rê rê mấy lỗ trống trong đống chà hoặc gốc cây cá dựa, cũng dính cá lóc dữ lắm. Cá lóc mùa này no mồi, nên con nào con nấy béo lắm, làm món gì cũng ngon, không cứ gì phải nói tới cá lóc là phải nướng trui, kho tộ hay canh chua gì ráo trọi. Cá mập và ngon thì làm món gì cũng hấp dẫn dân nhà quê như tụi tôi ráo trọi…
Nhưng nhắc đến mùa câu cá mà không nhắc mùa câu cá rô Tháng Tám, Tháng Chín âm lịch thì chưa đủ. Mấy tháng này, trên những cánh đồng lúa mùa nước cỏ trong leo lẻo. Chiếc xuồng chống rào rào trên cánh đồng lúa để lại một lằn lườn xuồng vừa lướt qua là một bầy cá lòng tong, cá rô đồng ùa theo ăn những phấn lúa rơi rớt đầy mặt nước. Dân quê vào mùa này thường bơi xuồng lên đồng câu cá rô. Họ đi buổi sáng rồi chiều về có khi đầy nhóc khoang xuồng cá rô, lớn nhỏ cá là cá. Mồi câu mùa này là các món cá rô rất mê như trứng kiến vàng, gạch cua, cua ướm lột, cua lột, cào cào, châu chấu, váng nhện đóng trên các lá lúa. Do câu cá rô dễ ăn như vậy nên mùa Tháng Tám, Tháng Chín các chợ làng, chợ quê đầy cá rô câu và cá sặt đặt lờ. Hồi trước cá tôm bắt dễ nên cá tôm cũng rẻ mạt.
Nếu ai không bơi xuồng lên đồng câu cá rô vì phải dang nắng tối ngày vào mùa tháng 8, tháng 9 này, thì người ta ở nhà rang cám cho thơm rồi xách cái rổ xuống mé kinh, mé rạch chỗ nào có bóng mát, và nhứt là không vướng cây cỏ chung quanh, thế rồi lựa chỗ cho êm mà ngồi vụt cá lòng tong, cá mại, cá thiểu béo ngậy. Lưỡi câu loại câu cá này uốn bằng cây kim may vá áo quần và lưỡi câu không có ngạnh, vọng câu nhỏ, mũi câu ngắn. Mồi câu là một hột cườm màu đỏ hoặc vàng xỏ qua lưỡi câu và dùng sợi chỉ buộc chận lại cho hột cườm đừng vuột ra ngoài.
Sau khi bỏ cám rang trôi trên mặt nước, cá nghe mùi thơm của cám rang và bu lại đầy nhóc. Người ngồi câu không phải chờ cá rỉa mồi mà tay cầm cần câu cứ vụt xuống kéo lên lia lịa, liền tay, đều nhịp và cá thấy hột cườm tưởng miếng mồi, chúng nuốt vội và mắc vào lưỡi câu. Khi cá dính vậy, người ta cũng không phải ngừng lại mà gỡ cá; họ chỉ cần hạ nhẹ cần câu xuống cái rổ để sẵn vừa với tầm của ngọn cần câu là cá dính câu tự động sút ra, và lại tiếp tục vụt cần câu liên tục nữa cho tới khi cá bớt dính, người ta tìm thêm nền câu mới và câu tiếp tục cho tới khi nào muốn nghỉ thì nghỉ.
LTT
(Còn tiếp)