Ngày 25/05/2012 vừa qua, tại Athens, Hy Lạp, đã diễn ra một phiên tòa đặc biệt, với sự tham gia của 10 thẩm phán quốc tế và cử tọa 800 người, nhằm xét xử một con người đã qua đời cách đây gần 2500 năm: triết gia Socrates.
Như chúng ta biết, vào năm – 399 trước Công lịch, nhà triết học Socrates bị buộc nhiều tội danh quan trọng, và phải đối diện với án tử hình. Phiên tòa xử Socrates đã diễn ra trước một cử tọa gồm 500 công dân thành Athens.
Nhà triết học bị buộc tội báng bổ các thần linh của thành Athens, đưa các niềm tin mới vào thành phố và làm hư hỏng giới trẻ. Socrates đã chọn lấy án tử hình, thay vì làm ngược lại những gì mà ông tin tưởng và theo đuổi.
Cái chết của Socrates cách đây hơn 2000 năm trở thành một biểu tượng cho cuộc đấu tranh của người trí thức, sẵn sàng đánh đổi sinh mạng của mình để khẳng định lý tưởng, khẳng định các giá trị của con đường đi tìm chân lý. Phiên tòa xử nhà triết học cũng để lại cho hậu thế rất nhiều câu hỏi, về quyền tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, về mối quan hệ giữa nghĩa vụ công dân, giữa đức tin với khát vọng truy tìm chân lý, …
Tại phiên tòa tưởng tượng nói trên, những chủ đề này đã được đưa ra tranh luận quyết liệt. Bởi triết gia không còn nữa, hai luật sư đã đứng ra bào chữa cho bị cáo trước hội đồng thẩm phán mười người, dưới sự chủ tọa của Loretta A. Preska, thẩm phán New York. Trong số 10 thành viên hội đồng thẩm phán, có năm người ủng hộ tha bổng, năm người phản đối.
Kết luận cuối cùng của phiên tòa là: Bị cáo vô tội.
Trong bối cảnh của một xã hội mà quyền tự do tư tưởng và nền dân chủ đang lâm vào khủng hoảng như xã hội Hy Lạp hiện nay, một trong những người buộc tội nhà triết học – ông Anthony Papadimitriou (chủ tịch hiệp hội Onassis, cơ sở tổ chức nên sự kiện này) khẳng định, Socrates đòi hỏi quyền lợi của mình trong một xã hội dân chủ, nhưng lại không có trách nhiệm gì với xã hội này. Người cáo buộc Socrates giải thích, tự do phải có giới hạn, trong xã hội ngày nay không ai có thể ca ngợi Hitler hay phủ nhận nạn diệt chủng của nước Đức Phát xít, lời nói này ám chỉ đến đảng quốc xã mới ở Hy Lạp, hiện giờ đã bắt đầu có chân trong quốc hội nước này, với 7% số phiều bầu.
Trong khi đó, luật sư Patrick Simon thì bảo vệ cho quan điểm cho rằng, lập trường tư tưởng của một người không thể nào bị coi là một tội lỗi. Socrates là con người đi tìm chân lý. Theo luật sư, thân chủ của ông chỉ có một khuyết điểm duy nhất là thích chỉ trích, thích nhạo báng một cách cay độc. Việc tòa án tha bổng cho Socrates không làm mất đi giá trị của một nền dân chủ, mà ngược lại chỉ khiến cho nền dân chủ trở nên vững mạnh và đáng tin cậy.
Những người tổ chức phiên tòa xử lại triết gia Socrates cho rằng, phiên tòa tưởng tượng vừa diễn ra có thể có ích cho xã hội Hy Lạp, hiện đang trong cơn khủng hoảng rất trầm trọng. Ông Anthony Papadimitriou, đứng đầu hiệp hội tổ chức phiên tòa, nói: Hy Lạp đang sống trong một giai đoạn khó khăn, nhưng chúng tôi tin tưởng rằng, chúng tôi sẽ vượt qua, giống như chúng tôi đã từng chiến thắng người La Mã, người Thổ, người Đức, … cũng như vượt qua chén thuốc độc đã giết chết nhà triết học.
Theo các nhà nghiên cứu, Socrates bị một số người coi là kẻ phản bội, trong khi nhiều người khác tôn làm bậc thầy tinh thần. Sinh thời Socrates không để lại trước tác, nhưng tư tưởng của ông về chính trị và đạo đức, đã được một trong các học trò là nhà triết học Platon làm sống lại.
(Tổng hợp)