Đó là nhạc sĩ Vedran Smailovic (sinh ngày 11 tháng 11 năm 1956). Ông đã từng chơi trong dàn nhạc Opera Sarajevo, Sarajevo Philharmonic Orchestra, The Symphony Orchestra RTV Sarajevo và Nhà hát Quốc gia Sarajevo.
Sau khởi đầu của chiến tranh Bosnia, như hàng trăm ngàn thường dân khác phải chịu đựng cuộc bao vây Sarajevo, Vedran Smailovic đã sống sót qua mùa đông lạnh giá, sự thiếu thốn nước, lương thực, những đợt pháo kích liên tục và bắn tỉa trên đường phố.
Năm 1992, Smailovic đã chơi cello trong suốt 22 ngày để tưởng niệm 22 thường dân bị đạn pháo giết chết khi đang xếp hàng mua bánh mì ở trung tâm Sarajevo. “Tiếng nhạc của ông văng vẳng trên con đường không người qua lại, trên những chiếc sườn xe cháy dở, vọng qua các vách tường nhà đổ nát vang dội đến tai những người dân khốn khổ đang tránh đạn trong hầm nhà khi hai bên đang giao tranh. Gạch đá bay tứ tung chung quanh nhạc sĩ Smailovic. Ông vẫn ngồi yên đánh đàn tin rằng tiếng nhạc từ cây đàn của ông đang nói với những kẻ không may rằng tình người vẫn còn đây, văn minh nhân loại vẫn còn và hòa bình sẽ trở lại. Điều kỳ lạ là giữa bom đạn ông không hề bị thương tích”.
Hành động của Vedran Smailovicđã khiến nhiều người trên thế giới chú ý. Nhà soạn nhạc David Wilde đã viết một nhạc phẩm độc tấu cho cello mang tên “The cellist of Sarajevo” (Người chơi cello của Sarajevo) để vinh danh Smailovic. Tác phẩm của David Wilde được Yo-Yo Ma diễn tấu tại Đại hội Quốc tế về đàn Cello (International Cello Festival) ở Manchester, Anh quốc năm 1994. Paul Oneil, thành viên của ban nhạc Savatage cũng cho biết hành động can đảm của Smailovic là nguồn cảm hứng cho bài hát “Christmas Eve/Sarajevo 12/24” của nhóm này. Ca sĩ nhạc folk John McCutcheon cũng đã viết một bài hát dành tặng ông, với tên gọi “In the Streets of Sarajevo” (Trên những con đường của Sarajevo).
Smailovic cũng được biết đến bởi việc nhiều lần biểu diễn miễn phí cho những đám tang dù biết rằng lực lượng Bosnia gốc Serbia thường lấy đó làm mục tiêu.
Ông đã trốn thoát khỏi thành phố bị vây hãm vào cuối năm 1993, và từ đó đã tham gia nhiều dự án âm nhạc với vai trò người biểu diễn, sáng tác và nhạc trưởng.
Smailovic hiện đang sống ở Bắc Ireland.
Nghệ sĩ cello Vedran Smailovic tại Thư Viện Quốc Gia Sarajevo, ngày 12/9/1992 – Photo Michael Evstafiev/AFP/Getty Images
Năm 1994, tại Festival về đàn Cello ở Manchester, Anh quốc, nghệ sĩ Yo-Yo Ma để vinh danh Vedran Smailovic đã trình diễn bản “The Cellist of Sarajevo”. Buổi diễn tấu của Yo-Yo Ma được Paul Sullivan thuật lại như sau: “Nhạc sĩ Ma bước lên sân khấu, nghiêng mình chào khán giả và ngồi xuống trên chiếc ghế. Ông kéo vài nốt nhạc. Âm thanh vang tỏa trong hội trường im phăng phắc làm cho không khí trở nên âm u, hoang vắng cách kỳ lạ. Chậm rãi, chậm rãi… tiếng đàn trở nên tha thiết, khổ sở, ai oán làm cho cử toạ dường như ngừng thở lắng nghe. Rồi tiếng đàn dịu xuống… lóc cóc lóc cóc… như tiếng một chiếc xe thổ mộ đang chạy qua một bãi tha ma, rồi… im bặt.
Tiếng đàn ngưng. Yo-Yo Ma hơi nghiêng mình trên chiếc đàn, phím đàn còn gác trên dây. Hội trường im phăng phắc như chưa hoàn hồn sau khi chứng kiến một cuộc tàn sát.
Ma bỗng ngẩng đầu, đưa cánh tay ra như mời ai đó trong đám cử tọa bước lên sân khấu. Một dòng điện truyền qua cơ thể của 600 con người khi cử tọa nhận ra người được mời chính là nhạc sĩ Vedran Smailovic.
Nhạc sĩ Smailovic đứng dậy, theo đường giữa hai hàng ghế bước lên sân khấu trong khi nhạc sĩ Ma bước xuống. Hai nhạc sĩ, không một lời, ôm chầm lấy nhau khóc sướt mướt giữa tiếng vỗ tay, hoan hô, la ó tán thưởng của cử tọa. Yo-Yo Ma trong bộ đồ nhạc sĩ biểu diễn tươm tất, trong khi Smailovic bình dị trong chiếc áo da loại dùng để cỡi xe hai bánh đi đường xa. Tóc ông dài, râu rậm, khuôn mặt khắc khổ già trước tuổi. Nước mắt tràn mi ông không giấu được nỗi đau thương chưa xóa nhòa mới hai năm trước, và giờ phút đó còn tàn phá quê hương ông.”
DH & BH – Tổng hợp