Cứ đều đặn mỗi năm một lần, người Chàm theo tín ngưỡng Balamon trên khắp cả nước vui mừng đón lễ hội Kate. Kate không chỉ dành riêng cho người theo Balamon, mà nó còn là niềm háo hức của người Chàm theo những tín ngưỡng, tôn giáo khác như: Bani và Islam.
Tháp Po Klong Girai (còn được gọi là Tháp Chàm)
Vào đầu Tháng 10 năm nay, người Chàm ở vùng Ninh Thuận lại cùng nhau đón Kate.
Kate là dịp người Chàm mang lễ vật lên tháp cúng nhớ vị vua đã được hóa thần. Qua đó, họ cũng tưởng nhớ về tổ tiên của mình. Từ khắp mọi nẻo đường, dòng người với lễ vật tấp nập, đua chen nhau mang lên tháp. Ở vùng Ninh Thuận, có 2 tháp được người Chàm chọn để cúng dâng thần linh. Đó là tháp Po Klong Girai và tháp Porome. Với người Chàm, đây là hai vị vua có nhiều công đức nhất với họ.
Một trong những nghi thức quan trọng được diễn ra trong ngày đầu tiên của lễ hội. Đó là nghi thức rước Y Trang. Tương truyền, trong những lần chinh chiến với Đại Việt, một vị vua Chàm đã thất thế phải tháo chạy lên vùng rừng núi, nơi cư trú của người Raglai. Trước khi qua đời, ông đã trao Y Trang của mình cho người Raglai cất giữ. Từ đó, cứ mỗi dịp Kate, người Raglai lại mang Y Trang của vua từ trên núi xuống để trao trả cho người Chàm. Trên khắp con đường trong làng Hữu Đức (Hamu Tanran), người dân đổ xô ra để theo đoàn rước lên một địa điểm đã sắp xếp thực hiện nghi thức nhận Y Trang từ những người Raglai.
Theo ông Jay Scarborough, một thầy giáo dạy đồng bào Chàm tại vùng Ninh Thuận thời Việt Nam Cộng Hòa, trước đây ngày Kate chỉ là phần lễ, đơn giản và ít nhộn nhịp như ngày nay. Vào ngày Kate, người dân lên tháp Chàm để thực hiện những nghi lễ với vị vua đã được hóa thân thành thần. Ngày nay, khi đời sống đã được nâng cao, người dân đã thêm phần hội vào. Đến ngày Kate, khắp palei (làng) Chàm tổ chức ăn mừng.
Đến với làng Chàm trong dịp Kate, dù quen hay không, khi đi đến bất cứ gia đình nào bạn đều được tiếp đón rất trọng. Nó biểu thị cho sự hiếu khách của người Chàm. Cho dù, theo thống kê của chính quyền, Chàm là một trong số những tộc nghèo bị xếp vào dạng nghèo của cả nước. Bên cạnh đó, tỉnh Ninh Thuận cũng là một tỉnh nghèo.
Trong phần ăn Kate tại làng, được phân chia rõ ràng. Hôm nay diễn ra ở làng này, thì hôm sau sẽ diễn ra ở làng khác. Do vậy, trong mùa Kate, người Chàm thường đi từ làng này sang làng khác để chúc mừng Kate. Họ sẽ được gia chủ mời vào để cùng gia đình chia vui. Sự có mặt của khách là niềm vinh dự cho gia chủ.
Sau đây là những hình ảnh mà người viết ghi nhận lại trong ngày Kate ở Ninh Thuận.
Đoàn rước Y Trang do những chức sắc tín ngưỡng Balamon dẫn đầu. Trong tiếng trống, tiếng chiêng và cờ xí rợp trời đã tạo cho bầu không khí lễ hội thêm phần náo nhiệt.
Y Trang được những người Raglai trao sẽ cho vào kiệu. Đoàn lại theo chân những vị chức sắc mang về đền thờ trong làng.
Trước khi đưa Y Trang về lại ngôi đền trong làng, những vị Sư cả sẽ thực thi một số lễ nghi tôn giáo để khấn lên thần linh. Các lễ vật trong nghi thức này thường là: Bánh trái, trứng vịt, chè.
Là một địa điểm du lịch nổi tiếng, tháp Po Klong Girai được đông đảo người dân đến viếng trong dịp Kate này.
Với sự nghiêm cẩn, những bà mẹ Chàm đội lễ vật mang lên đền tháp để cúng dâng cho Thần Thánh. Hình được chụp tại tháp Porome thuộc làng Hậu Sanh, huyện Phước Dân.
Tại một khuôn viên rộng, lễ vật được sắp xếp, bày ra để chờ đến lượt mang lên tháp cho các vị cả sư khấn lên cho Thần.
Vị Cả Sư Hán Đô, chức sắc cao nhất trong tín ngưỡng Balamon ở vùng Ninh Thuận đang chuẩn bị thực hành nghi thức cúng bái lên Thần.
Các Mế Chàm đang chuẩn bị cho việc lễ tế trong tháp.