Sở dĩ lá cây có màu xanh là vì lá có một sắc tố gọi là chlorophyll được dùng trong tiến trình quang hợp (photosynthesis) để biến đổi carbon dioxide thành thực phẩm nuôi cây, nhờ năng lượng từ mặt trời.
Chlorophyll là sắc tố nổi trội nhất của lá, che khuất những sắc tố khác, như carotenoids (cho màu vàng và da cam, cũng là sắc tố của hoa thủy tiên vàng daffodil và chuối), và sắc tố anthocyanins (phát triển vào cuối mùa hè, cho màu đỏ và tím, như thấy được nơi trái dâu strawberry và nam việt quất cranberry).
Vào cuối hè, đầu thu, nhiều đường gân dùng để chuyên chở chất lỏng tới lá bắt đầu đóng lại, và sự sản xuất chlorophyll giảm sút đi. Tình trạng này làm cho carotenoids và anthocyanins trước đó thường bị chlorophyll che khuất nay được dịp khoe ra để ta thấy màu lá mùa thu vàng, đỏ… Màu lá mùa thu trên những cành cây báo hiệu mùa đông đã cận kề.
Ngoài ra còn có lý do khác nữa: sắc tố đỏ anthocyanins vừa che chở cho lá cây khỏi bị những tia nắng độc hại của mặt trời trong mùa lạnh giá, đồng thời cũng là dấu hiệu cảnh báo côn trùng, sâu bọ tránh xa trong lúc cây rụng lá.
Trận bão khốc liệt Hải Yến (Haiyan) đã tàn phá Phi Luật Tân tuần trước, gây tổn thất nặng nề về sinh mạng và tài sản, được báo chí đề cập đến bằng từ typhoon. Xin tìm hiểu sự khác biệt giữa 3 từ ngữ nói trên mà tiếng Việt gọi chung là “bão”.
– Cả ba đều cùng là một hiện tượng khí hậu, nhưng tên khác nhau tùy theo nơi xảy ra:
– Nếu ở Đại tây dương và bắc Thái bình dương thì được gọi là hurricane, theo tên của Hurrican là một ác thần vùng Caribbean.
Hurricane
– Nếu ở tây bắc Thái bình dương thì gọi là typhoon; ở đông nam Ấn độ dương và tây nam Thái bình dương gọi là “severe tropical cyclone”. Typhoon có thể là do chữ Hán (đại phong, gió lớn), nhưng ngày nay người Tàu gọi là đài phong có lẽ do xuất xứ những cơn bão thổi đến từ hướng Đài Loan.
– Ở bắc Ấn độ dương, gọi là “severe cyclonic storm” còn ở tây nam Ấn độ dương gọi là “tropical cyclone”
– Muốn được gọi là hurricane, typhoon, hoặc cyclone, cơn bão phải có tốc độ gió ít nhất là từ 74 mile/giờ (119 km/giờ)
– Nếu hurricane có tốc độ gió đạt tới 111 mile/giờ (179 km/giờ) thì đôn lên thành “intense hurricane”. Typhoon tới 150 mile/giờ (241 km/giờ) như trường hợp Hải Yến, thì trở thành “siêu bão – supertyphoon”.
Typhoon
Danh sách các tên bão được Tổ chức Khí tượng Thế giới (World Meteorological Organization) quản trị. Bão nào gây nhiều thiệt hại và thương vong, như Katrina tàn phá New Orleans năm 2005, thì tên bão được lấy ra không dùng lần thứ hai để tránh nhầm lẫn. Phi Luật Tân có hệ thống tên bão riêng, nên Hải Yến được họ gọi là Yolanda.
