Lâu nay lắm người cứ tưởng “học tập cải tạo” là cụm từ… hữu danh vô thực; có mà chờ tới tết Ma-rốc hay tết Công-gô! Thực ra nó có thực ở… Phi Châu, chính xác là Nam Phi. Chuyện này cũng nhiều người biết lâu rồi nhưng giờ nói ra e không phải… lúc. Lý do là nó liên quan trực tiếp đến một người mới qua đời. Không phải vì người này được nhiều vị lãnh đạo các nước trên thế giới đi điếu hoặc báo chí khen ngợi hết lời. Chính vì những năm tháng cuối đời, ông là biểu tượng cho sự hòa giải và lòng vị tha. Có lẽ vì quá ngưỡng mộ hai mươi năm cuối cuộc đời ông mà nhiều lời khen ngợi, như của Tổng thống Obama, có đôi chỗ mang tính thậm xưng. Ông Mandela, lãnh tụ Nam Phi, thuở còn trung niên hoặc trẻ hơn không có những đức tính mà người ta ca ngợi ông sau này. Chính nhờ đi… “học tập cải tạo” mà ông mới được trở thành con người mà thế giới ngưỡng mộ khoảng hai chục năm qua.
Ở Nam Phi, cũng như hầu hết các nước khác trên thế giới, nhà tù được gọi là “nhà tù” chứ không phải trại “cải tạo” hay “học tập” gì hết trơn. Thế nhưng chính nơi này ông Mandela được tự do học tập, theo lối hàm thụ với trường đại học danh tiếng University Of London. Dĩ nhiên, ban ngày ông cũng phải đi lao động nhưng đến chiều tối thì ông được tự do nghiên cứu học hành. Ông không phải ngồi họp kiểm điểm với những người tù khác đến… khuya. Chuyện ăn uống thì chả sung sướng gì nhưng ít nhất ông không phải bận tâm lo… “cải thiện”. Thấy con gì nhúc nhích ông không phải lo động não tìm cách bắt để “bồi dưỡng” chút ít protein cho cơ thể. Nói chung về thể xác cũng như tinh thần, ông đủ điều kiện để học tập. Có lẽ nhờ vậy mà ông đã… “cải tạo tốt” để rồi trở thành người mà chúng ta biết và ngưỡng mộ khoảng hai mươi năm qua.
Trước khi đi tù, ông hoàn toàn là con người khác. Ông cầm đầu một tổ chức mà phương pháp đấu tranh, nói theo ngôn ngữ hiện đại, là khủng bố. Trong suốt 30 năm hoạt động, tổ chức này đã thực hiện hơn 3000 cuộc tấn công làm chết ít nhất 100 người mà đa số là thường dân. Chính vì thế mà chính phủ Mỹ đã cho ông vào danh sách những tên khủng bố thế giới cần theo dõi mãi cho đến năm 2008. Không ít người biện hộ cho ông nói rằng trước khi dùng bạo lực, ông cũng đấu tranh bất bạo động. Nhưng vì bị chính quyền Nam Phi đàn áp dã man nên ông mới chuyển sang bạo động. Nếu nói vậy chắc Thánh Gandhi của Ấn Độ không biết trả lời sao! Ông Gandhi cũng từng đấu tranh cho cộng đồng gốc Ấn tại Nam Phi và cũng bị đàn áp dã man. Vậy mà từ đầu chí cuối, ông bao giờ cũng chủ trương bất bạo động. Sau này về lại Ấn Độ, ông cũng đấu tranh như vậy để giành lại độc lập cho quê hương ông. Trong khi đó, ông Mandela từng trốn ra nước ngoài học và huấn luyện về du kích chiến. Ông cũng tham gia đảng Cộng sản và thích đọc sách vở của Mao Trạch Đông. Khi ông về lại Nam Phi thì chính quyền bắt bỏ tù ông liền. Vì biết ông rất nguy hiểm nên họ bỏ tù ông gần ba chục năm. Khi ra tù, ông nói một câu mà bất cứ ai, từng ở tù hay không, phải suy ngẫm. Đại khái, nếu ông không bỏ lại những cay đắng, hận thù sau cổng tù gần 30 năm qua thì ông vẫn như còn ở tù.
Rất may cho ông, Nam Phi chỉ có một loại nhà tù, dù lớn hay nhỏ. Có nhiều người cũng muốn bỏ lại sau lưng nhiều thứ sau cánh cổng tù. Tiếc rằng, trước mặt họ lại một cổng tù khác lớn hơn… cả ngàn lần. Nơi ấy không có kỳ thị chủng tộc nhưng kỳ thị… tư tưởng. Nơi ấy, những người ham học như ông Mandela chắc cũng phát ngán khi nghe mấy chữ “học tập cải tạo”. Nếu phải đi “học tập” ở những nơi như thế, chưa chắc ông Mandela đã trở thành một người như những năm tháng sau này. Có lẽ ông Mandela và cả thế giới đang ca ngợi ông cũng không biết nhiều về những nơi như thế. Nơi mà người “trở thành”… vượn mất không bao nhiêu năm, như cố thi sĩ Nguyễn Chí Thiện từng chứng kiến:
Từ vượn lên người mất mấy triệu năm
Từ người xuống vượn mất bao nhiêu năm?
Xin mời thế giới tới thăm
Những trại tập trung núi rừng sâu thẳm!
Tù nhân ở truồng từng bầy đứng tắm
Rệp muỗi ăn nằm hôi hám tối tăm
Khoai sắn tranh giành, cùm, bắn, chém, băm
Đánh đập tha hồ, chết quăng chuột gặm!
Loài vượn này không nhanh mà rất chậm
Khác vượn thời tiền sử xa xăm
Chúng đói chúng gầy như những cái tăm
Và làm ra của cải quanh năm
Xin mời thế giới tới thăm!
Có lẽ kỳ thị chủng tộc chưa phải là xấu nhất. Có những thứ kỳ thị khác dã man hơn nhiều.
“Học tập cải tạo” kiểu cộng sản Việt Nam- nguồn you tube.com
HNH – chuyenkhongdau@gmail.com