Cho đến bây giờ câu motto của thành phố Fort Worth “Where the West begins” vẫn còn làm tôi vẩn vơ suy nghĩ. Không biết câu khẩu hiệu này do ai nghĩ ra và chính thức dùng làm motto cho thành phố khi nào. Tra cứu lịch sử có thể tìm thấy nhưng tôi không thích đi ngược thời gian hơn là tìm hiểu theo cách lịch sử truyền khẩu. Ít ra loại hình này nó sinh động hơn là đọc chi chít các văn bản lịch sử khô khan.
Bên kia dãy Allegheny từng được xác định là “Nơi phía Tây bắt đầu”
Cứ suy nghĩ võ đoán cho rằng khẩu hiệu có trước khi bộ phim cowboy “Where The West Begins” ra mắt công chúng vào năm 1938. Cũng có thể câu motto xuất hiện sau khi bộ phim được công chiếu. Do ảnh hưởng xã hội thay đổi nhanh chóng khi những người Anh thời thuộc địa mang các giá trị văn minh từ miền Đông Bắc tràn qua miền Tây và xuống tận phương Nam. Nếu vậy thì “Where the West begins” của người Fort Worth có một giá trị nhân bản chú trọng tới mặt phát triển tự do cho mọi người sống trong một vùng đất giao thoa văn hóa pha tạp giữa người Mexico, Tây Ban Nha và người bản địa. Và ta cũng cần phân biệt văn hoá với văn minh. Chủ trương mọi hình thức văn minh rồi sẽ bị vượt qua, chỉ có văn hoá – các cách thức tạo ra cuộc sống có ý nghĩa và có giá trị thì mới có sức sống và có sức mạnh lâu dài.
Poster phim “Where The West Begins” sản xuất năm 1938
Lý luận này nghe có vẻ học thuật hơn là cuộc sống thực tiễn tại Cowtown, điểm xuất phát văn hóa của những tay cowboy hình thành nên thành phố Fort Worth. Tôi từng viết trong bài “Nơi phía Tây bắt đầu” rằng: “Đó là những hình ảnh văn hóa truyền thống xưa của miền viễn Tây trong cuộc sống con người ở đây – một thị trấn phương Nam – được tái tạo lại. Hình ảnh đó diễn ra tự nhiên nên hấp dẫn, thu hút sự chú ý của khách phương xa đến viếng thị trấn Cowtown nhỏ bé này. Nó góp phần tôn tạo và giữ gìn bản sắc văn hóa mà không phải nơi nào cũng có được”.
Đoạn viết trên của tôi ca ngợi bản sắc văn hóa được tôn tạo và giữ gìn của người Fort Worth xưa kia nhưng trong đó chứa lẫn hàm ý thành phố Fort Worth đã ngộ nhận ranh giới địa lý giữa Tây và Nam. Và nếu đó là sự ngộ nhận thì đúng là một ngộ nhận đáng yêu do tính giao thoa văn hóa vùng miền. Thực ra chẳng có gì phải nhức đầu để xác định ranh giới “Nơi phía Tây bắt đầu” từ đâu vì nó không có ranh giới cụ thể. Có chăng ranh giới địa chính trị bởi các thống đốc các tiểu bang miền Đông Bắc từng tranh luận với nhau về vấn đề “Where the West Begins”. Và các thống đốc cũng từng xác định phía bên kia dãy núi Allegheny là nơi phía Tây bắt đầu và không cho quân đội thuộc địa vượt qua lằn ranh đó. Bởi vùng đất trải rộng bạt ngàn phía bên kia được tuyên bố bằng văn bản “Vùng đất của người da đỏ” khi quân đội thuộc địa xua đuổi các bộ tộc bản địa phải rời xa nơi sinh sống từ vùng Đông Bắc.
Bản đồ xác lập chủ quyền người da đỏ bên kia dãy Allegheny phân chia vùng 13 tiểu bang miền Đông Bắc và lãnh thổ người da đỏ
Tôi có dịp băng qua dãy Allegheny trong cuộc hành trình từ Chicago đến Toronto, Canada và trở về trung tâm New York đúng vào thời điểm hai chiếc máy bay đâm vào hai tòa tháp đôi. Bây giờ nhớ lại tôi còn sởn da gà bỗng dưng “bị” sống trong bầu không khí không phải khủng bố mà là chiến tranh. Khắp thành phố cảnh sát, quân đội án ngữ, xe cứu thương inh ỏi liên hồi. Chúng tôi gần như bị nhốt tại New York trong hai ngày vì lệnh giới nghiêm “nội bất xuất ngoại bất nhập”. Thật may, chưa đầy bốn tám tiếng đồng hồ lệnh giới nghiêm được nới lỏng cho phép người dân sử dụng cửa ngõ phía Đông để rời thành phố New York. Nhờ thế chúng tôi tiếp tục cuộc hành trình từ New Jersey qua Delaware, xuống West Virginia vòng sang Ohio, Indiana về Michigan.
Nhìn trên bản đồ dãy Allegheny trùng trùng núi với nhiều tên khác nhau trong đó nối tiếp là dãy Appalachian tạo thành một đới có chiều dài từ Canada xuống tận Mississippi và chiều ngang rộng hơn 300 dặm. Nhưng liệu đó có phải là ranh giới địa chính trị “Nơi phía Tây bắt đầu” thực sự. Theo lịch sử trong giai đoạn “nước Mỹ và người bản địa”, dãy núi Allegheny được xem là vùng đệm sau khi người Anh thuộc địa dồn thổ dân da đỏ về phía bên kia dãy núi trong các cuộc đấu tranh để xây dựng nước Mỹ phôi thai từ phía Đông Bắc. Sau đó họ nhận thấy các mối quan hệ tốt đẹp với các bộ lạc vùng ranh giới có ý nghĩa quan trọng cho các hoạt động chính trị và thương mại, dịch chuyển đất nông nghiệp về phía Tây và dùng người bản địa làm các đồng minh kể cả trong cuộc chiến tranh cách mạng và cuộc chiến tranh năm 1812. Khi các mối quan hệ với nước Anh và Tây Ban Nha đã được bình thường hoá vào đầu những năm 1800, nhu cầu các quan hệ hữu nghị như vậy đã kết thúc. Nước Mỹ đã không còn cần phải “ve vãn” các bộ lạc để ngăn chặn các cường quốc khác sử dụng họ chống lại nước Mỹ nữa. Giờ đây thay cho một vùng đệm chống lại các kẻ thù đã “văn minh hoá”, các bộ lạc thường được coi là một trở ngại cho chính sách bành trướng của Mỹ. Người Mỹ tiếp tục mở rộng ranh giới về phía Tây. Vậy ranh giới “Nơi phía Tây bắt đầu” nằm ở đâu?
Tôi vẫn tin ranh giới này có thật cho dù tôi vẫn cho rằng ranh giới địa chính trị có thể thay đổi theo từng giai đoạn. Bởi tôi suy luận không gian trên mặt phẳng có bốn hướng Đông-Tây-Nam-Bắc theo trục tung hoành. Vậy nó phải có điểm bắt đầu từ tâm điểm của trục ngang dọc đó. Một ví dụ đơn giản. Tòa soạn Báo Trẻ ở số 3202 N. Shiloh, như vậy cũng sẽ có một địa chỉ tương tự trên S. Shiloh. Điều này không có nghĩa là đường Shiloh nằm theo trục Bắc-Nam, đi lên hướng Bắc là N. và ngược lại là S. Do đó trên đường Shiloh phải có một điểm cắt ngang phân chia hai vùng Nam-Bắc và điểm đó phải có gì đặc biệt làm dãy phân cách. Không thể là một ngã tư mà chỉ có thể là một khối nhà hay công viên chắn ngang đường. Kiểm chứng cho thấy, đúng là đường xe lửa cắt ngang Shiloh chia đôi Nam-Bắc. Do vậy trong đầu tôi vẫn đinh ninh “Where the West begins” có đường phân chia của nó, chứ không phải là một cụm từ hoa mỹ.
Đồng quan điểm với tôi là một người Mỹ sống ở Thackerville thuộc Oklahoma, một thị trấn đìu hiu bên kia ranh giới Texas. Nhiều năm trước lúc tôi còn làm Điều phối viên Chương trình Quốc tịch cho người tị nạn ở Fort Worth. Cơ quan tôi làm thêm dịch vụ di trú kiếm thêm kinh phí. Cái tên người Mỹ Skhusbu Tod làm tôi nghi ngờ về nguồn gốc của anh khi tôi nhận hồ sơ bảo lãnh vị hôn thê của anh ở Đà Nẵng. Nhìn cô gái trẻ trung tươi cười bên vị hôn phu tuổi gần gấp đôi trong mấy tấm ảnh làm lễ đính hôn, tôi thầm nghĩ anh ta (cô ta) chắc hẳn đang sống trong sự ngộ nhận tình yêu đôi lứa. Thế nhưng lời nói của anh kéo tôi về gần hơn khi anh đỏ mặt tía tai tuyên bố rằng thành phố Fort Worth ngộ nhận “Where the West Begins” trong lúc anh ghé thăm Cowtown làm vài vại bia, hay tìm chút không khí cowboy miền Tây trước khi đến đây làm bảo lãnh vị hôn thê.
Nebraska, Kansas, Oklahoma vùng đất khô cằn chỉ có thể trồng cỏ mà người Mỹ dành cho người da đỏ cũng từng được định danh là “Nơi phía Tây bắt đầu”
Anh tâm sự không biết cô gái trẻ anh yêu có thể thích ứng với cuộc sống ở một nơi nông thôn hoang vắng chỉ toàn cỏ, bò và ngựa. Anh làm hồ lì ở một casino gần mảnh đất nhà thừa kế từ bố mẹ chia cho con cái. Bố anh người da đỏ chính gốc, mẹ anh một phụ nữ người Đức di cư sau thế chiến thứ hai. “Bây giờ tôi lấy vợ Việt, xem ra thế hệ con cháu chúng tôi lấy thêm một người châu Phi nữa là có cả thế giới trong một mái nhà”.
Tổ tiên anh ngày xưa từng sinh sống bên bờ Tây sông Mississippi thuộc Tennessee buộc phải làm cuộc hành trình nước mắt (Trail of Tears), cùng chung số phận với các bộ tộc sống trên phần đất Mississippi, Florida, Alabama và Georgia. Chính sách dồn dân da đỏ vào một lãnh địa riêng biệt gọi là Indian Territory mà ngày nay chính là đất thuộc ba tiểu bang Nebraska, Kansas và Oklahoma. Vì thế ông nội tôi từng nghe kể lại rằng nơi đó là “Nơi phía Tây bắt đầu”, là ranh giới bất khả xâm phạm của người da trắng từ miền Đông Bắc lấn sang miền Trung Tây sau các cuộc chiến tranh và thương lượng mua lại phần đất của người Pháp kéo dài từ hạ nguồn Mississippi đến tận biên giới Canada. Nhưng lãnh thổ của chúng tôi chỉ kéo dài được phần tư thế kỷ khi người da trắng ồ ạt di cư từ châu Âu trong thời kỳ tìm vàng ở phía bờ Tây nước Mỹ. Công cuộc tiến về miền Tây đã làm “Nơi phía Tây bắt đầu” không còn tồn tại. Chính quyền da trắng tiếp tục ra tay đàn áp các bộ tộc da đỏ. Trong một nỗ lực giải quyết vấn đề người da đỏ, nước Mỹ quyết định ký một loạt hiệp ước vào cuối thế kỷ 19, theo đó thành lập các khu tự trị cho các bộ lạc da đỏ và yêu cầu các bộ lạc di dân tới sống vĩnh viễn ở đó. Đất đai này chủ yếu là Oklahoma bây giờ.
Câu chuyện ngộ nhận tôi dẫn dắt dông dài chẳng qua thỏa mãn tính hiếu kỳ truy tìm nguồn gốc của câu khẩu hiệu “Nơi phía Tây bắt đầu”. Vì rằng, lịch sử hình thành Fort Worth từ năm 1843 đã xuất hiện câu nói này trong lần Tướng Edward H. Tarrant và George W. Terrell cùng tù trưởng của các bộ tộc da đỏ Texas họp trong cuộc thương lượng hòa bình và xác lập lằn ranh (sông Trinity) bên hướng Tây để xây dựng thành phố Fort Worth. Và rằng “Where the West begins” là câu “bắt chước” chính quyền nước Mỹ phôi thai trước kia dành cho các vùng cô lập thổ dân bản địa. Nhưng dẫu sao tôi vẫn cho đó là sự ngộ nhận. Một ngộ nhận đáng yêu cho người dân Fort Worth.
Thành phố Fort Worth bên góc công viên sông Trinity được phân định là “Nơi phía Tây bắt đầu” trong cuộc thương lượng hòa bình giữa các tướng lãnh Cộng hòa Texas và người da đỏ bản địa.
TN