Rio từng là thủ phủ của Brasil giai đoạn 1763- 1960, là một thủ phủ đầy quyến rũ hào nhoáng – nhưng cũng nhiều cảnh nghèo nàn và đầy bạo động trong những khu nhà ổ chuột trên những ngọn đồi. Với kế hoạch của Thế Vận Hội sắp tới năm 2016, những khu nhà ổ chuột này đang dần thay đổi bộ mặt mới.
“Chúng tôi như những con lợn guinea,” Fabio do Amaral, một tên tội phạm trong băng đảng ma túy của một khu ổ chuột, ngụ ý của hắn là người dân Santa Marta trở thành một phần đối tượng của kế hoạch Thế Vận Hội 2016- là làm sạch các khu nhà ổ chuột trên sườn đồi.
Cuộc thử nghiệm đã được khởi động vào tháng Mười Một năm 2008, khi cảnh sát đặc nhiệm tràn vào khu nhà ổ chuột. Đó là một khu nhà gạch mọc lên cao nghệu và lởm chởm, ọp ẹp và chằng chịt với 788 bậc thang dọc theo con dốc cao mé dưới pho tượng Christ the Redeemer nổi tiếng. Khác với những vụ cảnh sát Rio bố ráp bọn buôn lậu thuốc phiện sử dụng xe bọc thép “hộp sọ” hay hơi cay để trấn áp; một phái đoàn gồm 112 “nhân viên hòa bình” đến Santa Marta vào tháng Mười Hai, để tái lập trật tự và đuổi đi những băng đảng côn đồ trong vùng. Sau đó, chính phủ đã xây lên những lô chung cư sặc sỡ và lắp đặt hệ thống điện đi cùng với 700 cái tủ lạnh miễn phí. Gần đây, đã bắt đầu xuất hiện những nhóm làm phim và các ngôi sao thảm đỏ như Madonna hay vài nhân vật nổi tiếng khác như John McCain.
Cảnh thường ngày ở Rio de Janeiro, một tháng trước World Cup – nguồn businessinsider.com
Fabio – một nhân vật được sinh ra ở khu xóm nghèo và lớn lên làm nghề “chém mướn” với mệnh danh “Bananeira”. Hắn đã tìm được niềm tin với sự giúp đỡ của một bà soeur địa phương, “Tôi tin vào sự hối lỗi dần dần,”nhưng sự cải thiện thành con người tốt chẳng thể xảy ra qua đêm. Fabio thuyết phục những người đàn ông “chân dép xỏ ngón” để họ ghi danh vào những khóa đào tạo nhân công xây cất. Đó là một bước lớn cho những thành phần “phế thải” của xã hội, tiếng lóng ở Rio là lixo. Các công ty không ngại thuê họ, và họ có được sự tôn trọng. Nhưng đời sống chẳng thể khá hơn trên những cái chòi nghèo khổ chơ vơ trên đồi, nơi “trên đó chỉ có sự đau khổ” như gã Fabio đã nói.
Rio cần giải quyết những khó khăn về kinh tế như mức lương thấp, hệ thống di chuyển công cộng quá tệ, và sự phân phối lợi tức thiếu công bằng. “Điều đó xảy ra ở khắp nơi trên thế giới, nhưng tôi nghĩ ở đây thì bị nặng hơn nhiều,” José Mariano Beltrame, Bộ trưởng Bộ an ninh Công cộng nói. Ông là tác giả của “kế hoạch bình định,” những khu phố ổ chuột và xóa bỏ những băng đảng với một lực lượng khoảng 12,500 nhân viên hòa bình trong 165 cộng đồng trước năm 2014 cho Giải Túc Cầu Thế Giới World Cup. Beltrame hy vọng sau Thế Vận Hội năm 2016, Rio sẽ có một nền kinh tế phù hợp. Nhiều công dân của Rio thì khách quan tin rằng Beltrame là “sếp an ninh” đầu tiên không bị mua chuộc.
Trong những khu phố ổ chuột, giờ đây đã có cảnh sát thường trực, đời sống đã dần tiến triển. Trẻ em chơi lại ngoài đường, bạn bè sẽ đến thăm. Tuy vậy, người ta vẫn còn dè dặt.
Chẳng ai muốn nói ra, nhưng nỗi sợ hãi lớn nhất của người dân ở đây là ngày mai cũng sẽ giống như hôm qua. Chuyện gì sẽ xảy ra khi cảnh sát rời đi. Thực sự, khi những băng đảng không còn nữa, mỗi người dân sẽ tự động theo chế độ tư bản. Ở Santa Marta lúc trước cư dân không tốn đồng nào tiền điện, vì được “câu” qua những đường dây điện chằng chịt. Giờ thì mọi người phải trả hóa đơn tiền điện. Giá bất động sản tăng vọt. Gần đó, ở khu Botafogo khá giả hơn, một thời đã bị đe dọa bởi những viên đạn bay lạc, giá những căn hộ đã tăng hơn gấp đôi.
Khu ổ chuột gần sân vận động Maracana, nơi mọi người đã bị đuổi ra và nhà cửa bị phá hủy để lấy đất làm metro. nguốn aptr-brazil-slum
Mặc dù thành công ban đầu của kế hoạch bình định, nhưng sự mất lòng tin về sự kém nỗ lực của chính phủ để định hình bộ mặt của thủ phủ vẫn còn đó. Khi công nhân bắt đầu xây dựng tuyến đường nhựa và tường bê tông hàng triệu đô dọc theo đường cao tốc Linha Vermelha một vài năm trước đây. Các quan chức thì gọi đây là “rào cản âm thanh”, nhưng các nhà phê bình thì lên án nó như một bức màn hình phù phiếm để che giấu sự bẩn thỉu của khu nhà cửa dựng trên vùng đầm lầy. Cantagalo, nơi có tầm nhìn bao quát của Rio, nơi buôn bán ma túy được thực hiện bởi những quy tắc của xã hội đen trong khoảng 35 năm. Từ khi cảnh sát thường trực nơi đây, các thành viên của băng đảng đã không còn thực hiện che giấu vũ khí nữa. Chắc chắn, một số tiền đầu tư được đổ thêm vào những khu vực nghèo khó để tăng thêm hiệu quả. Họ dựng lên một vài ngàn căn hộ mới và các khu thể thao. Và đã hoàn thành một hệ thống cáp treo lớn dựa trên một trong những ngọn đồi ở Medellin, Colombia. Một cấu trúc như vậy hy vọng sẽ giống như “ống London” hay cầu Brooklyn.
Bất kể sự thành công bước đầu của kế hoạch bình định, người nghèo ở Rio không tin tưởng vào những công trình tái dựng thành phố của chính quyền. Những nghi ngờ tương tự bao quanh cảnh tượng Olympic sắp tới. Nửa số sân vận động và phương tiện sẽ nằm ở Barra da Tijuca, vùng đất của dân trung lưu giống như Miami; có nhiều xe hơi và malls khoảng 20 dặm cách xa trung tâm thành phố. Ở đây ít thấy hình ảnh người nghèo hơn.
Một viện sĩ người Tây Ban Nha – Jordi Borja, người tư vấn cho chính quyền của Rio thì cho rằng, “Chính phủ nên dùng Thế Vận Hội để cải tổ nội thành, không phải những khu ngoại ô, để giúp giảm những sự thiếu công bằng, và thành thị hóa để có lợi cho người nghèo.” Nếu muốn tìm kiếm một di sản Olympic, còn gì bằng một thành phố nơi có người dân sống trong hòa bình? Vì đây là Rio, mọi người cứ nói nhìn theo Carnival để tìm những câu trả lời. Carnival tượng trưng cho một loại “náo loạn” có tổ chức mà chính quyền muốn phỏng theo. Trong những cuộc diễn hành lớn của Carnival, người nghèo được mặc đồ vua chúa, những người có địa vị ở vùng biển lại xé quần áo để giả người ăn xin đi diễn hành, và 60,000 người tham dự và gần cả trăm xe hoa được sắp đặt và đúng giờ, chính xác như vũ điệu samba. Và lễ hội diễn ra thâu đêm đến sáng.
Nhưng Carnival chỉ diễn ra một lần mỗi năm. Sự thúc đẩy lớn để thay đổi Rio cho Thế Vận Hội cũng sẽ tới lúc chấm dứt. Rồi tương lai của những favelas sẽ nằm trong tay của những người như “gã chém mướn” Fabio, với đầy rẫy những thông điệp về sự chuộc lỗi.
ND