Thứ Tư giữa tuần rồi, Tổng Thống Barack Obama đã đến tiểu bang Texas nhân một chuyến đi vận động gây quỹ. Tưởng đâu chỉ là một chuyến công du bình thường, nhưng đã tạo nên một cơn bão nho nhỏ trên chánh trường Hoa Kỳ, thu hút chú ý của giới truyền thông quốc gia suốt mấy ngày.
Nhóm di dân bất hợp pháp đợi làm thủ tục nhập một trại tạm cư của US Border Patrol. Ảnh Reuters/Jeff Topping
Rắc rối xảy ra khi Tòa Bạch Ốc từ chối để ông Tổng Thống viếng thăm vùng biên giới phía nam nơi giáp ranh giữa Hoa Kỳ và Mexico, mặc dù có nhiều thỉnh cầu, muốn ông mắt thấy tai nghe thực tế đang diễn ra tại đây. Thay vì vậy, phái đoàn Tổng Thống Obama chỉ hội họp với Thống Đốc Rick Perry và các nhân vật đứng đầu tiểu bang Texas.
Thống Đốc Perry và một số chánh khách, trong đó có cả của đảng Dân Chủ, đã chỉ trích mạnh mẽ quyết định của Tổng Thống Obama không đi thăm thú vùng biên giới, giữa một thời điểm tế nhị khi Hải Quan Texas và Hoa Kỳ đang gánh chịu nhiều áp lực với lượng di dân bất hợp pháp tăng vọt — một tình trạng mà nhiều người đã gọi là cuộc “khủng hoảng nhân đạo”.
Thống Đốc Texas Rick Perry (trái) đón Tổng Thống Barack Obama hôm Thứ Tư tuần qua tại phi trường Dallas-Fort Worth International Airport. Ảnh AP
Trong khoảng hai năm vừa qua, con số người di dân vượt biên bất hợp pháp vào Hoa Kỳ tăng vọt. Đặc biệt các trường hợp trẻ em đi vượt biên một mình, không có cha mẹ đi kèm gia tăng nhanh nhất. Trước kia, thường trẻ vị thành niên người Mexico láng giềng Hoa Kỳ đông đảo nhất. Nhưng làn sóng trẻ vượt biên hiện nay đa phần từ các xứ Trung Mỹ như Guatemala, Honduras, hay El Salvador…
Theo Hải Quan Hoa Kỳ (U.S. Customs and Border Patrol), từ năm ngoái con số trẻ em vượt biên vào Hoa Kỳ tăng mạnh nhất — cách riêng ở vùng thung lũng Rio Grande Valley cực nam Texas. Từ đầu tháng 10-2013, nhân viên Hải Quan đã bắt giữ 57,000 trẻ vị thành niên trong diện này. Thẩm quyền về di trú liên bang ước lượng đến cuối năm sẽ có tổng cộng 60,000 đến 80,000 trẻ em nhập cư bất hợp pháp vượt biên giới vào Hoa Kỳ.
Quang cảnh cuộc họp giữa phái đoàn Tổng Thống Obama và phái đoàn Texas với Thống Đốc Texas Rick Perry.
Có nhiều lý do giải thích vấn nạn này: kinh tế các xứ Trung Mỹ thêm bi đát; xã hội bất an với nhiều tội phạm băng đảng; nhu cầu đoàn tụ gia đình với người thân đã đến Hoa Kỳ từ trước; sự chèo kéo của các đường dây vượt biên, chuyển người, v.v… Trong số này, cần thiết kể đến các chánh sách di dân của chính Hoa Kỳ.
Năm 2008, Tổng Thống George W. Bush (Bush con) đã ký ban hành một sắc lịnh yêu cầu các trẻ vị thành niên từ những nước Trung Mỹ Châu, ngoại trừ Mexico, phải trải qua thủ tục tòa án, điều trần, rồi mới bị trục xuất. Cùng năm đó, Bộ Y Tế được ủy quyền chăm sóc các trẻ vượt biên thay cho Hải Quan Hoa Kỳ, bao gồm các chăm sóc về sức khỏe và thủ tục tố tụng. US Border Patrol chỉ được câu lưu trẻ vượt biên không quá 72 giờ đồng hồ, rồi phải chuyển giao cho Bộ Y Tế. Các cử chỉ nhân đạo này của Hoa Kỳ có thể đã bị hiểu lầm ở Trung Mỹ, khi người ta để trẻ con chạy trốn nghèo khổ và bạo lực với hy vọng chúng được đón nhận và bảo bọc tại Hoa Kỳ.
Những người phản đối cấp ngân khoản lo cho di dân bất hợp pháp. Ảnh Getty Images
Tuy vậy, với con số di dân trẻ em bất hợp pháp ngày càng cao, phía Hoa Kỳ càng lúc càng thêm khó khăn trong đối phó. Các khu trại tạm cư thiếu thốn, chật hẹp, thiếu vệ sinh, thiếu thuốc men và chích ngừa đầy đủ. Thậm chí không có nước máy, gây khó khăn cho công việc ngăn ngừa dịch bịnh. Không ít người thậm chí đã cảnh báo dịch bịnh có thể vượt tường trại tạm cư đe dọa lây lan ra cả cộng đồng, thậm chí gây nên một cuộc khủng hoảng sức khỏe tầm mức quốc gia. Để đối phó, ngăn cản làn sóng di dân lậu này, Tổng Thống Obama đã hội kiến với người đương nhiệm bên phía Mexico. Trong khi đó, Phó Tổng Thống Joe Biden cũng bay xuống Trung Mỹ hối thúc họ ngăn chận nạn vượt biên.
Thay vì đi thị sát biên giới, Tổng Thống Barack Obama ra lời kêu gọi Quốc Hội cấp ngân khoản khẩn cấp $3.7 tỉ để đối phó với cuộc khủng hoảng di dân bất hợp pháp hiện tại. Trong số này, $1.6 tỉ dành cho Hải Quan Hoa Kỳ củng cố hoặc xây thêm vách tường dọc theo biên giới Hoa Kỳ-Mexico, cũng như truy bắt các đường dây vận chuyển di dân lậu. Một khoản $1.8 tỉ khác dành để chăm sóc các trẻ di dân hiện trong các trại tạm cư của chánh phủ Hoa Kỳ. Hoa Kỳ cũng lên kế hoạch viện trợ $160 triệu nhắm đến Guatemala, Honduras và El Salvador, giúp cải thiện đời sống dân chúng, giảm bớt số trẻ liều mạng ra đi. Thêm $46 triệu cho liên bang thuê mướn thêm chừng 40 nhóm quan toà di trú cũng như tái trang bị các tòa án. Với ngân khoản phụ trội này, người ta hy vọng sẽ xét xử nhiều hơn trước từ 55,000 đến 75,000 vụ mỗi năm.
Hải Quan Hoa Kỳ chuyển các di dân bất hợp pháp này từ Texas về Phoenix rồi… thả hết vì không đủ nhân lực cai quản. Ảnh Samantha Sais/New York Times/Redux
Có đề nghị ngân khoản đặc biệt này là vì con số di dân quá đông đảo, khiến hồ sơ cáo trạng bị tồn đọng. Chỉ tính từ đầu Tháng Mười 2013, có gần 57,000 trẻ em vị thành niên từ Honduras, El Salvador và Guatemala đã bị tạm giữ. Với tổng cộng trên 367,000 hồ sơ, tính ra mỗi hồ sơ phải chờ đợi 578 ngày để được tòa di trú cứu xét. Nhiều yếu tố có thể lý giải vì sao các vụ di trú ra tòa có thể kéo dài nhiều tháng hoặc lâu hơn, trong đó có luật của TT Bush ký năm 2008 khiến việc trục xuất di dân vị thành niên khó khăn hơn.
Ngay cả nếu Quốc Hội chấp thuận cấp một phần hoặc toàn bộ $3.7 tỉ, đây cũng chỉ là giải pháp mang tính cách chữa lửa tạm thời. Giải pháp thật sự là một bộ luật di trú liên bang mới, để điều chỉnh các sách lược về di trú của Hoa Kỳ cho thích hợp với thời đại mới. Hiện nay, Tổng Thống Barack Obama và phe Dân Chủ đổ lỗi cho phe đa số Cộng Hòa tại Hạ Viện, vì đã bác bỏ dự luật di trú đã được Thượng Viện chấp thuận. Dự luật có điều khoản ân xá cho 8 triệu trong số 11 triệu di dân bất hợp pháp, mà trong nhiều năm qua sanh sống tại Hoa Kỳ không hề có giấy tờ tùy thân. Dự luật đó đã có thể giúp nhóm di dân này yên tâm làm ăn, có thu nhập, gởi về cố hương, giúp đời sống bà con dễ chịu hơn. Trong trường kỳ, phương pháp gián tiếp này có thể giảm bớt nạn trẻ vị thành niên vượt biên đến Hoa Kỳ.
Các tổ chức bảo vệ di dân biểu tình gần Tòa Bạch Ốc chỉ trích Tổng Thống Obama chậm trễ ứng phó cuộc khủng hoảng di dân hiện tại. Ảnh pic.twitter.com/FOt7xXFbPS
TD