Nằm trên bán đảo hẹp bé và dài thòng có hình con số 7, khu du lịch nổi tiếng thế giới Cancun được xây dựng từ đầu thập niên 70 theo một dự án phát triển kinh tế ngành du dịch của chính phủ Mexico. Ban đầu chỉ vài ba khách sạn do Mỹ đầu tư trên dãy đất một bên nhìn ra biển xanh mênh mông Caribbean, một bên xoay lưng vào đầm phá vùng rừng đước nguyên sinh. Đến nay, Hotel Zone Cancun có cả trăm khách sạn, resort năm sao mỗi năm thu hút hàng chục triệu khách du lịch từ Mỹ, Châu Âu và các nước Nam Mỹ lui tới.
Du khách tìm đến biển xanh, cát trắng thư giãn trong những ngày du lịch mùa hè.
Vậy thì bạn thấy gì ở Cancun? Cả một sự hào nhoáng của hàng loạt khách sạn uy nghi như những con tàu hướng ra biển xanh. Những bãi cát trắng với những bộ bikini đủ màu gợi cảm và các trung tâm mua sắm sang trọng dành cho khách du lịch. Tất cả các dịch vụ từ ăn uống, nghỉ ngơi, giải trí, du ngoạn tìm hiểu, phương tiện di chuyển đầy đủ không thiếu thứ gì để làm hài lòng ngay cả cho người du lịch khó tính nhất. Bạn không thể phàn nàn gì được mà nếu có chỉ là chuyện vặt không đáng để trong đầu, trong khi ta đi du lịch là muốn hưởng thụ thời gian thư thái, vui chơi và để nạp lại năng lượng sau những ngày chạy đua với công việc.
Cancun điểm thu hút khách du lịch thế giới
Tất cả những tiêu chuẩn phục vụ đều tuyệt vời khi bạn đến Cancun. Nhưng còn có thứ hay hơn và hạnh phúc hơn mà tôi cho đó là điều không thể tìm ra ở một khu du lịch biển nào trên thế giới có thể đem lại cho bạn một hình ảnh, một ký ức khó quên và nó bỗng trỗi dậy khi bạn đi trên đại lộ Kukulcan dẫn vào các con đường trung tâm thành phố. Những hàng dừa xiêm, dừa lửa đầy trái, những hàng phượng vĩ đỏ hoa dưới nắng mùa hè, những hàng bàng, me, sanh, si, hoa bò cạp vàng, hoa giấy, dâm bụt, những hình ảnh đó hòa hợp lại, tô vẽ nên hình ảnh quê hương ngủ quên trong ký ức. Không những thế, kiến trúc, dân cư đô thị, chợ búa, quán ăn, nhà hàng, sinh hoạt mua bán cũng không khác mấy chốn quê nhà. Ừ nhỉ. Chỗ này giống Phan Thiết, chỗ kia giống Nha Trang, chỗ nọ giống Tây Ninh, Bến Tre và cả bùng binh ngã năm đằng trước sao lại giống thành phố Long Xuyên quá. Và còn chỗ này nữa, đi ca nô từ trong các đầm phá ra lặn biển san hô, những khúc cua làm tôi nhớ chuyến đi Đất Mũi Cà Mau bằng chiếc vỏ lãi ghếch mũi lướt qua những hàng đước xanh um. Chỉ khác một vài điều, chợ ở Cancun thiếu vắng tiếng rao, không có sự chèo kéo khách mua hàng và những bộ rễ đước thon thon cắm thẳng xuống nước chứ không phải cong mình bám đất.
Hình ảnh tổng quan của hai bức tranh là thế khi so sánh những điểm giống nhau khi nhìn bằng mắt. Cũng như ta khách quan so sánh về sự giàu nghèo nhìn rộng ra từ một thành phố du lịch Cancun. Mexico giàu hơn Việt Nam khi người Mexico đi xe hơi nhiều hơn người đi xe gắn máy ngập tràn ở quê nhà. Nói theo khía cạnh kinh tế, Mexico phát triển hơn Việt Nam. Điều này tất nhiên. Bởi Mexico có thu nhập GDP quốc dân cao gấp tám lần, diện tích to gấp đôi và dân số nhiều hơn gần hai chục triệu người so với Việt Nam. Thế nhưng GDP của một đất nước cao chưa thể nói là người dân ở đất nước đó giàu hơn, hạnh phúc hơn người dân của một nước nào đó có GDP thấp hơn. Có thể thấy ở một góc độ hẹp, một gia đình giàu có chưa chắc gia đình đó có được cuộc sống hạnh phúc, ngược lại một gia đình nghèo chưa hẳn là nỗi bất hạnh lớn lao. Vấn đề hạnh phúc cuộc sống còn tùy thuộc vào những nhân tố khác như sức khỏe, giáo dục, môi trường và nhiều điều kiện khác nữa, đó là sự quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ lẫn nhau. Cũng giống như vấn đề xã hội chính trị của một đất nước thịnh vượng là làm sao xây dựng được chính sách an sinh xã hội một cách công bằng và điều tiết chế độ đó tốt hơn dành cho người dân.
Quầy bán vé số trong một khu phố nghèo, và vì nghèo nên niềm hy vọng đổi đời càng nóng bỏng.
Tôi mới đọc một bài báo phân tích, vài năm gần đây, các chuyên gia đã đi tìm định nghĩa và cách đo lường “hạnh phúc” khi đặt trong bối cảnh một nền kinh tế phồn thịnh. Theo CNN, “tăng trưởng kinh tế tính dựa trên tổng sản phẩm quốc nội (GDP) không thực sự phản ảnh nhiều về cuộc sống của người dân. Lâu nay người ta vẫn cho rằng kinh tế càng tăng trưởng càng tốt. Các nhà làm luật luôn tranh luận về căn cứ cách tính dựa trên lượng công ăn việc làm được tạo ra và sự gia tăng của GDP nhưng lại chẳng mấy người nhìn trên phương diện người dân của một nước có hạnh phúc hay không, một khái niệm mà trong đó thu nhập chỉ chiếm một phần”.
Cancun nơi chúng ta đang đi du lịch hay nơi nào đó trên đất nước Mexico đáng được đem ra bàn luận bởi hiện nay Mexico là quốc gia Mỹ Latinh duy nhất nằm trong Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế. Nước này hiện là nền kinh tế lớn thứ 14 trên thế giới và có thu nhập bình quân đầu người thuộc nhóm trung bình cao. Kinh tế Mexico có mối liên hệ chặt chẽ với Canada và Mỹ và nhờ Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ. Mexico còn là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế khác như Liên Hiệp Quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới. Tuy được đánh giá là một trong những quốc gia đang lên và đóng vai trò quan trọng trong khu vực Mỹ Latinh, song Mexico cũng gặp phải một số vấn đề khó khăn như sự bất bình đẳng trong thu nhập, nghèo đói và tình trạng bạo lực, buôn bán ma túy tại nhiều vùng của Mexico. Đó cũng chính là lý do nhiều người không muốn đến Mexico vì đầy rẫy tội ác khắp nơi, không an bình như khi Mexico còn nghèo khó của mấy chục năm trước.
Củi bán cho ai, nếu không phải người nghèo nấu ăn bằng củi
Tình trạng an ninh chỉ là một phần trong bức tranh cuộc sống của người dân Mexico. Khu du lịch quốc tế đương nhiên được bảo vệ chặt chẽ hơn nhưng không có nghĩa là hoàn toàn an ninh cho du khách. Rời khỏi bán đảo biển xanh, đi vào thành phố có hơn sáu trăm ngàn dân, cuộc sống đời thường của người dân lam lũ hiển hiện ra và những án mạng vẫn diễn ra ở góc tối nào đó. Có thể số vụ án mạng tại Cancun ít ỏi nên nó không nằm trong những thành phố nguy hiểm của Mexico. Nhưng bạn có biết 10 thành phố tội phạm nhất thế giới, Mexico chiếm tới năm. Acapulco cũng là thành phố nổi tiếng du lịch, nằm trong bản danh sách với những băng đảng khét tiếng. Torreon với các vụ băng đảng ma túy thanh trừng. Nuevo Laredo trở thành trung tâm buôn lậu ma túy giữa Mexico và Mỹ, chuyện nổ súng trên phố xảy ra như cơm bữa. Culiacan, Ciudad Juarez cửa ngõ các băng đảng khiến chính phủ tiểu bang điên đầu. Vậy thì nguyên nhân gì đã làm cho người ta ghê sợ Mexico. Cái gốc của nó từ sự bất bình đẳng trong thu nhập, phân hóa giàu nghèo quá cách biệt đã tạo nên tệ nạn và sự bất an xã hội.
Điều này rõ hơn khi tôi bắt gặp một tiệm tạp hóa có bán củi ở phố chợ Cancun. Một thành phố du lịch mỗi năm doanh thu cả chục tỷ đô la mà một phận người dân còn sử dụng củi cho việc nấu ăn. Chỉ có người nghèo rớt mồng tơi mới nấu ăn bằng củi (Có thể phiếm diện cho tôi nhầm lẫn chỉ vì thấy người ta bán củi). Trên đường phố chỉ có xe hơi, xe gắn máy ít đến độ khó thấy. Hôm họa sĩ Bảo Huân đi tour “Nền văn minh Maya” về kể thấy người Mexico đi kiếm củi, chở củi trên đường. Điều này càng chứng tỏ cuộc sống của người dân ở những khu vực ngoại vi thành phố hay vùng nông thôn còn thấp kém.
Không riêng gì ở Cancun. Hơn mười năm trước, tôi có dịp đi bằng xe vào đất nước Mexico qua cửa biên giới Laredo ở phía Nam Texas. Chúng tôi đến văn phòng di trú xin visa vào nội địa ba ngày (đi xe qua biên giới không cần xin visa khi không vượt quá 26 dặm sâu vào nội địa). Nhân viên di trú lại cấp visa đến những bảy ngày lỡ khi đổi ý muốn ở Mexico lâu hơn dự định. Không những cho thêm ngày mà nhân viên nhà nước còn cảnh báo chúng tôi nên cẩn thận tiền bạc, đi đâu nên cùng đi theo nhóm và cố gắng tránh rong chơi trong thành phố quá nửa khuya. Chúng tôi đến Monterrey, rồi Mexico City cũng toàn thấy xe hơi và xe bus và taxi tràn ngập. Nhà cao tầng, biệt thự sang trọng trên những con phố khang trang. Có những nơi, dù chỉ cách nhau một bức tường nhưng lại thấy hai thế giới khác. Một bên là những căn hộ sang trọng với xe hơi và các khu vườn được cắt tỉa cẩn thận; một bên là những căn nhà lụp xụp, xiêu vẹo. Đó là chưa kể cảnh nghèo nàn lam lũ kiếm sống của một thành phần lớn người dân sống tại vùng thôn quê hẻo lánh. Một con số tài liệu có thể làm bạn giật mình khi tính trên đầu người Mexico thu nhập hơn 12,000 đô la/năm, lại có một phần ba dân số có cuộc sống chưa tới 5 đô la/ ngày. Một sự bất bình đẳng giàu nghèo cao nhất thế giới. Đó mới là vấn đề không giải quyết được trong cuộc sống xã hội Mexico. Không trách một đất nước có nền kinh tế phát triển khá lại có hàng hàng lớp lớp người Mexico tìm mọi cách vượt biên vào Mỹ bán sức lao động kiếm sống.
Cuộc sống là không công bằng. Công bằng là một khái niệm cực kỳ gây tranh cãi hiện nay vì chưa ai có thể định nghĩa xác thực như thế nào là công bằng. Đấy là một khái niệm chưa được định nghĩa xác đáng, bởi chúng ta không bao giờ có thể thay đổi cả thế giới. Sự bất công luôn tồn tại trong xã hội vì thế hãy cố gắng thích nghi. Và bạn có thể thấy gì ở Cancun trong những ngày vui chơi thư giãn?
Cuộc sống nhếch nhác của hầu hết dân nghèo ở vùng ngoại vi thành phố Monterrey
TN