Chắc chắn hai chữ quê hương không xa lạ với bất cứ ai sinh ra trên cõi đời này. Quê hương hiểu theo nghĩa rộng là một quốc gia, hiểu theo nghĩa hẹp là nơi người ta chào đời, trưởng thành và lập thân. Nhiều người Việt Nam từ sau ngày 30 tháng 4 năm 1975 đã phiêu bồng đất khách, chọn Canada, Hoa Kỳ, Đức Quốc, hay Pháp Quốc là nơi cư trú và cũng là quê hương thứ hai. Nhưng họ luôn nhớ về quê nhà khi hừng đông chim hót, hay khi hoàng hôn ráng đỏ tận cuối chân trời. Cũng giống như bao người Việt Nam xa xứ, ông Nguyễn Hữu Lý muốn nói lên tâm tình nhớ nước thương nhà, nên đã soạn “Tuyển Tập Quê Hương Qua Thi Ca,” trong đó gồm những bài thơ, những bài hát của mỗi một tác giả viết về quê hương của họ. Chính vì thế, mở đầu quyển sách dày 344 trang, ông Nguyễn Hữu Lý viết:
“Quê hương là một chủ đề rộng lớn trong văn học Việt Nam, cũng là nguồn cảm hứng vô tận mà xưa nay các nhà văn, nhà thơ khó khai thác hết được. Do hoàn cảnh lịch sử, sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, chúng ta trở thành những người tỵ nạn Việt Nam lưu vong khắp nơi trên thế giới. Sống trên xứ người, chúng ta với tâm thức hoài hương đã bị ray rứt và ưu tư không ngừng. Dù lưu lạc muôn phương, chúng ta vẫn mang theo canh cánh bên mình hình ảnh quê hương. Nặng lòng với đất nước, chúng ta mãi mong ước sớm có ngày về nơi chôn nhau cắt rốn, vì đối với chúng ta chỉ có quê hương mới là nơi tươi đẹp hơn cả. …Xa quê hương nghìn dặm, lòng người lữ thứ như chúng ta mấy ai lại không thương nhớ, bâng khuâng về khung trời cũ, mảnh đất xưa, nơi ấp ủ bao kỷ niệm êm đềm. Cứ mỗi lần Tết đến Xuân về, đốt nén hương lòng, chúng ta khắc khoải khôn nguôi hướng về Quê Mẹ: “Đêm qua đốt đỉnh hương trầm. Khói hương nghi ngút âm thầm nhớ quê!” [Lời Mở Đầu – Tuyển Tập Quê Hương Qua Thi Ca]
Mở đầu phần tác giả và tác phẩm bằng bốn câu thơ của danh tướng Lý Thường Kiệt:
“Nam quốc sơn hà nam đế cư.
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phậm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.”
Hay trích dẫn những câu lục bát của nhà thơ Bùi Giáng:
“Mơ màng phố cũ hoang liêu
Cánh buồm con sóng sương chiều Hội An
Tờ mây chan chứa mộng vàng
Tuổi đời em kết mấy ngàn cánh hoa.”
Ở chừng mực nào đó tác giả muốn khẳng định “chủ quyền” quê hương của những người Việt di tản, hiện đang định cư tại Hoa Kỳ hay ở một trong số những quốc gia khác trên thế giới. Ông chọn những bài thơ viết về quê hương của các tác giả Thái Tú Hạp, Hoàng Lộc, Nguyễn Đông Giang, Tô Thùy Yên, Trần Trung Đạo, Cao Mỵ Nhân, Hà Thượng Nhân, Nguyễn Trãi, Bà Huyện Thanh Quan…v.v… – những bài thơ đầy khói hương xưa tràn thân ái cũ đau đáu nỗi niềm riêng khi nhìn về cố quốc, khiến độc giả có cảm tưởng “lòng quê dợn dợn vời con nước, không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà” – như lời thơ buồn tha thiết của Huy Cận. Ông Nguyễn Hữu Lý không chỉ sưu tập những bài thơ viết về quê hương, mà còn chuyển dịch những bài thơ này sang Anh Ngữ. Vì thế “Tuyển Tập Quê Hương Qua Thi Ca Việt Nam” còn có “tittle” bằng Tiếng Anh là “Anthology of Homeland in Vietnamese Poetry and Songs.” Những bài thơ được phóng tác, hay phỏng dịch, hoặc chuyển dịch sang ngoại ngữ, đã biến tác giả thành dịch giả – một người có hoài bão giới thiệu linh hồn câu chữ của thi ca Việt Nam bằng Anh Ngữ, như chính ông viết: “Nhằm giúp đỡ cho các độc giả xa xứ, đặc biệt là các bạn trẻ Việt Nam đã sinh ra và lớn lên tại hải ngoại có điều kiện tìm hiểu rõ hơn về lịch sử, địa lý, văn hóa đất nước và thân phận con người Việt Nam qua các thời đại…Chúng tôi bỏ công sưu tập trên 100 bài thơ, nhạc của hơn 80 tác giả thuộc thời cổ xưa, thời tiền chiến, thời chiến tranh Việt Nam (từ 1960-1975) và thời lưu vong xa xứ sau ngày 30 tháng 4 năm 1975 ở hải ngoại, để thực hiện thành tuyển tập “Quê Hương Qua Thi Ca Việt Nam” và được chuyển sang Tiếng Anh…” [Lời Mở Đầu – Tuyển Tập Quê Hương Qua Thi Ca]
Ông Nguyễn Hữu Lý sinh năm 1927 tại Quảng Nam, là cựu Trung Tá Thiết Giáp của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa. Ông bị giam trong các trại tù cộng sản từ Miền Nam ra Miền Bắc, trong suốt 10 năm. Cuối năm 1990 khi được trả tự do, ông và gia đình đã sang Hoa Kỳ, định cư tại tiểu bang Texas. Những bài thơ bài nhạc của các tác giả được chọn trong tuyển tập đã có những giá trị văn chương nhất định. Và những bản dịch Anh Ngữ của ông Nguyễn Hữu Lý – ở chừng mực nào đó – cũng đã được thẩm định và đánh giá đúng mức. Bài này muốn giới thiệu với chúng ta lòng nhiệt thành và lý tưởng của một quân nhân đã làm tròn bổn phận với quốc gia; và bây giờ ông muốn lưu lại một tuyển tập thi ca cho thế hệ con cháu, xem như còn một chút gì để nhớ.
