Ngày mở đầu cho một năm, cũng là ngày mỗi người được thêm một tuổi, bất kể người đó là ai, giàu nghèo sang hèn hoặc trẻ già, ở nông thôn hay thành thị. Tết là ngày thiêng liêng vì vậy mọi người luôn có những lời chúc Tết để mong ai ai cũng được hạnh phúc, may mắn, khỏe mạnh, tấn tới. Ngoài những lời chúc Tết thông thường, thì người Việt mình còn có phong tục mừng tuổi bằng lời nói và mừng tuổi bằng hiện kim gọi là tiền lì xì.
Lì xì một phong tục đẹp ngày Tết – ảnh Diệu Thanh
Không biết tục “lì xì” đã ra đời từ bao giờ nhưng nó đã được lưu truyền từ năm này sang năm khác và đến giờ vẫn được gìn giữ như một nét văn hóa đẹp. Trong ngày đầu năm, mọi người đến chúc Tết người thân, họ hàng, bạn bè, thăm hỏi lẫn nhau và không quên mừng tuổi người già, trẻ nhỏ. Ở Châu Á, bên cạnh Việt Nam còn có Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Campuchia, Philippines, Myanmar… cũng có tục “lì xì” mừng tuổi đầu năm.
Nào, các cháu, năm mới học hành tấn tới, ăn no chóng lớn
Theo truyền thuyết xa xưa, có một con yêu quái thường xuất hiện vào đêm Giao thừa, thích xoa đầu trẻ con đang ngủ ngon giấc khiến cho chúng giật mình khóc thét lên. Hôm sau, trẻ đau đầu, sốt cao làm các bậc cha mẹ không dám ngủ để canh. Có một cặp vợ chồng đứng tuổi mới sinh được mụn con trai. Tết năm ấy, có 8 vị tiên dạo qua nhà, biết trước cậu bé này sẽ gặp tai họa với yêu quái liền hóa thành 8 đồng tiền, ngày đêm túc trực bên bé. Sau khi chú bé ngủ say, hai vợ chồng lấy giấy đỏ gói những đồng tiền này lại, đặt lên gối con rồi đi ngủ. Nửa đêm, con yêu quái xuất hiện, vừa giơ tay định xoa đầu đứa trẻ thì từ bên chiếc gối lóe lên những tia vàng sáng rực khiến nó kinh hoàng bỏ chạy. Việc lấy giấy đỏ gói tiền được kể lại cho bà con làng xóm. Mọi người vui mừng, bắt chước làm theo và dần dần trở thành phong tục lì xì mừng tuổi đầu năm.
Lì xì, tiếng Quảng Đông là Hong Bao, tiếng Phúc Kiến là Ang Pao và tiếng Phổ Thông là Lai See, dùng để chỉ một phong tục có từ đời Tần. Khi đó, người ta dùng một sợi chỉ đỏ để xâu tiền thành một xâu hình con rồng hoặc thanh kiếm đặt ở chân giường hoặc cạnh gối để xua đuổi ma quỷ hay ngăn bệnh cho người già. Bao giấy đựng tiền lì xì thường màu đỏ hay màu vàng biểu tượng cho sự thắng lợi, triển vọng và may mắn.
Sẵn chuyện ngày Tết, tôi thỉnh thoảng hay hỏi chuyện mấy đứa thiếu nhi con cháu hàng xóm bạn bè về những chuyện cổ tích ngày Xuân. Thống kê “miệng” cho biết rằng nhiều đứa trẻ ít nhiều biết chuyện sử tích “Bánh dày bánh chưng”, chuyện dưa hấu Mai An Tiêm hơn chuyện cổ tích của tục lì xì xa lắc bên Tàu. Trẻ con chẳng mấy đứa quan tâm đến tình tiết xuất xứ của chiếc hồng bao miễn sao ngày Tết có thật nhiều tiền lì xì là vui nhất. À mà tôi nghĩ, đâu chỉ có trẻ con, người lớn cũng rất thích được lì xì kiếm thêm nhiều may mắn.
Cơ quan in tiền Mỹ phát hành bộ sưu tập “Tiền may mắn” năm Ất Mùi với loại 1 USD và 100 USD
Tôi cũng chẳng biết vì sao tờ 2 USD lại có nhiều người cho rằng đó là tiền may mắn. Tôi có nhiều tờ tiền mệnh giá loại này phát hành qua nhiều thời kỳ, lâu lâu đem ra coi chơi nhưng ít thấy may mắn nào đến cho mình lên hương một chút. Có chăng thỉnh thoảng lên mạng sưu tầm tiền đô xem thử cái tờ tiền quý của tôi được gần trăm năm giá bán chừng nào. Té ra giá trị không lớn, mua được chừng mười tô phở. Tiếc là chỉ có một tờ, chứ được vài ngàn tờ trong tay chắc đúng là điều may mắn. Mấy tay sưu tầm tiền lại phân tích tỉ mỉ hơn cho biết những lý do vì sao tờ 2 USD lại được coi là tờ tiền may mắn nhất hành tinh. Bởi nhiều người cho rằng số 2 là số may mắn, thuận buồm xuôi gió, vứt bỏ điềm rủi là vừa quý vừa hiếm và cuối cùng là tiền bạc “biết đường rủ nhau mà đến”. Theo quan niệm của người Á Đông, số 2 là cặp, đôi, chẵn nên người giữ nó ở thời điểm năm mới sẽ nhận được nhiều may mắn. Ai giữ được tờ có số serie 68688686 (lộc phát lộc phát – phát lộc phát lộc) còn phát tài hơn nữa.
Tiếc là số serie tờ 2 USD của tôi không được như ý. Cái số đọc lên chỉ thấy toàn xui rủi, …68444 (lộc phát tử tử tử). Mấy thằng bạn ở Sài Gòn bàn ra tán vô như thầy bói số, “tờ tiền của ông người ta nói là kiểu lộc – tử, ba lần tử thành bất tử, nhưng có thêm số 8 đằng đuôi nữa là ngon lành đó nghen, tức là lộc – tử – lộc”. Nghe bạn nói khoái cái lỗ tai nhưng mà tôi “choáng” thực sự cho cái chữ tử ba lần, “độc” chết người. Tử rồi thì lấy lộc về cho ai, mà lộc rồi thì để làm gì khi ngay sau đó mình đi gặp ông bà ông vải. Nói chuyện Tết nhất Sài Gòn chơi một hồi, thằng bạn bảo, “đợi ông phát tài còn vài chục năm nữa, thôi thì nhượng lại cho mình đi. Tết này nhỏ Út về Sài Gòn ăn Tết, ông gởi theo lì xì cho ông già lên hàng thượng thọ tám mươi”. Lý do nghe thật chí lý, thằng con hiếu thảo đem “lộc – tử” tặng ông già… để rồi mình hưởng lộc.
Đối với người phương Tây, con số 7 là con số may mắn, số đẹp nhưng người phương Đông lại là con số xui (thất – tức là thất bại). Do nắm bắt tâm lý người phương Đông thích con số may mắn nên kể từ năm 2000, Bộ Tài chính Mỹ cho phát hành bộ tiền sưu tập với số lượng giới hạn để chào mừng dịp Tết Âm lịch truyền thống của người châu Á. “Tiền may mắn Năm con Dê” là phiên bản mới nhất trong dòng sản phẩm “Tiền may mắn 12 con giáp” được phát hành hồi tuần đầu tháng 12 bán cái vèo hết sạch”.
Tiền Nepal cũng được ưa chuộng vì trên tờ tiền có hình con dê
Sản phẩm chính là tờ bạc mệnh giá 1 USD với số lượng có hạn là 88.888 tờ. Với số serie cũng bắt đầu bằng “8888” – những con số may mắn trong văn hóa phương Đông. Các đồng bạc 1 USD này không có giá trị lưu hành mà chỉ là vật lưu niệm tượng trưng cho may mắn, thịnh vượng và thành công trong năm mới. Bên cạnh đó, còn có một sản phẩm khác trong bộ sưu tập năm con Dê, là “Vòng may mắn Rồng Phượng” với tờ 100 USD đặt bên trong một tệp bìa đỏ trang trí hoa văn rồng phượng, hai linh vật thiêng của văn hóa phương Đông. Theo Bộ Tài chính, đây là vật tượng trưng cho sự hòa hợp và thống nhất. Ngoài ra, đây còn là sản phẩm có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của Cơ quan in tiền thuộc Bộ Tài chính. Để làm ra đồng tiền này, cơ quan trên đã sử dụng tới những công nghệ tiến bộ nhất trong lịch sử ngành in tiền.
Việc phát hành “Tiền May mắn” thể hiện chính quyền Mỹ coi trọng giá trị văn hóa ngày Tết âm lịch của người phương Đông. Thế nhưng hôm tôi đi uống cà phê, ngồi hóng chuyện bàn cạnh bên, mấy ông bàn tán râm ran tiền lì xì bằng đồng đô la đủ cả các nước và tiền may mắn đô la xanh của Bộ Tài chính Hoa Kỳ. Có người còn ước tính rành rọt như chuyên gia thứ thiệt, để in chừng số lượng giới hạn của tám mươi tám ngàn tám trăm tám mươi tám tờ tiền bán ra chào mừng ngày Tết Á Đông, Cơ quan in tiền lỗ to nhưng tại sao lại phải in mỗi năm như thế. “Ông ơi! Văn hóa chính trị nó thế đó! Mỹ vẫn muốn chứng minh đồng đô la xanh luôn luôn có thế mạnh của một nước đầu tàu thế giới. Thế tại sao không đưa văn hóa đô la Mỹ vào chuyện “Đồng tiền may mắn” trong dịp Tết truyền thống Á Đông, chủ yếu nhắm vào sở thích của Trung Cộng với cái thông điệp ẩn ý rằng USD vẫn là số 1 đấy nhé! Muốn số đẹp lộc phát thì có ngay, muốn số bát phát (8 con số 8) cũng in luôn. Trên tệp tiền sưu tập may mắn thì in lời chúc tiếng Anh và tiếng Hoa đề huề, phổ biến văn hóa giao hữu giữa chú Sam và chú Xì thẩu”.
Chuyện quán xá trên trời dưới đất đôi khi nghe cũng thấy thú vị. Tuy rằng đúng là hơn một thập niên trở lại đây, ngay cả người Việt trong nước cũng khoái cái khoảng tiền lì xì đầu năm bằng tờ đô la. Tiền nào lại chả là tiền. Biết vậy, nhưng tôi vẫn thích tiền của nước nào cứ sử dụng làm tiền lì xì hay tiền may mắn cho người nước đó như hồi trước khi chưa có làn sóng sính tiền đô la, mặc dù là có thể dùng được hay không dùng được trong lưu thông tiền tệ (nhưng có thể mua bán được và giá trị còn cao hơn nhiều lần giá trị in trên đồng tiền bởi cái số đẹp lộc phát hay Phúc – Lộc – Thọ có đầy nhà hay không chỉ có họ mới biết).
Lì xì ngày Tết là phong tục đẹp của người dân Việt. Ông bà già xưa bảo rằng, mừng tuổi hay còn gọi là lì xì đầu năm chính là ta cho đi cái may mắn, lộc, phúc, tài của mình để mong nhận được những điều như thế từ cuộc sống và tìm đến sự an lành. Thật ra, tiền lì xì không bao giờ là số tiền lớn có mệnh giá quá to, mà chỉ là những tờ bạc lẻ khác nhau, mệnh giá thấp còn tinh tươm không nếp gấp nào và không đựng trong phong bao màu đỏ mà đưa trực tiếp bằng tay cho nhau với ngụ ý sang năm mới, tuổi mới sẽ có nhiều loại tiền như thế trong cuộc sống.
Giấy 2 USD có số serie đẹp 6, 8 tượng trưng cho Lộc – Phát
TN