Cây cau được trồng khắp châu Á. Giống như nicotine, chất cồn và caffeine, hạt cau được cho là một trong thứ có chất kích thích thần kinh mạnh. Ngoài phụ nữ, nhiều người đàn ông cũng nhai trầu cau để tỉnh táo hơn trong lúc lái xe, hay làm việc trên công trường. Tuy nhiên, các nhà khoa học cảnh báo rằng, tỷ lệ ung thư miệng rất cao cho những người nhai trầu, ngay cả với những ai đã bỏ thói quen này cả thập kỷ.
Ngày nay người Việt chỉ còn ít người thích nhai trầu
Tại Đài Loan, nơi quả cau thường được gọi là “kẹo cao su”, chính quyền đang áp dụng nhiều biện pháp để chấm dứt thói quen đã tồn tại nhiều thế kỷ, nhằm giảm hàng ngàn trường hợp tử vong mỗi năm. Ở châu Á, quả cau thường được nhai tươi hoặc sau khi phơi khô cùng một ít vôi tôi, lá trầu, các chất tạo mùi như bạch đậu khấu, quế, thuốc lá. Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Quốc tế đưa tất cả những thành phần này, ngoại trừ bạch đậu khấu và quế, vào danh sách các chất sinh ung thư. Vôi ăn trầu cau được cho là nguy hiểm hơn cả vì nó tạo ra hàng trăm vết xước da li ti trong miệng, tạo nhiều chất gây ung thư.
Cây cau trồng nhiều ở Quảng Nam lấy quả sấy khô xuất cảng sang Đài Loan
“Khoảng một nửa đàn ông ở đây vẫn không biết nhai trầu có thể gây ung thư miệng, dù tỷ lệ tử vong vì ung thư miệng ở Đài Loan nằm trong top 3 thế giới”, BBC dẫn lời GS Hahn Liang-junn, chuyên gia ung thư miệng tại Bệnh viện Đại học Đài Loan. Ông Qiu Zhen-huang, 54 tuổi là một trong những người Đài Loan không biết gì về điều này. Từng là công nhân công ty vật liệu xây dựng, ông Qiu đã nhai trầu vài chục năm. “Tôi bắt đầu nhai trầu vì mọi người ở công trường đều làm như vậy. Chúng tôi thường mời nhau để giữ liên hệ tốt”, ông Qiu kể. 20 năm sau khi bỏ thói quen này, ông mới phát bệnh. Ba năm trước, một lỗ nhỏ xuất hiện ở má trái nhưng chỉ 3 tháng sau đó, khối u to bằng quả bóng golf và hoàn toàn thay đổi cuộc đời người đàn ông này.
Mỗi năm, khoảng 5,400 đàn ông Đài Loan được chẩn đoán ung thư miệng hay những tổn thương tiền ung thư. 80-90% trong số đó có thói quen nhai trầu. Dấu hiệu sớm là những tổn thương màu trắng hoặc đỏ xuất hiện trong miệng, nhưng chúng sẽ nhanh chóng biến thành khối u loét thịt gớm ghiếc. So với những loại ung thư khác, u và ung thư miệng khó che giấu hơn nên người bệnh thường bị ảnh hưởng nặng nề về sức khỏe và tâm lý. “Đôi khi, ngay cả sau khi phẫu thuật, bệnh nhân không thể làm những việc bình thường như thể hiện cảm xúc khuôn mặt vì hàm dưới đã bị cắt, tùy thuộc phạm vi ung thư”, GS Hahn giải thích.
Trầu cau têm theo lối miền Nam
Chính quyền Đài Loan đang giúp người dân phòng ngừa ung thư miệng bằng cách cung cấp dịch vụ khám miệng miễn phí và các chương trình giúp họ bỏ thói quen ăn trầu cau. Đài Loan cũng gắng giảm số lượng cung cấp cau bằng cách trợ cấp cho nông dân chặt bỏ cau và trồng cây khác thay thế. Ấn Độ, Thái Lan, Myanmar, Malaysia cũng đã khai triển các chương trình khuyến khích người dân bỏ thói quen nhai trầu. Sau khi nghiên cứu, tổ chức Nghiên cứu Ung thư Quốc tế kết luận rằng, nhai hạt cau làm tăng nguy cơ mắc ung thư. Nhiều hợp chất có trong hạt cau, đặc biệt là arecoline, góp phần làm thay đổi mô ở niêm mạc miệng.
Những thông tin liên quan đến sức khỏe lúc nào cũng được người đọc quan tâm chú ý. Hút thuốc lá gây nên ung thư phổi thì chẳng nghe nước nào dẹp bỏ cây thuốc lá, nhà máy vẫn cứ sản xuất bán ra đều đều. Bây giờ lại nghe ăn trầu cau gây nên ung thư miệng thì tôi lấy làm lạ. Người Việt mình trước đây từng ăn trầu cau nhưng mấy ai bị ung thư miệng như người Đài Loan. Cũng như rất nhiều người không hút thuốc lá vẫn bị ung thư phổi như thường. Nhưng thôi, tôi chẳng dám múa may với mấy câu chuyện y học mình không am hiểu. Chuyện vận động người dân đốn bỏ cây cau mới là điều tôi đáng quan tâm, cho dù ở Đài Loan hay bất kỳ nước nào ở châu Á.
Trầu cau têm cánh phượng theo kiểu miền Bắc
Không hiểu sao tôi có cảm tình đặc biệt với loài cây thanh thoát cao lêu nghêu này. Cau có vẻ đẹp giản dị, hương hoa thanh tao ngan ngát. Cây đa, bến nước, sân đình là biểu tượng đẹp của làng quê nhưng “trước cau sau chuối” lại là hình ảnh yên bình của ngôi nhà miền quê.
Cách đây mười năm tôi có dịp đi Quảng Nam, chợt bắt gặp cả rừng cau trong nắng. Nghe nói ở Quảng Nam, cây cau được trồng đại trà lấy quả sấy khô để xuất cảng sang Đài Loan. Bây giờ chính quyền Đài Loan vận động người dân đốn bỏ cau, chắc hẳn sẽ ảnh hưởng đến những người nông dân trồng cau xuất cảng trên vùng quê đất Quảng. Không xuất cảng được thì chỉ còn nước hạ bỏ thay cây trồng khác. Cuộc sống người nông dân vẫn phải một nắng hai sương.
Ngày nay, người lớn tuổi ở quê nhà vẫn còn số ít người thích ăn trầu. Những người không ăn trầu không phải vì sợ ung thư miệng mà là vấn đề thẩm mỹ và vệ sinh răng miệng. Do đó trầu cau không còn trồng nhiều như ngày xưa. 18 Thôn Vườn Trầu giờ đây đi vào dĩ vãng, hiếm hoi lắm mới có một vài nhà còn trồng trầu, trồng cau. Nhiều địa phương miền Bắc, miền Trung cũng không ngoại lệ. Cau Hương Sơn, cau Nam Phố, trầu Chợ Dinh, vôi Chợ Cầu giờ chỉ còn trong “lời ru buồn nghe mênh mang, mênh mang sau lũy tre làng”.
Cau phơi khô – nguồn muaban.net
Ăn trầu là phong tục cổ truyền của người Việt. Tương truyền có từ thời Hùng Vương và gắn liền với một câu chuyện cổ tích “Chuyện Trầu Cau”. Một hôm vua Hùng thứ tư nhân dịp tuần du qua đấy, thấy có miếu thờ anh em họ Cao và cô vợ của người anh, lại được dân sở tại kể cho nghe câu chuyện tình yêu thương tâm kia thì vô cùng cảm động. Ngài bảo lấy trầu cau ăn thử mới khám phá ra một mùi vị thơm cay, nồng ấm, và khi nhổ nước cốt trầu xuống tảng đá vôi lại thấy hiện ra sắc đỏ tươi như máu, nhà vua cho là quý bèn truyền lấy giống về trồng, xa gần bắt chước làm theo. Ngài còn xuống lệnh cho thần dân từ nay sẽ nhất thiết dùng trầu cau trong các dịp cưới hỏi, và trong các buổi hội họp lớn, nhỏ. Tục ăn trầu ở nước ta có từ đó.
Trong dân gian vẫn truyền khẩu với nhau: “Miếng trầu ăn kết làm đôi/Lá trầu là vợ, cau tươi là chồng/Trầu xanh, cau trắng, chay hồng/Vôi pha với nghĩa, thuốc nồng với duyên…” Với người con gái, cau trầu còn được coi là biểu tượng của sự tiếp đón danh giá. Vì vậy, trong đám hỏi, trong mâm lễ vật nhà trai mang sang cho nhà gái không thể thiếu cau trầu. Sau lễ ăn hỏi, nhà gái thường dùng cau trầu, trà bánh nhà trai đã mang sang để làm quà biếu cho họ hàng, bè bạn, xóm giềng… như một lời loan báo rằng con gái trong nhà đã có nơi có chỗ.
Trầu cau bán ở chợ Việt tại Fort Worth
Từ thời xa xưa, miếng trầu với quả cau đã rất gần gũi với người Việt, gần gũi và quen thuộc đến nỗi phương ngôn ta có câu “Miếng trầu là đầu câu chuyện”… Trầu cau đã đi vào tình cảm, sinh hoạt và đời sống của người đời xưa. Nó là biểu hiện của niềm vui, nỗi nhớ: “Trầu này trầu quế, trầu hoa. Trầu loan, trầu phượng, trầu ta, trầu mình”, hoặc niềm luyến tiếc đau đáu: “Ba đồng một mớ trầu cay. Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không?”…
Cuộc sống hiện đại ngày nay, phong tục cưới xin cũng có nhiều thay đổi nhưng cau trầu vẫn không thể thiếu. Thông thường quả lễ gồm buồng cau và trầu đầy ắp, có thể từ vài chục đến vài trăm quả, nhưng phải là số chẵn, vì quan niệm có đôi có cặp. Cách tính số lượng cau trầu: 1 quả cau = 2 lá trầu. Quả lễ có thể là 100 cau, 80 cau. Ngoài ra, hiện nay mọi người đang chuộng buồng cau 105 quả theo cách nói “trăm năm hạnh phúc” hoặc chọn buồng cau 60 quả theo cách ví von “60 năm cuộc đời”. Ngày nay, khay cau trầu mặc dù vẫn phải có nhưng mang tính ước lệ, chỉ cần 6 miếng trầu têm và quả cau bổ làm 6. Theo tục lệ miền Bắc, trầu phải têm cánh phượng, lá trầu phải là loại trầu cay màu xanh dày lá, vôi dùng loại vôi Bắc màu trắng và thuốc thường dùng kèm với thuốc lào. Theo tục lệ miền Nam trầu têm kiểu bánh ú, lá trầu là loại trầu ngọt đi với vôi đỏ, thuốc rê.
Có câu chuyện trầu cau thời hiện đại bên California: Vì trước kia không có trầu cau thật, nhà trai đi cưới bằng mâm quả trầu cau bằng nhựa. Đám cưới xong bạn bè giúp dọn dẹp lỡ tay vứt mất bao trầu cau nhựa thuê của người ta. Đền cho họ không chịu mà bắt đặt lại vì sắp có người thuê. Lùng khắp các chợ mà không bói ra một quả, chỉ còn nước bỏ tiền mua vé bay về chợ Bình Tây mua trầu cau bằng nhựa trả lại cho người ta. Chuyện như đùa! Bây giờ trầu cau chợ Việt nào lại không có bán, trầu tươi đàng hoàng nhưng cau thì phải chịu đông lạnh, ai cần thì cứ mua.
TN