Elora Hardy, một cái tên không mấy nổi trong ngành thiết kế dệt vải cho công ty thời trang Donna Karan ở New York, bỗng chốc nổi tiếng khắp thế giới qua những công trình xây dựng bằng vật liệu thiên nhiên thân thiện với môi trường và con người. Những loại tre nhiệt đới ở xứ đảo Bali, Indonedia mà cô đã từng thấy từ thời thơ ấu đã khiến cô rời bỏ New York sau hai mươi năm sống, học hành và làm việc. Trở lại bản quán, chạm tay tới những rừng tre bạt ngàn cho cô thỏa chí với những thiết kế nhà ở bằng tre. Và công trình mới nhất, ngoạn mục nhất chính là nhà tre 6 tầng trong khu nghỉ mát Ibuku.
Tôi cũng có cảm tình đặc biệt với những loại tre, một loại vật liệu xây dựng thông dụng trong kiến trúc Việt. Tre gắn bó với đời sống đa số người nông dân xứ mình qua hình ảnh lũy tre làng từ xưa trong ký ức của nhiều thế hệ. Và lần đầu tôi có dịp ngồi cà phê với Kiến trúc sư Võ Trọng Nghĩa ở quán Chao giữa trời Sài Gòn nhân dịp anh vừa trở về từ Chicago nhận giải thưởng Kiến trúc quốc tế IAA 2008 với tác phẩm nghệ thuật kiến trúc độc đáo “Quán cà phê Gió và Nước” xây dựng bằng cây tầm vông. Và tôi cũng có dịp đến xem công trình đơn giản này tại tỉnh Bình Dương, để lại trong tôi nhiều ấn tượng thú vị, một vẻ đẹp bất ngờ đầy duyên dáng của những cây tre uốn cong mềm mại bên hồ nước đón gió.
Nhà tre 6 tầng, tác phẩm nghệ thuật kiến trúc của Elora Hardy – nguồn Green Villas
Tôi được biết những kiến trúc bằng tre nổi tiếng trên thế giới không có nhiều. Ở California có ngôi nhà kho bằng tre, Hawaii thì có khoảng 300 ngôi nhà tre trong đó chỉ có một ngôi nhà ba gian nổi bật thuộc hạng quốc tế của Kiến trúc sư David Sand. Số còn lại là những ngôi nhà tre đơn giản diện tích nhỏ và đặc biệt công ty Bamboo Living Home của Davis Sand nhập một số nhà tre lắp ráp ở Việt Nam, vận chuyển đến Hawaii bằng đường biển. Riêng tại Việt Nam thì có “Gió và Nước”, “Bamboo Wing” ở Vĩnh Phúc, công trình thứ hai này cũng của KTS Võ Trọng Nghĩa được vinh danh Kiến trúc quốc tế năm 2011. Tuy hầu hết các công trình trên đạt tiêu chuẩn nghệ thuật nhưng về độ cao của tầng khối thì chỉ duy nhất có ngôi nhà tre 6 tầng của nhà thiết kế Elora Hardy ở Bali nổi bật nhất.
Từ trên cao nhìn xuống, ngôi nhà giống những búp hoa tre bung nở phóng to giữa màu xanh của những cánh rừng. Không có quy tắc nào về cấu trúc theo bản vẽ như những công trình xây dựng khác. Đó là điểm đặc biệt khi tự tay nhà thiết kế Elora cho thợ thủ công của mình dựng mô hình với tỷ lệ 1/50 theo nguyên bản. Và để dựng lên ngôi nhà theo kích thước phóng to lên năm mươi lần, Elora tập trung cả trăm thợ xây dựng thủ công địa phương từng có kinh nghiệm dựng nhà gỗ hay tre cổ truyền trên xứ đảo Bali. Có những lúc từng nhóm công nhân phải làm việc đồng thời ở 20 vị trí khác nhau để dựng cho xong những thanh cột chính, cột phụ, dầm cơ bản cùng một lúc trên các tầng. Bên cạnh đó, nhóm thợ chuyên cưa tách thân tre để dựng vách và gọt giũa, chia tách cật tre để làm sàn nhà. Tất cả các giai đoạn thực hiện sau khi tre già đã được hóa chất bảo quản độ bền và trừ mối mọt. Đây thực sự là một ngôi nhà được làm bằng tay bởi những người thợ thủ công tài hoa.
Vẻ đẹp của nhà tre dưới ánh đèn càng thêm rực rỡ- nguồn Green Villas
“Công việc dựng nhà tre đòi hỏi sự sáng tạo thay đổi ngay tại chỗ cho dù trên mô hình bạn đã tính là phải như thế không thể nào khác. Nó khác bản thiết kế trên những tấm fabric mà tôi từng thực hiện theo khuôn mẫu khi còn làm ở công ty Donna Karan. Ở đây tôi được tự do cảm nhận hương vị của các khả năng sáng tạo mênh mông. Chính vì thế, nó đủ mạnh kéo tôi rời xa sự nghiệp thời trang ở New York. Tôi vui mừng được trở lại giúp một tay cho công ty Green Village của cha tôi và người mẹ kế ”, Elora trả lời trước báo giới khi công trình nhà tre 6 tầng được mở cửa cho công chúng tới xem.
Trên sách vở và kinh nghiệm dân gian về sức bền dai của vật liệu tre được phổ biến rộng rãi. Tuy vậy, những công trình gỗ hoặc tre đều dễ gây cho người ta cảm giác không bền vững theo sự tàn phá của thời gian. Sức bền vững của tre chỉ có người trong giới là am tường hơn ai hết. Ở quán cà phê Chao tôi từng trao đổi điều này với KTS Võ Trọng Nghĩa để tìm hiểu thêm đặc tính các loại tre dùng trong xây dựng. Có nhiều phương cách để “trị” thứ vật liệu nhạy với côn trùng. Con mọt là kẻ thù không chỉ của tre mà của tất cả các công trình gỗ. Mối tàn phá mọi loại gỗ cứng nhất mà người ta cứ tưởng bền vững với thời gian, dù rằng người Việt xưa dùng muối hột rải bên dưới các cột trụ, chân vách để trừ khử loài mối mọt.
Lối đi thông tầng mềm mại cũng như hình thể sàn tầng không theo khuôn phép thẳng, ngang hoặc dọc – nguồn Green Villas
Đó là cách dùng muối của người Việt xưa. Nhà thiết kế Elora thời nay có cách riêng của mình. Khi được người xem hỏi: “Tre được gọi là vật liệu xây dựng tinh túy, vậy thì đặc điểm khả năng chịu lửa, sức bền và tuổi thọ công trình ra sao? ”. Một câu hỏi hay, đại diện cho cả ý nghĩ của tôi trong đầu khi xem qua tập ảnh ngôi nhà 6 tầng bằng tre của Elora trên website Green Village. Elora cho rằng, tre là một thứ gỗ vô địch, thực sự bền vững, với cường độ nén của bê tông và độ bền kéo của thép. Các loại tre chúng tôi sử dụng, Petung hoặc loài Dendorocalaus asper có thể dài 18 mét. Nó nhẹ, rỗng, tròn, cong và thon. Đặc biệt sức dai, lý tưởng cho cả động đất xảy ra, vì nó sẽ bẻ cong và uốn cong rất lâu trước khi nó bị phá vỡ. Có 1,450 loại tre trên thế giới, và nhóm xây dựng của tôi sử dụng 7 loại tốt nhất trong số đó. Loại tre chúng tôi dùng không xa lạ ở hầu hết các châu lục trên trái đất. Indonesia có rất nhiều, chúng tôi lấy tre từ những lùm sâu trong khe núi của Bali và Java. Tre Petung sau 3 – 4 năm trồng thì có thể sử dụng được. Tre là một thành viên của gia đình họ cỏ, nhựa tre ngọt ngào và nếu bạn thành công trong việc thay thế đường với muối, mối mọt không thể ăn nó.
Loại hóa chất tẩm tre mà Elora đề cặp phần trên, cũng chính là muối nhưng khác với muối hột thông dụng của người Việt. Elora sử dụng muối Borax, một loại muối tự nhiên trong ngành hóa học gọi là Borax decahydrate (Na2B4O7.10H2O), đơn giản là một loại hàn the có tác dụng như một chất tẩy độc mạnh khiến mối mọt lánh xa. Do đó loại muối này có tính vĩnh viễn bảo vệ ngôi nhà tre khỏi sự tấn công của côn trùng. Ở Bali có cả Bamboo Center chuyên nghiên cứu các phương pháp bảo quản tre, “làm cho chúng tôi tự tin dùng tre như một vật liệu xây dựng lâu dài và đó là chìa khóa mở toang các nghi ngại của nhiều người ngoại quốc ngày càng tìm đến Bali mua một căn nhà tre để sống thư thả giữa thiên nhiên”.
Nhà thiết kế Elora Hardy của công ty Green Village
Giá trị nhà tre này là bao nhiêu? Nửa triệu Mỹ kim. Số tiền có thể mua được căn biệt thự có diện tích tương đương bằng bê tông, không cần sợ mối mọt gặm nhấm. Nhưng ở đây không thể so sánh kiểu thực dụng trước một tác phẩm nghệ thuật kiến trúc xanh hòa quyện vào môi trường sống thiên nhiên. Một tác phẩm nghệ thuật thủ công đầy sáng tạo thành một tác phẩm độc nhất vô nhị, không có sự giống nhau trong đường nét của công nghiệp kiến trúc hiện đại.
Đường nét của ngôi nhà tre 6 tầng không theo cạnh thẳng dọc ngang, nó mềm mại và theo hình thể cong hoặc lệch một cách đối xứng. Ngay cả tường vách, lan can không nhất thiết phải kín và thẳng tắp. Tất cả không gian được mở thông thoáng, từ trên đỉnh nóc xuống chân đế của các trụ cột chính theo quy tắc chia lực cân bằng trên những sàn tầng bằng thanh cột phụ. Cột chính, cột phụ dựng xen kẽ nhau, cũng như các dầm gánh chính của bên phải lại là phụ của bên trái, cứ thế nối tiếp nhau, chịu lực phối hợp cùng nhau, tạo thành một khối kiến trúc nhẹ nhàng nhưng vững vàng.
Vách ngăn thông thoáng bằng tre xẻ dọc tạo hình dáng trang trí
Elora nói: “Chúng tôi đã hoàn tất 50 mẫu nhà tre trong những năm qua và tiếp tục cho thợ thủ công dựng thêm nhiều mô hình và đồ trang trí nội thất đáp ứng với giá trị của những đơn đặt hàng của khách. Không riêng gì công ty Green Village mà ở Bali hiện giờ đã có cả trường học và các cơ sở hạ tầng cũng được sử dụng các kỹ thuật xây dựng tre gỗ kết hợp cổ truyền của người dân Indonesia. Hiện nay, khái niệm ngôi nhà tre không chỉ có những nước vùng nhiệt đới quan tâm mà còn nhiều nơi trên thế giới ngày càng quan tâm hơn với vật liệu xanh và vật liệu tái tạo”.
Đồ trang trí nội thất do Elora Hardy thiết kế
NL