Trên trang báo này, đã một lần chúng tôi giới thiệu nhà văn Kinh Dương Vương và truyện ngắn Đường Kiến của ông. Để có một cái nhìn đầy đủ hơn, mời các bạn đọc bài viết sau đây của Nguyễn Mộng Giác và Đinh Cường – những người từng có giao tình và hiểu biết về tác giả.
NGUYỄN & BẠN HỮU
Rừng – Kinh Dương Vương
Rừng tên thật Nguyễn Tuấn Khanh
– sinh 1941 tại Phnom Penh
– Tốt nghiệp trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế 1964
– Giáo sư hội họa trường Sư Phạm Qui Nhơn
Là một nhà văn nổi tiếng ký Kinh Dương Vương
truyện đăng trên tạp chí Bách Khoa, Văn …
Những tác phẩm đã xuất bản:
– Những Chiếc Mặt Nạ Cười (tuyển tập truyện ngắn)
– Toàn tập văn xuôi Kinh Dương Vương
– Toàn tập thơ Dung Nham
– Mặt Trời Mù ( truyện dài )
– Tập Tranh : Trên Tầng Thanh Khí
Hiện sống cùng gia đình tại Los Angeles – California
Tôi quen với Kinh Dương Vương từ thời cùng viết trên tạp chí Bách Khoa ở Sài Gòn, những năm đầu thập niên bảy mươi. Chúng tôi thuộc vào thế hệ những người bước vào tuổi hai mươi khi chiến tranh bắt đầu, sau đó suốt mười lăm năm liên miên sống trong cảnh chinh chiến. Có những người như tôi, do nghề nghiệp, sống cuộc đời dân sự. Ða số những bạn trẻ đồng thời kẻ trước người sau đều khoác áo lính. Như Kinh Dương Vương. Như Trần Hoài Thư. Như Hồ Minh Dũng. Như Hoàng Ngọc Tuấn. Như Ngụy Ngữ. Như Mường Mán… Cùng là người Miền Trung với nhau, nhưng chúng tôi ít được gặp nhau. Nơi gặp gỡ thường xuyên hằng tháng là những tạp chí văn chương thời bấy giờ như Văn, Bách Khoa, Văn Học, Vấn Ðề, Thời Tập, Ý Thức…Chúng tôi chia sẻ với nhau những kinh nghiệm và cảm nghĩ của lớp người trẻ trước chiến tranh, và dĩ nhiên, mỗi người có một lối nhìn khác biệt. Nếu có điểm chung, có lẽ là những thao thức trước hoàn cảnh của đất nước, khác với không khí văn chương “an toàn” ở thủ đô mà từ xa nhìn về, chúng tôi cảm thấy có cái gì phù phiếm xa hoa, không liên hệ gì tới hoàn cảnh chung của đất nước.
Trong những truyện ngắn đọc được trên Bách Khoa, Văn… của những bạn trẻ cùng thời, tôi thích những truyện của Kinh Dương Vương. Truyện nào của anh cũng “nặng” chất hiện thực. Hình như anh muốn dồn hết vào truyện tất cả tai ương của những người khốn cùng, những kẻ bất hạnh. Anh không hề muốn điểm xuyết chút thơ mộng nào vào thảm kịch của dân tộc để làm nhẹ gánh ưu tư như lối viết của Hoàng Ngọc Tuấn, Ngụy Ngữ, Mường Mán. Anh cũng không muốn pha cái “tráng” vào cái “bi” để thành những truyện bi tráng như lối viết của Nguyên Vũ, Thế Uyên, Phan Nhật Nam. Thảm kịch trong truyện Kinh Dương Vương là thảm kịch nguyên khối, bề bộn, giống như một bức tranh dã thú đắp bằng chính máu lệ thịt xương của nạn nhân chiến tranh. Ðọc truyện của anh, tôi có cảm giác gây gây tê dại như nghe tiếng chát chúa lê thê của hai thanh kim khí cọ vào nhau, hoặc chứng kiến một tai nạn xe cộ thảm khốc ngay trước mắt mình.
Tôi tò mò về cuộc đời của tác giả những truyện ngắn ấy, và biết được những mảnh tin tức rời rạc do người quen với Kinh Dương Vương kể lại. Tôi nghe người ta bảo tác giả là một họa sĩ trẻ từng hăng hái cầm cờ dẫn đầu những cuộc xuống đường chống chính phủ. Lại nghe Kinh Dương Vương nhập ngũ, rồi đào ngũ, rồi trở thành lao công đào binh, rồi lại được phục hồi quân hàm trước khi bị Cộng quân bắt làm tù binh ở Buôn Mê Thuột đầu năm 1975. Như vậy là người chứng với lời chứng là một, khác với những trường hợp người ta viết về những điều người ta không thực sự sống hoặc thực sự tin tưởng.
Mãi đến sau Tháng Tư năm 1975, chúng tôi mới biết mặt nhau. Thời đó, những người cầm bút Miền Nam đều sống lêu bêu trên các vỉa hè và quán cóc Sài Gòn, hằng ngày gặp nhau để nhìn rõ khuôn mặt hốc hác vô vọng của nhau. Nơi chúng tôi thường tụ tập là quán cà phê lập ở một chái đình của nhà thơ Huy Tưởng. Kinh Dương Vương vừa ở tù về, đem vợ con từ cao nguyên về sống bất hợp pháp ở Sài Gòn. Sinh kế không có, ồ, chuyện ấy là chuyện chung của mọi người. Kinh Dương Vương bị thêm cái lo của người sống không hộ khẩu. Ðiều ngạc nhiên là trong cả bọn chúng tôi, Kinh Dương Vương lại là người vui vẻ hồn nhiên nhất. Không ai dại dột tiếp tục viết lách để rước họa vào thân, cả bọn hằng ngày ngồi bên ly cà phê dỏm bàn đủ mọi thứ chuyện trên đời, trừ chuyện viết lách.
Thế rồi một hôm trên bức vách loang lổ của quán cà phê Huy Tưởng có treo một bức tranh mới của Rừng, bút hiệu khác của Kinh Dương Vương khi anh vẽ. Bây giờ tôi không còn nhớ chi tiết của bức tranh, chỉ nhớ tất cả những người đến uống cà phê ở quán Huy Tưởng đều sững sờ kinh dị trước tác phẩm mới của Kinh Dương Vương. Anh dùng toàn màu chói, và nội dung tranh là cái nhầy nhụa của cùng khổ, chết chóc, bạo hành. Tranh anh đi ngược lại cái lạc quan hồ hởi bắt buộc của thời đại, đứng ngoài cái dòng hiện thực xã hội chủ nghĩa cao rao trong những khóa bồi dưỡng chính trị dành cho văn nghệ sĩ Miền Nam. Một số người thì thào lo âu cho Kinh Dương Vương. Một số nhắc tới túi khôn thức thời của những kẻ nín thở qua sông. Kinh Dương Vương nghe, chỉ cười, và dõng dạc bênh vực tác phẩm của mình. Bức tranh treo trên vách quán cà phê một thời gian ngắn, sau đó Huy Tưởng gỡ xuống, thay thế bằng một bức tranh khác “không có vấn đề”, thơ mộng hơn, tươi hơn, một bức tranh không gây phiền nhiễu cho anh thi sĩ chủ quán.
Chúng tôi lặng lẽ, kín đáo quan sát, chờ đợi những gì Kinh Dương Vương sẽ làm. Tại sao không? Anh đã từng cầm cờ xuống đường trong cuộc đấu tranh của Phật giáo chống chế độ Ngô Ðình Diệm. Ðang là sĩ quan quân đội VNCH, thấy không thích cuộc chiến mình đang tham dự, anh bỏ ngũ. Vừa ở tù cộng sản về, không thích cảnh sống khắc nghiệt ở cao nguyên, anh dẫn bầu đoàn thê tử về Sài Gòn. Bây giờ, một người “dấn thân” như thế cũng dám cầm biểu ngữ đến trước Hội Văn nghệ Giải phóng để đòi lại quyền tự do sáng tạo lắm chứ! Chúng tôi lầm! Kinh Dương Vương viết như thế, vẽ như thế, chỉ vì thấy viết như thế vẽ như thế là đúng, là đáng viết thành truyện, đáng vẽ thành tranh, chứ không mượn văn chương hội họa để tranh đấu cho một thứ gì khác. Nói như lối nói của các cán bộ tuyên huấn thời bấy giờ, anh không có “ý đồ” nào ngoài việc sống trung thực hồn nhiên với bản tính mình, với những nguyên tắc, ý niệm mà anh cho là phải, là đúng.
Tôi nghĩ chính lối sống hồn nhiên của Kinh Dương Vương đã giúp anh vượt qua những bất trắc, hiểm nguy trong thời gian dài sống dưới chế độ cộng sản, mặc dù anh tiếp tục sáng tạo ngược dòng. Mặc dù theo tiêu chuẩn Nhà nước, tranh của anh “đầy cả vấn đề”. Như một bức vẫn được giới hội họa Việt Nam bàn tán một cách thích thú: họa sĩ Rừng vẽ một cái đầu người được cưa ngang, đỉnh sọ mở ra như cái nắp hộp. Bên trong cái đầu cắt ngang, thay vì những thớ não bộ ngoằn ngoèo ôm xoắn lấy nhau, là một đống rắn ghê tởm.
Tại sao con người hiền hòa, lạc quan một cách hồn nhiên ấy lại ưa viết ưa vẽ những điều gây ngỡ ngàng kinh dị? Tôi tự hỏi như thế từ lâu, bắt đầu từ thành kiến với những bút hiệu lạ lùng như Kinh Dương Vương và Rừng. Ai chưa từng biết Kinh Dương Vương chắc sẽ nghĩ anh thích lập dị, thích làm điều khác thường, thích chơi trội. Không! Gặp và thân với Kinh Dương Vương, bạn sẽ thấy mình lầm. Anh “hiền như ma xơ”, hồn nhiên như đứa trẻ, vội vàng tin ngay những điều người ta nói mà không hề nghi ngờ những khuất lấp ẩn giấu bên trong. Bản tính anh như thế, cho dù chính anh sống qua biết bao nhiêu thăng trầm lừa đảo, biết bao nhiêu thất vọng ê chề. Anh viết văn, làm thơ, vẽ tranh theo ý anh thích, bất chấp thiên hạ quanh anh có thích hay không thích những điều anh viết anh vẽ.
Một người như thế, tất nhiên không thể gặp nhiều thuận lợi trên đời. Và một người trung thực hồn nhiên như thế, tất nhiên cũng không thể bị đời phụ rẫy mãi. Thế giới vẫn còn rất nhiều người có thiện tâm. Cái Ðẹp, cái Thiện vĩnh cửu vẫn còn lấy nền tảng là một số nguyên tắc sống trải dài khắp nơi và mọi lúc, như yêu sự thành thực, ghét trò giả trá. Tranh của Rừng không theo dòng “hiện thực phải đạo” như hội họa Việt Nam sau năm 1975, nhưng đạt đến một thứ hiện thực cao hơn, phục vụ một thứ đạo cao hơn là đạo làm người. Vì thế ngay sau khi hội họa Việt Nam mở được cánh cửa hé ra thế giới bên ngoài, tranh của anh được giới thưởng ngoạn Ðông Âu, rồi Tây Âu ưa thích. Ðời sống vật chất của anh khá lên. Anh khăng khăng sáng tạo theo con đường riêng của mình, và đã được đền bù xứng đáng.
Mãi theo nghiệp hội họa, Kinh Dương Vương có phần nào bỏ bê văn nghiệp. So với những cây bút trẻ cùng thế hệ thời bấy giờ, anh viết nhiều nhưng chưa xuất bản được tác phẩm nào. Sang định cư tại Hoa Kỳ, anh mới có thì giờ sắp xếp lại những truyện ngắn đã viết trước đây, cho in tác phẩm đầu tay là tuyển tập truyện ngắn Những Chiếc Mặt Nạ Cười này. Giống như Tô Thùy Yên, Hồ Minh Dũng ra nước ngoài mới cho xuất bản cuốn sách đầu tiên, Kinh Dương Vương cũng làm một việc tương tự. Nhưng việc in sách của anh còn có thêm một ý nghĩa khác: nó bổ khuyết cho một sự nghiệp hội họa đã định hình, giúp cho bạn đọc nhìn thấy một bản sắc văn nghệ độc đáo trải dài suốt ba mươi năm trên cả hai lãnh vực văn chương và hội họa.
NMG – California 1 tháng 3 năm 1997
(trích theo Nguyenmonggiac.info)
Tranh của Rừng
Rừng
Đinh Cường
Từ Hoa Lan Rừng tôi nói sao cải lương, chỉ lấy
Rừng thôi cho mạnh. Khanh đồng ý ngay
lấy biệt hiệu ký dưới tranh. những bức tranh
thật lạ, thật siêu thực. về sau này lấy thêm biệt hiệu
Dung Nham hay Kinh Dương Vương ký dưới thơ và văn…
vẫn là một Nguyễn Tuấn Khanh sinh ra ở Phnom Penh
theo cha mẹ về sống ở đồng bằng sông Cửu Long
về sống ở Huế. Khanh với tôi là bạn mày tao
như Mai Thảo và Ngọc Dũng là bạn mày tao
nhớ lại thời ở Huế những năm đầu sáu mươi
hay lang thang cùng nhau vào cà phê Dung
thời Ngô Kha làm tập thơ Hoa Cô Ðộc
Rừng vẽ bìa, một tập thơ lạ, cái bìa cũng lạ thời đó
dưới những bức tranh ký tên Rừng rất ngộ
có hoa xương rồng có chim phượng hoàng
autoportrait Rừng ngậm ống vố xem cũng đã
như sau này đọc truyện Kinh Dương Vương
tôi nhớ hoài lời văn khô khốc dồn nén trong Bí Ðái
hay Những Chiếc Mặt Nạ Cười đăng trên Bách Khoa,
trên Văn, sau này có Ðường Kiến có người bạn trẻ
ở Hà Nội làm thành phim rất giống mà Rừng thây kệ
đúng rồi cho vui thôi, như những bài thơ
của Dung Nham đầy tình thương yêu cây cỏ mây nước
như mạch nước ngầm, như nguồn nước ẩn
như Ðỗ Long Vân viết nguồn nước ẩn
của Hồ Xuân Hương viết Vô-Kỵ giữa chúng ta
một thời Huế rất đẹp có anh chị Ðỗ Long Vân
ở Pháp về, anh Vân dạy văn khoa, chị Quỳ học trường luật
bạn hay đi chơi cùng Hồ Ðình Nam cũng học trường luật
bạn ở dãy nhà công chức đường Nguyễn Biểu, Thành Nội
sau này đi lính bạn đào ngũ làm lao công đào binh
đầu tháng tư bảy lăm bạn lại bị bắt làm tù binh ở Ban Mê Thuột
nhớ không, có lần anh Mai Thảo cùng tôi lên thăm bạn ở Kontum
hồi Vân làm y tá ở đó, Vân rất hiền, yêu thương bạn hết mực
hồi Ưu Ðàm còn nhỏ xíu, nay là nhà điêu khắc tài ba
và Nam Quan và cô con gái út tên gì tôi quên …
Rừng với tôi là bạn mày tao mà qua đây ít khi gặp
nhớ có lần mấy cha con lái xe đường trường từ Cali. đi New York
ghé qua tôi Virginia ở lại chơi rồi đi tiếp, gặp lúc xe hư phải sửa…
chúng ta có nhiều kỷ niệm viết thật dài mới hết
thôi đến đây cho tôi thắp cây hương nhớ về hai bác
bác trai nói giọng Bắc bác gái nói giọng Nam
nhớ không Rừng một thời xa xưa ở Huế cùng học Mỹ Thuật
Kinh Dương Vương rất hiền mà dữ, những trang viết khốc liệt để đời …
ĐC – Virginia, Oct. 29, 2013