Ngày 29 tháng 07 năm 1891 cách đây 124 năm, Alexandre Yersin, 28 tuổi, bác sĩ người Pháp của thương thuyền hàng hải, lần đầu tiên đặt chân lên bờ biển Nha Trang. Sóng nước biếc xanh như ngọc và bãi cát trắng chạy dài theo hàng dừa xinh tươi nghiêng nghiêng trước gió của miền thùy dương tận Viễn Ðông đã thu hút và chinh phục tâm hồn của anh. Không ai ngờ vị bác sĩ trẻ tuổi sau này sẽ trở thành nhà bác học lừng danh đã chiến thắng bệnh dịch hạch. Alexandre Yersin là vị bác sĩ có lòng nhân ái, suốt đời gắn bó với người dân Việt Nam đặc biệt là cư dân thành phố Nha Trang, nơi ông sống cho đến ngày qua đời và được dân chúng tôn kính và yêu mến.
Bác sĩ Alexandre Emile Jean Yersin [1863-1943] là bác sĩ y khoa, nhà vi khuẩn học, và nhà thám hiểm người Pháp gốc Thụy Sĩ. Ông là người khám phá Cao Nguyên Lâm Viên, và vạch ra một con đường bộ từ Trung Kỳ sang Cao Miên. Ông cũng là người thành lập và là hiệu trưởng đầu tiên của Trường Y Ðông Dương – tiền thân của Ðại Học Y Khoa Hà Nội bây giờ. Ông tìm ra trực khuẩn gây bệnh dịch hạch, sau này được đặt theo tên của ông là Yersinia pestis.
Tiểu sử cá nhân cho biết, bác sĩ Yersin là con út trong một gia đình có ba người con. Họ là thành viên Giáo Hội Tin Lành Cải Cách Tổng Vaud. Mẹ ông là hậu duệ của những người Huguenot ở Cévennes, phải đào thoát khỏi nước Pháp để tránh bị bức hại vì tôn giáo, sau khi Hoàng Ðế Louis XIV ra Chỉ Dụ Fontainbleau năm 1685, thu hồi Chỉ Dụ Nantes do Hoàng Ðế Henri IV ban hành năm 1598. Lúc ấy Tổng Vaud còn thuộc lãnh thổ Savoie, sau giành được độc lập ngày 24 tháng 1 năm 1798, và gia nhập Thụy Sĩ ngày 14 tháng 4 năm 1803.
Bác sĩ Alexandre Yersin – NGUỒN EN.WIKIPEDIA.ORG
Cha của bác sĩ Yersin là ông Alexandre [1825-1863], một giáo viên dạy môn khoa học tự nhiên tại những trường trung học ở Aubonne và Morges. Ông còn là quản đốc kho thuốc súng, và say mê nghiên cứu các loại côn trùng. Ông bị xuất huyết não, qua đời trước khi con trai út là bác sĩ Yersin chào đời. Mẹ ông một mình nuôi con, chuyển đến sinh sống ở Morges, mở trường dạy nữ công gia chánh và phong cách sống cho các thiếu nữ.
Thời niên thiếu Alexandre Yersin học tại Lausanne, đậu tú tài năm 1882. Năm 1883 ông thi vào ngành Y Khoa tại viện hàn lâm cũ ở Lausanne, rồi thi vào Ðại Học ở Marburg nước Ðức. Một thời gian sau ông sang Paris, nước Pháp, được Giáo Sư Cornil nhận vào làm người phụ tá trong cơ quan của ông ở Hôtel Dieu. Ngoài giờ làm việc tại Hôtel Dieu, bác sĩ Yersin được phép đến phòng thí nghiệm ở đường Ulm thực tập. Cũng trong thời gian này ông chuẩn bị luận án tiến sĩ y khoa với đề tài “Bệnh lao thực nghiệm,” và cộng tác với Émile Roux nghiên cứu vi khuẩn bệnh bạch hầu. Ông cũng được nhà bác học Louis Pasteur lưu ý nâng đỡ.
Năm 1888, bác sĩ Alexandre Yersin vừa đúng 27 tuổi trình luận án Tiến Sĩ Y Khoa về “Bệnh lao thực nghiệm,” được nhận làm phụ tá cho Giáo Sư Émile Roux trong Viện Pasteur mới khai trương tại Paris.
Năm 1889, bác sĩ Alexandre Yersin được chính phủ Pháp đồng ý cho nhập quốc tịch Pháp.. Năm ấy cũng là năm kỷ niệm 100 năm cuộc “Cách Mạng Pháp” và khánh thành tháp Eiffel. Dưới sự hướng dẫn của Giáo Sư Émile Roux, A. Yersin tìm ra độc tố của vi khuẩn bạch hầu.
Tương lai rực rỡ đang chờ bác sĩ Yersin ở viện Pasteur, nhưng là người thích mạo hiểm và phiêu lưu, ông không thể mãi mãi giam mình trong phòng thí nghiệm và thường nói với các bạn: Tôi luôn luôn mơ ước khám phá những vùng đất mới và thích phiêu lưu mạo hiểm, bởi vì khi người ta còn trẻ không có gì là không thể thực hiện. Theo lời ông Noel Bernard – nguyên giám đốc viện Pasteur Sài Gòn, bác sĩ Yersin muốn thoát ly ra khỏi những mối lo âu gia đình, những tham vọng về danh lợi và địa vị, và không muốn bị đời sống ràng buộc.
Tháng 09 năm 1890, các giáo sư và các bạn học vô cùng ngạc nhiên khi được biết bác sĩ Yersin lên đường đến Việt Nam – quốc gia ở miền Viễn Ðông – không phải với sứ mạng tìm kiếm khoa học, mà chỉ với tư cách một bác sĩ làm công theo hợp đồng với hãng Vận Tải Hàng Hải. Ông làm việc trên chiếc tàu chạy dọc bờ biển Việt Nam nối liền Sài Gòn-Nha Trang-Hải Phòng. Trong cuộc hải trình đi qua biển Nha Trang, bác sĩ Yersin đã bị phong cảnh hữu tình, bờ biển, cửa sông, các hòn đảo ngoài khơi, khí hậu ôn hòa và cuộc sống bình dị đơn thuần của người miền Trung thu hút. Ông quyết định chọn Nha Trang là nơi để làm việc, để ở cho đến khi qua đời.
Nhà của Bác sĩ Alexandre Yersin tại Nha Trang, nay đã bị phá để làm nhà nghỉ của Bộ công an – NGUỒN EN.WIKIPEDIA.ORG
Năm 1891, Yersin thôi việc ở Messageries, quyết định đến sống tại Nha Trang. Ông xây dựng ngôi nhà gỗ ở Xóm Cồn, mở một phòng khám bệnh, và là bác sĩ người Châu Âu đầu tiên hành nghề trong vùng này. Người địa phương gọi bác sĩ Yersin là ông Năm. Ông nhận tiền khám bệnh của những người giàu, nhưng tiếp tục chữa bệnh miễn phí cho người nghèo mặc dù thường khi ông không thể nào phân biệt nổi giữa hai loại người này. Ông thực hiện những chuyến thám du hàng trăm cây số trong những vùng đồi núi, vào ở trong các ngôi làng người Mọi -cách gọi người sắc tộc thiểu số thời đó – học chút ít ngôn ngữ, săn bắn, và chữa bệnh cho họ .
Ngày 01 tháng 03 năm 1943 trong lúc xảy ra Ðệ Nhị Thế Chiến, bác sĩ Yersin từ trần tại nhà riêng ở Nha Trang. Ông để lại di chúc: “Tôi muốn được chôn ở Suối Dầu. Yêu cầu ông Bùi Quang Phương giữ tôi lại tại Nha Trang, đừng cho ai đem tôi đi nơi khác. Mọi tài sản còn lại xin tặng hết cho Viện Pasteur Nha Trang, và những người cộng sự lâu năm. Tang lễ làm giản dị, không phô trương, không điếu văn.” Mặc dù bác sĩ Yersin căn dặn như vậy, nhưng rất đông người tìm đến để đưa tiễn ông về nơi an nghỉ cuối cùng. Nhiều người dân Xóm Cồn và Nha Trang than khóc, để tang ông. Ðoàn người đưa tang dài đến hơn ba cây số.
Ông Noël Bernard, người đầu tiên viết tiểu sử Yersin, đã nhận xét: “Chắc chắn rất hiếm có người ít tư lợi giống như ông.. Bác sĩ Yersin tự xóa mờ hình ảnh của ông để người khác được tự do đưa ra sáng kiến, sự tự do mà chính bản thân ông hết sức gắn bó.”
HV – 5:15am Thứ Hai ngày 14 tháng 09 năm 2015