Khác với xe buýt, hành khách trên xe đủ mọi thành phần, đa số là dân lao động và không lao động tức là hầu hết dân chúng bình dân nhà nghèo. Hành khách tàu điện nội thị hay xuyên thành phố, phần đông là người có công ăn việc làm và khá nhiều người là nhân viên làm việc ở trung tâm thành phố, nơi mà kiếm một chỗ đậu xe phải trả tiền khá cao trong ngày. Tàu điện luôn đặt các nhà ga cuối ở trung tâm downtown để tiện việc đi lại cho hành khách. Đó là lý do tại sao tàu điện có tỷ suất hành khách cao hơn xe buýt.
Tàu lửa hệ thống TRE dừng trạm cuối Dallas Union Tower cho hành khách chuyển tuyến kết nối với hệ thống DART – Ảnh: Tom Fox/Dallas Morning News
Đi tàu điện không phải để tiết kiệm mà là thuận lợi
Chúng tôi đến ga Richland Hill ở Fort Worth để tìm hiểu lịch trình hoạt động của hệ thống TRE (Trinity Railway Express). Nói là tàu tốc hành nhưng thực tế là tàu chạy với tốc độ 55 đến 65 dặm/giờ nối liền downtown Fort Worth đến Union Town nằm bên xa lộ 35 gần downtown Dallas. Chặng đường này chia làm hai đoạn, hướng Tây và hướng Đông, lấy ga Centerport làm chuẩn, tức điểm phân chia ranh giới hai thành phố Fort Worth và Dallas. Từ đây hành khách có thể vào sân bay Dallas-Fort Worth hay tiếp tục đến Dallas và từ Dallas có thể bắt những chuyến tàu điện DART (Dallas Area Rapid Transit) tỏa đi bảy hướng quanh thành phố Dallas như Carrollton, Plano, Garland, Rowlett… Hệ thống DART đúng là hệ thống tàu điện vì chạy trên đường ray sử dụng điện theo đường dây trên nóc toa tàu. Còn TRE tại Fort Worth thực chất là tàu lửa hành khách nội đô và kết nối hai thành phố anh em Dallas Fort Worth, phục vụ nhu cầu hành khách sống ở thành phố này nhưng làm việc ở thành phố khác.
Hành khách ít ỏi đang chờ tàu buổi sáng ở ga Richland Hills, Fort Worth – Richlandhills/railway
Hệ thống TRE hay DART đều hoạt động từ 5:50 sáng và ngừng hoạt động vào lúc 11:30 tối. Riêng TRE mỗi ngày có đến 25 chuyến đi và về cách nhau 25 phút/chuyến. Các nhà ga TRE hay DART ít hơn hệ thống trạm xe buýt kết nối từ tàu điện đi theo những tuyến tỏa ra trong thành phố. Bởi tuyến tàu điện chỉ đi theo đường thẳng. Bạn là người thường xuyên đi trên xa lộ 30 nếu để ý sẽ thấy đường tàu lửa TRE chạy song song bên tay phải nếu đi lên từ hướng downtown Fort Worth. Giá xe một chặng bên hướng Tây tức đến nhà ga Centerport phải trả $2.50 nếu đi tiếp ra Dallas tức chặng bên hướng Đông trả thêm $2.50 nữa. Còn nếu mua vé trong ngày, bạn muốn lên xuống lúc nào nhiều lần cũng được giá vé nhân đôi, mua vé tuần (7 ngày) giá giảm xuống nhiều, vé tháng (31 ngày) càng rẻ hơn nữa $160/tháng cho cả hai tuyến đi và về từ Fort Wort đến Dallas. Thay vì bạn phải trả tổng cộng $310, mua vé loại này xem như được giảm 50%. Riêng các tuyến tàu điện thuộc hệ thống DART giá vé rẻ hơn gần bằng phân nửa so với hệ thống TRE của Fort Worth.
Chúng tôi đứng ở nhà ga Richland Hill qua hai chuyến tàu lên xuống, tìm mỏi con mắt nhưng chẳng thấy một vị hành khách nào người Việt đồng hương. Với xe buýt, người Việt mình thỉnh thoảng sử dụng phương tiện công cộng này để đi làm xem ra tiện hơn đi tàu điện vì xe buýt chạy theo lộ trình tới điểm đến thuận tiện hơn tàu điện chỉ đi một đường thẳng như nói ở trên, muốn đến địa điểm khác phải kết nối với xe buýt. Tàu điện thuận lợi cho hành khách muốn xuống trạm mà không đi vòng vèo. Cho nên nhà ga tàu điện đều được lựa chọn sao cho hợp lý thuận tiện như trung tâm downtown hay các hãng xưởng lớn nằm kề gần đó.
Bản đồ tuyến tàu hệ thống TRE kết nối vối tài điện DART- Nguồn: Trinityrailwayexpress
Anil, vị hành khách hơn bảy năm của TRE trong lúc đang chờ tàu đến cho biết rằng, anh là một bác sĩ người gốc Ấn Độ làm việc tại một bệnh viện gần downtown Dallas. “Nhà tôi gần đây thôi, đoạn xa lộ 820 và 30. Tôi mua vé tháng TRE cho tiện. Nếu tính số tiền chi cho vé tàu cũng không rẻ hơn mấy so với việc dùng xe riêng nhưng được thuận lợi không bị kẹt xe trong giờ đến bệnh viện. Buổi sáng tầm lúc 8, 9 giờ xa lộ khúc vô Dallas, lúc nào cũng bị kẹt xe, thật là phiền phức. Làm bác sĩ, tôi không thể đến bệnh viện trễ cho các ca phẫu thuật đã lên lịch từ trước. Mỗi tháng tôi chỉ sử dụng hơn hai mươi ngày đi tàu nhưng phải mua trọn tháng. Trong khi mỗi ngày tôi phải lái xe đến đậu ở parking, đợi tàu, đến Union Tower là cuốc bộ thêm gần cây số mới tới nơi làm việc. Tôi cho việc đi tàu lửa là một công hai chuyện. Bảy năm nay tôi vẫn tập thể dục đi bộ sau khi xuống tàu đều đặn, ngồi trên tàu khỏi phải căng mắt lái xe trong dòng xe nối đuôi lúc nhanh lúc chậm”. Thế còn parking trả tiền hay miễn phí? Anh đáp: “Free. Nếu trả tiền tôi nghĩ hệ thống TRE của thành phố chắc đóng cửa”.
Giảm thiểu nạn kẹt xe, thành phố đành bù lỗ
Tất nhiên bãi đậu xe phải là miễn phí mới thu hút được hành khách chọn phương tiện giao thông công cộng, tàu điện, xe buýt để di chuyển vì nhiều lý do như không có xe hơi, tiết kiệm tiền chi tiêu cho phương tiện đi làm, đi học, thuận tiện bến bãi gần nhà hay an toàn giao thông. Parking có hệ thống quan sát camera, phòng vệ sinh và thông tin tuyến tàu, mọi thứ ngăn nắp sạch sẽ. Hành khách đậu xe ở bãi suốt cả nửa ngày hay trọn ngày cũng không sao, yên tâm đón tàu đi làm, không sợ mất xe.
Hành khách đi tàu điện DART xuống ga trung tâm downtown Dallas – Nguồn: dart.com
Mỗi năm hệ thống TRE phục vụ được trên 2.6 triệu lượt hành khách so với hệ thống DART gần 12 triệu lượt/ năm cho 7 tuyến tàu điện kết nối tỏa ra khắp khu vực cận Dallas, xem ra TRE có hiệu quả hơn. Nhưng giá vé tàu của DART rẻ gần bằng phân nửa của TRE do đó mới thấy sự năng động của kinh tế trích từ thuế giúp cho thành phố Dallas giữ được giá vé rẻ đáp ứng chi tiêu vận chuyển của cư dân đô thị. Tuy nhiên, kết quả cuối cùng trong bài toán vận chuyển công cộng của bất kỳ thành phố nào trên nước Mỹ qua các hệ thống METRO (tên gọi phổ biến của tàu điện nội đô) đều phải bù lỗ từ khoản ngân sách.
Chúng tôi tình cờ gặp một sinh viên VN du học tại Houston đang kể chuyện đi METRO với người bạn hẹn ở quán cà phê. Em tên Trần Hải, sinh viên Đại học Rice, cư ngụ gần vùng 610 West và 45 cho biết: “Em rất thích sử dụng METRO tại Houston, từ nhà đến khu vực Bellaire đi thẳng một tuyến là đến. Xuống trạm cuối Medical Center, đi bộ một đỗi là có mặt tại khu người Việt mua bán sầm uất rồi. Em không có xe hơi, hơn nữa chuyện kẹt xe ở Houston rất kinh khủng, mặc dù đường sá được mở rộng thêm nhưng kẹt xe vẫn cứ kẹt nhất là quanh khu vực đường 10 và đường vào downtown. Đi METRO là khỏi lo chuyện này. Đến trường em cũng đi tàu điện, xuống ga gần xa lộ 59 đón xe buýt đi đến trường cũng tiện”.
Hỏi thêm về sở thích đi tàu điện, Trần Hải vui vẻ tâm sự: “Em rất thích đi tàu điện, Ở Sài Gòn đang có những dự án tàu điện ngầm nhưng chục năm nay vẫn chưa động tĩnh gì cả. Nhà em ở quận 12 bên kia cầu Tham Lương, đang xây nhà ga depot nhưng cũng chưa tới đâu. Hồi nghe thông tin dự án chục năm trước, tưởng thành phố Sài Gòn nhanh chóng xây dựng nhưng tiến độ chậm như rùa. Mong thành phố có tuyến xe điện ngầm để đi ngồi tàu cho biết. Bây giờ em biết được METRO ở Houston rồi. Di chuyển thuận tiện, thoải mái, giá rẻ nữa”.
METRO Houston chạy ngang qua trung tâm thành phố – Nguồn: MetroHouston
TN
Ít người biết Phó Tổng thống Joseph Biden có sở thích đặc biệt thích đi tàu điện. Không chỉ khi trở thành phó tổng thống ông mới sử dụng phương tiện công cộng này để có dịp tiếp xúc gần gũi với mọi thành phần dân chúng, mà đây là sở thích khi còn làm việc ở Thượng viện suốt nhiều năm. Biden đã thực hiện được 1,4 triệu km quãng đường di chuyển từ nhà đến Washington D.C và ngược lại. Tổng thống Obama từng thừa nhận: “Tôi may mắn được làm việc với một trong những chính trị gia giỏi nhất trong thời đại này, người có lối sống dễ chịu với mọi người, từ các lãnh đạo thế giới cho tới những người lái tàu”. Trong khi đó, để vinh danh hành khách đi tàu “vĩ đại”, nhà ga Wilmington sau khi được nâng cấp cũng được đổi tên thành Joseph R. Biden vào năm ngoái.
Nhà ga tàu điện Wilmington tiểu bang Delaware vinh danh hành khách đặc biệt sử dụng tàu điện suốt mấy chục năm, sau khi nâng cấp đổi tên thành ga Joseph R. Biden