Trong khi người dân trên thế giới vẫn chưa hết nỗi ám ảnh do dịch bệnh Ebola hoành hành tại khu vực Tây Phi vào năm 2014, thì nay nỗi lo sợ lại đến vì một loại vi trùng khác có tên Zika đang lan tràn tại Mỹ châu, mà tâm điểm là Brazil. Ngoài ra, nhiều trường hợp nhiễm Zika còn được phát hiện ở hơn hai chục quốc gia, trong đó có Colombia, El Savador, Honduras, Mexico, và thậm chí ngay tại Hoa Kỳ nữa. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết từ 3 đến 4 triệu trường hợp nhiễm Zika có thể được chẩn đoán tại khu vực Mỹ châu trong năm 2016 này.
Phun thuốc diệt muỗi Aedes Aegypti, tại Caracas ngày 28 tháng 1 năm 2016. Venezuela đã ghi nhận 4,700 trường hợp nghi ngờ bị nhiễm virus Zika – photo JUAN BARRETO / AFP – Getty Images
Hôm đầu Tháng Hai vừa qua, tổ chức WHO đã quyết định khoanh vùng Trung và Nam Mỹ và đặt khu vực này trong tình trạng “khẩn cấp” liên quan đến sức khoẻ của dân chúng (public health emergency). Tuy chưa bị đặt trong tình trạng “khủng hoảng y tế” – là mức độ xấu nhất – nhưng đây cũng là điều hiếm khi xảy ra cho cả một khu vực rộng lớn như thế, một phần là vì các giới chức y tế vẫn chưa biết nhiều về căn bệnh này ngoại trừ những gì đã được xác nhận bởi các nhà nghiên cứu y khoa.
Phụ nữ mang thai được khuyến cáo không đi du lịch tại những quốc gia có virus Zika (màu xám) – nguồn guidetravel.biz
Lý do đưa tới quyết định trên của tổ chức WHO bởi trong thời gian mấy tháng qua các trường hợp nhiễm Zika tăng cao và càng ngày càng có nhiều bằng chứng nghi ngờ cho thấy sự liên hệ giữa loại vi trùng này với trường hợp một số trẻ sơ sinh bị dị dạng đầu nhỏ (microcephaly) và não bộ không được phát triển đầy đủ, cũng như hội chứng rối loạn thần kinh (Guillain Barré Syndrome) dẫn đến hậu quả bệnh nhân bị tê liệt trong một thời gian ngắn.
Đến nay các nhà khoa học vẫn chưa biết rõ con vi trùng này bằng cách nào đi từ người mẹ vào đứa con đang trong bụng, và vì thiếu con số chính xác những trường hợp và những thử nghiệm trên những bà mẹ bị nhiễm Zika với những kết quả khác nhau sau khi sinh con, nên người ta không thể xác định được mức độ nguy hiểm đối với những phụ nữ đang mang thai bị nhiễm vi trùng Zika.
Sự thiếu hiểu biết này làm cho việc kiểm soát cùng lúc giới hạn sự lo lắng của người dân thành ra rất khó khăn.
Thực ra vi trùng Zika đã được phát hiện vào năm 1947 trong một giống khỉ tại khu rừng Zika gần hồ Victoria ở Uganda. Trong khi nghiên cứu về căn bệnh sốt vàng da, là một loại vi trùng truyền từ muỗi, các nhà nghiên cứu cho một chú khỉ vào trong lồng rồi treo lên cây để nhử muỗi. Những thử nghiệm máu sau đó cho thấy có một loại vi trùng chưa được biết đến, được truyền từ những con muỗi trong cùng khu rừng đó.
Zika được phát hiện lần đầu ở người là vào năm 1952, cũng ở Uganda. Không ai biết rõ khi nào và ở đâu loại vi trùng này bắt đầu nhiễm vào loài người. Có thể là chúng đã luân lưu trong những giống khỉ và những giống thú vật khác cả ngàn năm trước đó, rồi lan qua người khi người ta tiếp cận quá gần và thường xuyên với những thú vật này, và muỗi là chiếc gạch nối để lan truyền. Vì vậy, việc truyền nhiễm vi trùng Zika không hẳn là sự bất bình thường: sáu trong mười căn bệnh lây nhiễm ở người là lây lan từ thú vật. Hơn năm thập niên sau đó, chỉ có một số rất ít hồ sơ y tế ghi nhận người nhiễm vi trùng Zika tại Phi châu và Á châu. Do đó đã không đủ để gây sự chú ý của các nhà khoa học – hoặc gây báo động về nguy cơ lây bệnh trong dân chúng – trong một thời gian dài là vì người nhiễm Zika chỉ bị những triệu chứng giống như bị cúm và không có sự lây lan mạnh. Kể từ khi vi trùng Zika được phát hiện, có nhiều mầm mống bệnh nguy hiểm hơn thế đã được phát hiện: với hơn 300 căn bệnh nguy hiểm và dễ lây lan trong dân chúng đã xuất hiện hay tái xuất hiện, trong đó được nói tới nhiều như HIV/AIDS (hội chứng suy giảm miễn dịch), SARS (hội chứng hô hấp nguy kịch), Ebola (một loại sốt xuất huyết) và một số loại vi khuẩn có khả năng chống lại những thuốc kháng sinh.
Zika lan truyền chủ yếu do muỗi Aedes aegypti – nguồn vox.com
Zika có thể đã lây nhiễm nhiều người ở Phi châu từ nhiều năm qua nhưng không được chú ý là vì hệ thống y tế nghèo nàn và việc giám sát bệnh lỏng lẻo tại khu vực này. Nhưng vào năm 2007, các nhà nghiên cứu dịch bệnh chú ý tới truờng hợp vi trùng Zika hoành hành tại một hòn đảo nhỏ có tên Yap ở Thái Bình Dương, nơi người ta phỏng đoán đã gây nhiễm cho gần 75% dân số của đảo – cho thấy loại vi trùng này có khả năng lây bệnh ở mức độ cao. Đến cuối năm 2013, vi trùng Zika một lần nữa lại hoành hành tại vùng quần đảo French Polynesia ở Thái Bình Dương. Tại đây, các giới chức y tế chú ý về sự gia tăng những biến chứng tự miễn dịch và thần kinh, một vài trường hợp gây ra tê liệt.
Có hai lý do cho thấy tình trạng gia tăng ở những biến chứng này trong thời gian gần đây, và sự dị dạng ở trẻ sơ sinh mà càng ngày càng có thêm nhiều bằng chứng vi trùng Zika là tác nhân gây ra tại Brazil, nơi Zika bắt đầu lây lan trong năm 2015. Lý do thứ nhất, có thêm nhiều người bị lây nhiễm Zika, đưa tới sự gia tăng của những biến chứng, trong đó có những trường hợp trẻ sơ sinh bị dị dạng đầu nhỏ, có thể có liên quan đến loại vi trùng này và đã được giới y tế chú ý và ghi nhận trong một thời gian rất ngắn. Lý do thứ hai là Brazil có một hệ thống giám sát bệnh khá tốt, và đã nhanh chóng truy ra những trường hợp nhiễm Zika và những căn bệnh mà vi trùng này có thể gây ra.
Nay thì các chuyên gia nghiên cứu bệnh dịch hàng đầu trên thế giới đang phải đối diện với thử thách là làm cách nào để giải thích và làm sáng tỏ nguy cơ về thứ bệnh dịch lây lan mới nhất này của thế giới.
Cho đến nay, tác nhân chính gây ra sự lây lan là ở loại muỗi vằn (Aedes aegypti), và vi trùng Zika có thể sống trong cơ thể người từ ba tới 12 tuần lễ, với những thống kê cho thấy nó chỉ gây bệnh cho khoảng 20% những người nhiễm Zika. Với người lớn, vi trùng Zika thường gây ra những triệu chứng tương đối nhẹ như ban, sốt, nhức đầu, và đau nhức khớp xương. Điều quan tâm lớn nhất hiện nay là hậu quả vi trùng Zika có thể gây ra cho những phụ nữ đang mang thai và các em bé trong bụng mẹ.
Theo Bộ Y tế Brazil, đã có sự gia tăng hơn 20 lần số trường hợp trẻ sơ sinh bị dị dạng đầu nhỏ tại Brazil trong năm 2015 so với mức độ bình thường ở những năm trước. Những trẻ sơ sinh với dị dạng đầu nhỏ có nhiều nguy cơ bị tử vong sau khi sinh. Chính phủ Brazil còn đi xa hơn đưa ra lời khuyên phụ nữ hãy trì hoãn việc thụ thai cho tới khi căn bệnh này được kiểm soát chặt chẽ hơn,
Mới đây, đã có một số trường hợp bị nhiễm bệnh tại Hoa Kỳ, trong đó có một trường hợp tại Dallas, Texas, lây lan qua đường tình dục, và một số muỗi vằn mang vi trùng Zika được tìm thấy tại khu vực thủ đô Wasington đã buộc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh dịch (CDC) cảnh báo người dân, nhất là những phụ nữ đang mang thai, nên cẩn thận khi thăm viếng những quốc gia thuộc Trung và Nam Mỹ cũng như vùng đảo Caribbean.
Dựa trên những số liệu mới nhất của Bộ Y tế Brazil, có khoảng 1.5 triệu công dân nước này có thể đã bị lây nhiễm, và khoảng 4,180 trường hợp trẻ sơ sinh được ghi nhận nghi ngờ bị dị dạng đầu nhỏ. Nhưng chỉ có 270 trong số 4,180 trường hợp là đã được xác nhận bị dị dạng đầu nhỏ. Hơn nữa chỉ có sáu trong số 270 trường hợp trên được xác nhận là đã được thử nghiệm có dương tính vi trùng Zika.
Marilia Lima đã nhiễm bệnh do muỗi gây ra khi cô đang mang thai. Vào thời điểm đó, Zika ít được biết đến, và các bác sĩ nói với cô ấy không phải lo lắng. Con trai 2 tháng tuổi của cô, Arthur, có đầu nhỏ – một dị tật bẩm sinh – và não tổn thương nghiêm trọng – nguồn northcountrypublicradio.org
Bởi vì những số liệu trên còn quá sớm để cơ quan CDC có thể xác nhận chắc chắn có sự liên hệ giữa vi trùng Zika và bệnh dị dạng đầu nhỏ. Tuy nhiên, cơ quan CDC vẫn đề nghị rằng rất có thể có sự tương quan giữa Zika và dị dạng đầu nhỏ, đặc biệt là nếu bị lây nhiễm trong thời kỳ đầu mới mang thai, nhưng vẫn còn phải chờ kết quả của những nghiên cứu mới trước khi xác định rõ sự liên hệ này nếu có.
Chúng ta cũng cần phải thận trọng và coi vi trùng Zika như một mầm mống bệnh nguy hiểm. Dựa trên những con số thống kê, chúng ta không nên coi thường căn bệnh dị dạng đầu nhỏ, nhưng cũng đừng quá lo lắng. Nếu chỉ có 270 trường hợp được xác nhận trong số 1.5 triệu người bị lây nhiễm Zika tại Brazil, tỉ lệ trẻ sơ sinh bị dị dạng đầu nhỏ được xác nhận là dưới 0.02% cho mỗi trường hợp bị lây nhiễm Zika. Bằng so sánh đó, tại Mỹ có khoảng từ 15 triệu đến 60 triệu người bị nhiễm cúm mỗi năm, và theo thống kê của Trường Y khoa Harvard, có khoảng 36,000 người bị tử vong. Điều này có nghĩa là xác suất tử vong do vi trùng cúm gây ra cao hơn từ 3 đến 13 lần so với các trẻ sơ sinh bị dị dạng đầu nhỏ do vi trùng Zika trong bất kỳ năm nào từ trước tới nay.
Do đó, nỗi lo sợ về hậu quả của sự lây lan vi trùng Zika có thể đã bị thổi phồng quá đáng, nhất là khi tin tức được nói tới mỗi ngày trong suốt mấy tuần qua. Dựa vào những con số thống kê, ít nhất phần nào giúp chúng ta giảm bớt nỗi lo lắng trong khi chờ đợi các nhà nghiên cứu tìm ra phương thức để chữa trị căn bệnh vẫn chưa được hiểu thấu đáo này.
Hôm Thứ Sáu 5/2 vừa qua, các nhà khoa học Brazil cho biết họ đã tìm thấy lần đầu tiên có vi trùng Zika hiện hữu trong mẫu nước miếng và nước tiểu của một số bệnh nhân nhiễm Zika. Thêm một vài trường hợp Zika lây lan qua đường tình dục được khám phá gần đây, các nhà nghiên cứu Brazil cảnh báo vi trùng có thể có khả năng lây lan qua việc hôn hít hay qua sự tiếp cận với những dung dịch của cơ thể, nhưng các nhà nghiên cứu cũng nói rằng đây chỉ là cảnh báo và còn phải chờ để được khoa học chứng minh.
Hiện vẫn chưa có một loại thuốc chủng ngừa hay phương thức chữa trị, các giới chức y tế khuyên rằng cách đơn giản nhất để phòng ngừa lây nhiễm Zika, đặc biệt là ở phụ nữ, cho dù có mang thai hay không, là nên sử dụng bao cao su trong những sinh hoạt tình dục, và nhất là tìm cách tiêu diệt sự sinh sôi của giống muỗi vằn nơi chúng ta đang sinh sống.
VH