Bia bọt

Không tài liệu chính xác nào cho thấy bia hiện diện trong lịch sử văn minh nhân loại từ bao giờ, chỉ biết rằng Noah đã rinh một vại bia lên thuyền khi tránh trận Đại hồng thủy, lao công Sumeria được chấm công bằng bia và George Washington – trước khi trở thành Tổng thống Mỹ – từng mở một quán nhậu tại núi Vernon (trong cuộc Cách mạng Mỹ, Washington cũng bảo đảm cấp một lít Anh bia/ngày cho lính). Dù có mặt từ lúc nào, bia vẫn luôn là loại thức uống phổ biến nhất trong hầu hết nền văn minh thế giới trong dịp lễ Tết, liên hoan, tiệc tùng…

Bia từ đâu đến?

Trung Hoa từng biết cách làm bia cách đây khoảng 5,000 năm. Một bảng đất sét 4,000 năm tuổi đã miêu tả việc này. Tại Babylon cổ đại, người nấu bia thường là nữ tu sĩ. Hai nữ thần Siris và Nimkasi được xem là tổ nghề bia tại đây. Năm 2100 TCN, Hammuabi – vua Babylon thứ 6 – đã đưa ra luật kinh doanh quán nhậu, trong đó có việc bán bia cho đối tượng nào. Một trong những hình thức phạt đối với trường hợp vi phạm trong luật Hammuabi là dìm chủ quán vào thùng bia! Cũng theo nguồn trên, một bảng đất sét cổ hiện trưng trong Viện bảo tàng Metropolitan New York đã cho thấy người Babylon từng biết chế ra nhiều loại bia: bia đen, bia đỏ và bia vàng. Văn thư cổ đại trên cũng nói rõ cách uống bia Babylon: người ta dùng ống hút (ống dành cho hoàng gia có màu vàng, dài đến mức có thể hút bia từ trên ngai). Thập niên 1960, giới khảo cổ đã phát hiện một số cốc bia 3,000 năm tuổi tại Tel Isdar (Israel), cho thấy bia từng hiện diện thời Vua Saul và Vua David…

Bản khắc mô tả cảnh uống bia thời cổ đại

Đây là một hình dung về khởi thủy của giọt bia. Một ngày hè cách đây khoảng 8,000-10,000 năm, trong một ngôi làng nhỏ vùng Lưỡng Hà, một phụ nữ bỗng phát hiện lúa mạch mọc dại gần cánh đồng mình. Nhận thấy hạt lúa cứng, người phụ nữ bỏ nó vào xô nước để ngâm cho mềm. Vài ngày sau, bà phát hiện tinh bột lúa biến thành chất sệt ngọt. Nếm thấy ngon, bà tiếp tục làm. Thế rồi ngày kia, một ngọn gió mang theo chất men từ vườn nho gần đó đã biến chất sệt ngọt thành thứ nước uống lạ miệng. Và bia ra đời! Tất nhiên đó chỉ là một hình dung. Dù vậy, theo hầu hết tài liệu tham khảo, tất cả đều thống nhất rằng bia được khai sinh quanh quẩn ở Trung Đông hay chính xác hơn trong cộng đồng Arab.

Osiris – thần nông của người Ai Cập -cũng được thờ là thần bia. Diodorus – sử gia thời Julius và Augustus Caesar – viết: “Osiris đã dạy người ta cách làm bia từ lúa mạch”. Thế rồi người Ai Cập dạy Hy Lạp làm bia; Hy Lạp truyền lại cho La Mã (từ “beer” trong tiếng Anh có nguồn gốc từ chữ Latin “bibere”, có nghĩa “uống”). Lịch sử kỹ thuật ủ men làm bia thậm chí phức tạp hơn lịch sử hiện diện bia, chẳng hạn chicha (bia bắp) hoặc kumiss (thức uống có men làm từ sữa lạc đà): chẳng ai biết những kỹ thuật này thật sự có mặt từ lúc nào trong chặng dài biên niên sử của bia.

Bia ngày nay không chỉ dành cho cô dâu…

Tuy nhiên, có một điều rất rõ rằng bia đã đóng vai trò quan trọng trong đời sống thường nhật trong nhiều nền văn hóa. Như dân Ai Cập, người Đức và một số dân tộc châu Âu cổ đại không xem bia là thức uống cúng thần mà dành cho tất cả mọi người. Trong sử thi Kalewala (Đan Mạch), có đến 400 vần thơ được dành để “tán” bia trong khi có vỏn vẹn 200 vần miêu tả sự hình thành Trái đất. Bia còn là động lực giúp cộng đồng du mục sống quy tụ thành làng. Tại nước Anh cổ đại, khi con gái sắp đến tuổi kết hôn, gia đình nàng thường tự làm bia cho ngày cưới, gọi là “bride’s ale” – bia dành cho cô dâu; và đây có thể là nguồn gốc của tính từ “bridal” (thuộc về cô dâu, thuộc về đám cưới) trong tiếng Anh. 

Bia và thời đại

Thời Trung cổ, Hoàng đế La Mã Charlemagne từng xem bia là thứ nước dùng cần thiết (đến mức triều đình mở “khóa” dạy làm bia!). Vua Anh Arthur cũng đãi các hiệp sĩ bàn tròn bằng bia. Thánh Thomas A’Becket – Tổng giám mục Canterbury (Kent, Tây Nam nước Anh) – được chọn là Thánh bảo trợ cho hãng bia London Guilds. Khi đến Pháp năm 1158 để tìm hôn thê cho Hoàng tử Anh Henry, Thomas A’Becket đã mang theo vài thùng bia làm quà. Nữ hoàng Elizabeth I (1533-1603) thường yêu cầu người hầu giỏi tài nếm bia đến nhiều vùng khắp đất nước để thử bia trước khi để mang về Luân Đôn. Bố của văn hào William Shakespeare cũng từng làm nghề thử bia (có khi không phải bằng cách nếm mà là đổ một ít bia lên băng ghế; nếu có đường trong bia – tức bia được ủ men không tốt – cái quần da sẽ bị dính sau khi ngồi khoảng nửa giờ!).

Lễ hội bia tại Đức vào tháng 10 hàng năm

Cuối thế kỷ 17, phần quà hàng tuần cho tất cả học sinh Anh ở mọi lứa tuổi là hai chai bia. Lager là một sản phẩm ngẫu nhiên từ bia. Vào thế kỷ 16, khi người ta trữ bia trong hang đá, CO2 trong bia được sinh ra và lager ra đời (“lager” có nguồn gốc từ chữ “lagern” trong tiếng Đức, có nghĩa “cất giữ/ lưu trữ”). Loại lager vàng đầu tiên được sản xuất tại Pilsen (Tiệp Khắc) năm 1842. Tại Anh, một nhà làm bia đã chế ra bia đen dành cho công nhân bốc vác (do đó, loại bia này gọi là “porter”, từ chữ cùng chính tả có nghĩa “phu khuân vác”). Tiếp đó, những năm 1700, nhà làm bia Ireland Arthur Guinness tung ra loại bia đen sậm màu hơn bia porter…

Công nghiệp bia bắt đầu hình thành từ thế kỷ 18-19. Động cơ hơi nước James Watt đã đẩy nhanh tốc độ phát triển công nghiệp bia. Sáng chế quan trọng thứ hai ảnh hưởng sản xuất bia theo kiểu công nghiệp là kỹ thuật làm lạnh của Kỹ sư Đức Carl von Linde (ông tổ của tủ lạnh). Thời Carl von Linde, người ta bắt đầu nghĩ rằng việc ủ bia chỉ đảm bảo tốt và cho bia ngon khi men được cho vào môi trường 4-10oC; và để làm điều này, nhiều nhà sản xuất bia phải cất băng tuyết trong những thùng to chôn ngầm (không phải tự nhiên mà Đức là chuyên gia về bia và chính là một trong những ông tổ khai sinh công nghiệp bia Mỹ). Cũng trong thế kỷ 19, một số công trình nghiên cứu khoa học về bia bắt đầu được thực hiện.

Biểu tình chống luật cấm bia tại New Jersey (1931).

Công trình đáng chú ý nhất thời điểm đó là Etudes sur la Biere (Nghiên cứu về bia) của Louis Pasteur tung ra năm 1876. Từ nghiên cứu trên, Pasteur đã đưa ra nhiều kiến thức mới về vi sinh vật, đóng góp không chỉ cho sinh học mà cho cả nghề bia. Tại Mỹ, chặng đầu của công nghiệp bia hình thành từ di dân châu Âu và hầu hết hãng bia lừng danh Mỹ đều là hậu duệ châu Âu. Năm 1842, hai anh em người Phổ, Frederick và Maximilian, đã lập hãng bia tại New York. Nhân vật sáng lập hãng bia hiệu Miller lừng danh sau này chính là người Đức Frederick Miller. Và lịch sử hãng bia số một Mỹ – Anheuser-Busch – cũng thuộc người nước ngoài: Eberhard Anheuser và Adolphus Busch (hãng số một thế giới hiện nay là Interbrew của Bỉ – chiếm 13% thị phần toàn cầu – với các thương hiệu Stella Artois, Beck’s, Staropramen…; đứng thứ hai là Heineken của Hà Lan). Buồn cười hơn, thương hiệu lừng danh Budweiser của Anheuser-Busch cũng chẳng là tên Mỹ. Để cạnh tranh với bia đen Bohemia sản xuất tại Pilsen (Tiệp Khắc), Adolphus Busch đã lấy tên thị trấn Ceske Budejovice (gần Pilsen) và đọc theo âm Đức là Budweis để đặt cho bia của mình. Cuối cùng, Budweiser ra đời (năm 1875).

+ Ngày 7-4 được xem là Ngày bia quốc gia của nước Mỹ National Beer Day (New Beers Eve) vì đạo luật hợp thức hóa việc bán và uống bia được Tổng thống Roosevelt ký chính thức có hiệu lực.

MK