Có một thế hệ không dính líu trực tiếp với cuộc chiến Nam Bắc nhưng hậu quả/hệ quả của nó mà họ chịu đựng cũng nặng nề và buồn tủi không kém với những thế hệ đi trước trong thời lửa đạn. Nhất là đối với những người lớn lên ở miền Nam. Trong những sáng tác của họ bàng bạc nỗi ám ảnh của thời cuộc và cái di sản tệ hại mà lịch sử để lại trên vai, và trong tâm hồn.
Chúng tôi xin giới thiệu những bài thơ của thế hệ hậu chiến trong cái thời tiết bứt rứt của những ngày tháng Tư – 41 năm sau chiến tranh. Thận Nhiên.
30/4/1975, ba tôi nói, đất nước hòa bình.
Sau này tôi mới biết, hòa bình là cái nhìn không chỉ của một Việt minh dinh tê. Sau hơn 9 năm kháng chiến, rồi dinh tê là nỗi thẹn âm ỉ của một chiến binh thất bại. Thà quyết tử cho tổ quốc quyết sinh, mới là chiến binh thứ thiệt. Còn dinh tê rõ là dởm. Đồ dởm nên mới tưởng 30/4/1975 là ngày hòa bình.
Chỉ sau 4 năm hòa bình, 1979, tôi lại phải làm nghĩa vụ quân sự cho một cuộc chiến khác, “giải phóng” Campuchia. Nhưng hỡi ơi, tôi còn thảm hơn ba tôi vì 2 năm sau đó, tôi hoảng loạn đến độ ngã bệnh, triền miên vàng da và loét hết 1/3 dạ dày. Rồi bị giải ngũ, rồi lại góp thêm vào truyền thống gia đình một chiến binh chết nhát khác.
Nhưng lần này, tôi cương quyết khá hơn ba tôi một chút, là không hổ thẹn. Chắc nhờ không biết thẹn, năm 1990, tôi mới sa bút viết trong tập thơ “Đêm mặt trời mọc”, Con lãnh phần phá sản những u mê.
Cách đây 3 tuần, vấp một sợi dây hàng rào trong bãi xe, Hương té lòi xương và đứt 1/2 một trong sáu sợi gân đầu gối. Ngoài những phiền toái do hời hợt, quan liêu của y tế, cả ta lẫn tây, Việt Nam luôn là một vấn nạn khôn kham với Hương.
Trong mỗi vết thương, ký ức lại rỉ thêm những cái chết mới. Từ một cái chết của miền Nam, đến cái chết của một thành phố, một ngôi nhà, một gia đình, đến cái chết của các loại cảm xúc, và bây giờ là cái chết của những tế bào.
Mẹ Hương những ngày cuối đời, trong tình trạng mất trí nhớ, mà vẫn nhớ ngôi nhà xưa của mình, nhưng không tới được, dù chỉ cách trí nhớ phân rã của bà vài khu phố, vì ngôi nhà đó hiện là trụ sở ban tổ chức đảng. Tới khi trên đường tới lò thiêu, Hương định dừng xe tang trước nhà, để mẹ ghé qua, nhưng rồi cũng không thực hiện được.
Sau 3 tuần tù túng, Hương lê chân xuống 60 bực thang chung cư, rồi cà nhắc thêm vài bực thềm nữa, chúng tôi ngồi trong Hotel Continental để Hương ngó xéo qua Givral, thấy một góc lịch sử Sài Gòn đang chết.
Tôi hớp vài ngụm cà phê ngọt ngậy, loại cà phê pha vụng của Saigon Tourist, tệ hơn cà phê vỉa hè, rồi chui vào lòng Givral vừa bị mổ bụng.
Từ chỗ cái chết của nó, tôi nhìn ra, thấy những ánh mắt tò mò, không chỉ của du khách. Họ chụp vài tấm hình rồi thản nhiên đi qua, nhưng có một người cặm cụi, nói với tôi anh muốn làm một nhân chứng, và chụp rất nhiều hình từ cái địa chỉ sắp biến mất này.
Trong những ánh mắt nhìn vô, nơi tôi đứng, có cái ngó xéo của Hương và trong cái ngó xéo đó, những cái chết chồng chéo, xẹt qua, cày đi xới lại vẫn tiếp diễn.
Quá khứ và hiện tại, trong những ngày tháng 4, đối với một số người là cảm xúc của tình trạng bị bức tử, còn đối với một số người khác là cảm xúc hả hê đầy cảnh giác.
Tôi chui khỏi cái bụng tanh bành của Givral và chợt nhớ 2 câu thơ Eliot trong “Đất hoang”,Tháng tư là tháng ác nghiệt nhứt, tháng tử đinh hương sinh sôi từ đất chết.
Dù trong hay ngoài hay ở giữa cái chết, của lịch sử hay cá nhân, đều phải đối mặt với thống nhứt. Có người tài xế taxi thương binh chiến trường Campuchia, nói với tôi hôm kia, thống nhức là c chớ không phải t.
Cách đây mấy tuần, nhậu thịt chó với thằng bạn đảng viên làm báo cùng quê Trần Văn Giàu, tôi hỏi nó có ẩu đả vùng miền dưới tấm mền không, nó gào, bộ mày khùng hả, không có miền Nam!
Miền Nam không có khi nào: 1954, 1960, 1968, 1975? Hay từ cái thuở của những kẻ mang khí giái[*] Xô-Tàu đi giải phóng thân phận tủi nhục của mình bằng cách xóa trắng sinh mệnh người khác?
NQC – 25/4/2010
[*]Khí giái: khí giới (chữ của miền Nam thời Trương Vĩnh Ký).
Phan Nhiên Hạo
Thơ gởi một kẻ chế giễu 30 tháng 4
Mi chưa giết người
và nên cảm ơn số phận về điều đó
đừng cười nhạo tướng Loan
viên đạn của ông có hai đầu
giết lập tức VC và giết dần ông mấy mươi năm
còn mi là tay đào ngũ
Mi không mất cha
và nên cảm ơn số phận về điều đó
tuổi thơ tao như cây gai
mọc trên bàn tay rướm máu của mẹ
tưới bằng nước mắt
Mi chưa phải đói
và nên cảm ơn số phận về điều đó
tao đã từng sống chỉ để mơ
một chiếc bánh kem, thiên đàng không có thực
hạnh phúc là được ngậm cục đường
dù phải sâu răng
tao buồn nôn khi thấy mi làm trò sắp đặt
nghệ thuật với các loại thực phẩm
Mi chưa từng bị còng
và nên cảm ơn số phận về điều đó
tao chưa từng bị còng
nhưng những người tao kính phục đã bị trói
vào năm 1975
điều này khiến tao không thể ngồi im
xem mi biểu diễn trò lắc vòng chính trị
Mi chưa từng bị đe dọa
không phải vì mi can đảm
mà vì mi đã nhanh chân bốc hơi
trước khi nồi nước sôi đến độ
mi nên cảm ơn số phận về điều đó
nhưng đừng chế giễu
30 tháng 4
thật ra mi có hiểu uất ức là gì đâu
cuộc đời của mi chỉ là một dương vật cận thị
may mà có kính để đeo.
Mi chưa từng chùi cầu
không phải vì mi sang giàu còn thiên hạ chậm lụt
mà vì mi làm nghề đầu cơ
trong cơn tháo dạ của lịch sử
chuyện này thì tùy mi quyết định
có nên cảm ơn số phận hay không.
PNH – 4.2009
Thận Nhiên
Những ngôi sao
tôi nhìn bờ sông trước mặt
những người lính vừa lội lên bờ
một người hai người rồi năm người rồi hai mươi người
họ chĩa M.16 lên ngọn dừa
những tràng đạn cuối cùng
vĩnh biệt chiến tranh!
bắn xong họ cởi quân phục
ném những khẩu súng thành đống
“Anh em, tan hàng!”
họ lầm lũi đi
thằng bạn tôi cài lên ngực ngôi sao vừa nhặt được
“Lớn lên tao làm đại tướng!”
sáu năm sau, 1981
thằng đại tướng chết ở cuộc chiến tranh khác
đồng đội về trao cho mẹ nó
cái quân hàm ngôi sao
Kỷ vật chiến tranh
trong đêm đầu tiên không còn tiếng súng
chúng tôi chất vỏ xe, quần áo lính, giầy sô, bàn tủ ghế hư
và đủ mọi thứ
mà người ta vất bỏ sau cuộc chiến
thành một đống giữa ngã tư đường
chúng tôi đốt lửa
nhảy múa và hò reo
sòn đố mì la fa son…
hòa bình, hòa bình đã đến
lửa tàn
cơn hứng khởi nguôi
mọi đứa trẻ trở về nhà
tôi lượm cái mũ sắt về làm cối giã
đám con nít không còn nhảy múa
chúng bắt đầu hát theo loa
sóc bom-bo, tiếng đàn ta-lư, lá đỏ, trường sơn đông tây,
mùa xuân trên thành phố…[*]
những giọng hát cao lanh lảnh
cọc cọc cọc cọc…
sau hôm đó tôi giã củ mì khô theo điệu nhạc
[*]Những ca khúc “cách mạng”.