Trong những trái cây vùng nhiệt đới có mặt trên thị trường Hoa kỳ, có lẽ Xoài là trái cây được giới tiêu thụ ưa chuộng nhất. Xoài tại Hoa Kỳ tuy có thể trồng được tại California và Florida nhưng vẫn phải nhập cảng từ Cuba và nhất là Mexico. Xoài tuy không được dùng trong Đông Y nhưng lại được dùng để trị nhiều bệnh trong Dược Học Ấn Độ (Ayurdavedic).
TÊN KHOA HỌC:
Mangifera indica thuộc họ thực vật Anacardiaceae (cùng họ với cây Điều). Mỹ gọi chung dưới tên Mango. Pháp phân chia thành 3 loại: Mangues (Xoài lớn), Mangots (Xoàì cỡ trung bình) và Mangotines (Xoài nhỏ, miền Bắc Việt Nam gọi là Muỗm). Sách thuốc Trung Hoa không ghi đặc tính của Xoài, nhưng sách thuốc Ấn Độ lại viết khá nhiều về Xoài. Tiếng Hindi gọi Xoài là Am, tiếng Phạn gọi là Amra.
LỊCH SỬ VÀ ĐẶC TÍNH THỰC VẬT:
Xoài được xem là có nguồn gốc từ Miến Điện, Mã Lai hoặc vùng Hy Mã Lạp Sơn của Ấn Độ. Xoài đã được trồng từ hơn 4 ngàn năm trước và ghi trong chuyện thần thoại Ấn Độ cũng như trong các lễ nghi tôn giáo. Xoài ngày nay đã được trồng khắp nơi tại những vùng nhiệt đới, và có thể xem như tương đương Táo ở các vùng ôn đới, có lẽ chỉ thua Chuối và Dừa. Xoài được ghi trong văn chương của Ấn Độ từ thế kỷ 14, và thi sĩ Amir Khusrau đã từng làm thơ khen ngợi Xoài.
Xoài được đưa vào Mễ năm 1888, từ Mexico đem sang thử trồng tại Florida nhưng những cây giống đầu tiên không sống nổi. Ba mươi năm sau đó, Xoài được thử nghiệm lần thứ nhì. Nhưng mãi đến đầu thế kỷ 20, việc trồng Xoài mới thành công từ giống cây ghép mang từ Ấn Độ sang.
Riêng tại Việt Nam cũng có những giống Xoài khá nổi tiếng. Tại Miền Nam Việt Nam vùng trồng Xoài nổi tiếng nhất là Cao Lãnh (Kiến Phong), nhất là vùng quận Kiến Văn dọc theo bờ sông Hậu Giang, suốt từ ngã ba An Lạc (trước khi đến Bắc Mỹ thuận) đến Cao Lãnh là những vườn Xoài thật lớn. Xoài miền Nam nổi tiếng nhất là Xoài Cát, Xoài tượng. Tại miền Trung có Xoài Phù Cát. Trái tuy nhỏ nhưng rất thơm và ngọt (riêng tại Bình Định còn có giống Xoài rất ngon mệnh danh là Xoài Ngự, xưa kia chỉ dành cho Vua dùng).
Vùng Á Châu, nhất là Ấn Độ, cung cấp khoảng ¾ số lượng Xoài sản xuất trên thế giới. Riêng tại Hoa Kỳ, Xoài Florida chỉ cung cấp nổi 15% nhu cầu, phần còn lại phải nhập cảng từ Haiti, Mexico và Cuba.
Xoài là một cây lớn, thân mọc có thể cao từ 6 – 10m, lá xanh quanh năm mọc dày. Cây có rất nhiều hoa mọc thành chùm, nhiều khi đến hằng trăm hoa cùng một lúc, hoa có màu từ trắng – vàng nhạt, đỏ, hồng tùy theo giống. Quả cũng lớn nhỏ tùy theo giống, có thể nhỏ như trái Mận hoặc lớn to nặng đến cả kí lô. Cây thích hợp với đất sốp, nhiều phù sa và cần nhiều nắng.
Có khoảng chừng 200 giống Xoài và được đặt nhiều tên khá kỳ lạ. Người Pháp có lẽ vì thơ mộng và nịnh đầm hơn nên đặt tên các giống Xoài trong vùng Đông Ấn (Ấn Độ thuộc Pháp) toàn những tên của phái nữ như Julie, Amelie, Zephirine.. Người Mỹ thì thực tế hơn nên đặt tên giống Xoài theo người trồng và địa phương trồng.
Sau đây là vài giống Xoài nội điạ Hoa Kỳ:
. Xoài Florida
Đa số Xoài trongnhóm này cho trái có phần thịt ít hoặc không có sơ.
- Những giống Xoài chống được bệnh Sâu Anthracnose
- Early Gold: trái cỡ trung bình, màu xanh-vàng, cây thấp, tương đối ít quả.
- Sàigòn: Trái nhỏ vàng-xanh, có lẽ là giống Xoài Phù Cát, Việt Nam.
- Tommy Atkins: Đây là giống Xoài thường gặp nhất tại Mỹ, trái cỡ trung bình, khoảng 450g hình bầu dục đều. Thịt khá dầy, vàng hoặc hồng đậm, nhưng lại có thể có sơ.
- Keith: Đây là giống Xoài lớn, có lẽ là giống Xoài Tượng. Nặng khoảng 1.5Kg, vỏ luôn luôn có màu xanh dù có chín hoàn toàn. Vị hơi chua và ngọt lẫn lộn.
- Kent: Đây là giống Xoài Cát, mùi rất thơm, trái tròn trịa và đầy đặn, có thể nặng khoảng 600g. khi chín thịt vàng đều, rất ngọt và không sơ.
- Van Dyke: Đây là giống Xoài nhỏ cỡ 30 -40g, có vị chua và mùi thơm của Dứa. Đây có lẽ là loại Muỗm hay Xoài nấu canh tại Việt Nam?
. Xoài California:
California cũng du nhập được một vài giống Xoàì, đa số từ Mexico với những giống như:
- Aloha: Trái to nhỏ không đều, màu đỏ, ít sơ.
- Kenny: Trái nhỏ nhiều màu, tương đối ngọt
- Villasenor: Trái cỡ trung bình màu đỏ nhạt hoặc xanh.
Đa số các giống Xoài mỗi năm có thể cho hai mùa trái. Thông thường mùa Xoài là vào khoảng từ tháng 5 đến tháng 9 và rộ nhất là tháng 6. Xoài có thể cho trái hàng chục năm liên tục.
THÀNH PHẦN HÓA HỌC:
100 gr Xoài (phần thịt, không vỏ) chứa:
| – Nước | 81.7g | Chất Đạm | 0.7g |
| – Chất Bột / Sơ | 16.8g | Calories | 66 |
| – Vitamin A | 4800 UI | Vitamin B1 | 0.05mg |
| – Riboflavin | 0.05mg | Niacin | 1.1mg |
| – A. Panthothenic | 0.16g | Vitamin E | 1mg |
| – Potassium | 189mg | Calcium | 10mg |
| – Magnesium | 9mg | Sắt | 0.4mg |
| – Đồng | 0.12mg | Phosphorus | 13mg |
(theo GEIGY SCIENCTIFIC TABLES 8th Edition page 244)
Trong Xoài xanh chưa chín có một số phân hóa tố có tác dụng Thủy Phân protein (protease), nên Xoài xanh giúp thịt mau mềm khi đun nấu.
Riêng trong Lá Xoài còn có những hợp chất đặc biệt gọi là Mangiferin và Isomangiferin, các Tannin thuộc nhóm Anthocyanidins.
XOÀI TRONG Y DƯỢC ĐÔNG PHƯƠNG:
Xoài tuy không được dùng trong Y Dược Trung Hoa, nhưng lại rất được ưa chuộng trong Y Dược Thái Lan và Ấn Độ.
Trong Dược Học Vệ Đà: Mỗi phần của Xoài được xử dụng để trị những bệnh khác nhau.
- Vỏ thân cây: Dùng để trị say nắng, trị Thổ tả, phong thấp, mụn lẹo nơi mắt, lở lưỡi, tiêu chảy, kiết lỵ, đau bao tử.. và thường dùng bằng cách sắc vỏ cây rồi lấy nước để uống.
- Nhựa Xoài: Trị Đau Răng.
- Trái Xoài: trị Đau bụng, khát nước do tiêu chảy.
- Hột Xoài: trị Xuyễn.
- Lá Xoài: Nhai để trị Sưng Nướu Răng và Bột Lá sau khi đốt thành than làm tro để trị phỏng.
ĐẶC TÍNH DƯỢC HỌC VÀ CÁCH DÙNG:
. Khả năng Hạ Huyết Áp: Lá Xoài được dân vùng biển Trung Mỹ, nhất là đảo Curacao dùng để trị huyết áp cao bằng cách nấu lá phơi khô và uống liên tục nhiều ngày, mỗi ngày dùng khoảng hai lá cỡ trung bình, cắt nhỏ và đun trong 1 lít nước cho đến sôi rồi uống trong ngày. Có lẽ đây là phương pháp trích Anthocyanin trong lá để trị huyết áp.
. Lá Xoài và bệnh Tiểu Đường: Sự hiện diện của Anthocyanidins trong Lá Xoài, có thể giúp trị được các biến chứng của bệnh Tiểu Đường. Trong một phúc trình trên báo Pháp: Plantes Medicinales et Phytotherapie (Vol.11 trang 143-151) cho biết các bác sĩ tại Âu Châu đã dùng loại nước sắc Lá Xoài để trị: Không những Tiểu Đường mà còn cả các biến chứng về mạch máu nơi mắt người bệnh. Nước sắc lá Xoài làm chậm tiến trình suy thoái mạch máu nơi mắt người Tiểu Đường, và giúp Tụy Tạng tái hoạt động để sản xuất Insulin. Nước Sắc này cũng rất tốt để trị các chứng bệnh suy nhược thành mạch máu, sa tĩnh mạch, và cả những biến chứng có thể xảy ra khi dùng các thuốc chống đông máu loại Coumadin. Có thể dùng loại nước sắc ghi trên, mỗi ngày một ly 250ml thêm vào hai muổng nước cốt Ổi, Đu Đủ hoặc nước Cốt trái Xoài.
LÁ XOÀI và khả năng diệt Siêu Vi Trùng:
Các nhà Dược Học Trung Hoa tại Bắc Kinh đã tìm được tác dụng ngăn chặn các siêu vi trùng HSV-I (gây bệnh Herpes) của Lá Xoài. Các chất Mangiferin và Isomangiferin trong Lá Xoài đã được so sánh với các Dược phẩm đang được dùng để trị nhiễm trùng do siêu vi trùng như Acyclovir (Zovirax) và Cyclotidine: Lá Xoài cho tác dụng tuy yếu hơn Acyclovir nhưng lại mạnh hơn Cyclotidine. Ngoài ra thuốc thoa mắt chứa Isomangiferin cho thấy có thể trị được bệnh sưng mắt do Herpes (Herpetic keratitis). Tác dụng của Lá Xoài được cho là do khả năng ngăn cản sự tái tạo của siêu vi trùng bên trong tế bào bị nhiễm.
. Xoài và Ung Thư: Trong trái Xoài có khá nhiều vitamin C cũng như vitamin A và chất Sơ. (một nửa trái Xoài cung cấp đủ số lượng vitamin C cần thiết trong một ngày cho một người bình thường) Một cuộc thí nghiệm tại Hawaii cho thấy khi so sánh thực đơn ăn uống của 404 người bị ung thư với 968 người không bị ung thư, thì nhóm ăn Xoài và cả thực phẩm chứa Carotene ít bị ung thư phổi hơn đến gần 50%. Các nhà khoa học đều ghi nhận là Xoài có tác dụng đặc biệt kỳ diệu hơn cả những loại trái cây khác cũng chứa vitamin C và Beta-carotene. Theo các nhà nghiên cứu này thì có thể Xoài còn chứa những yếu tố phòng bệnh nào đó mà họ chưa tìm ra được (theo BS Le Marchand)
. Ghi chú: Nhựa Xoài có thể gây dị ứng và tạo phản ứng ngứa nơi những người mẫn cảm (giống như nhựa của trái Điều).
TVH