Cơn mưa cuối thu kéo dài tám tiếng đồng hồ, bao nhiêu năm nay tôi không có một cuộc ngồi trọn ca như thế. Kỷ lục ngồi lần thứ nhất của tôi ở thời thơ ấu; lần thứ hai thời trai tráng; lần thứ ba này tôi đã ngoại tứ tuần. Tám tiếng đồng hồ này là của trời cho. Chỉ có trời hiểu rõ rằng tôi đến điểm hẹn với hai bàn tay trắng và lúc đi khỏi vẫn thế.
Ðiểm hẹn là một quán cà phê bình thường, sạch sẽ vừa phải, phục vụ vừa phải; cũng nhạc cũng đèn màu chung chung; cũng nâu đen đá chanh cam xoài và Coca-Cola; trên tường cũng ảnh trai gái ngoại quốc cười phô phang; bàn ghế cốc chén bên dưới cũng mỗi chiếc một kiểu tạm bợ.
Tôi ngồi xuống một trong những chiếc ghế nhỏ, thấp, bất tiện, khi giọt mưa đầu tiên rơi xuống và thầm hoảng: chính Vi đã chủ động chọn nơi này. Nàng quá nhạy cảm, quá hồn nhiên hay thậm chí vô tình? Thành phố này chi chít quán cà phê. Tôi từng biết trong số đó vài quán đặc sắc. Một quán nổi tiếng vì tiên phong trong việc rải sỏi và kê những gốc cây phạt phẳng làm bàn ngoài vườn. Công cuộc thơ mộng hoá ẩm thực ấy bây giờ đã lạc hậu. Cạnh hồ Thiền Quang có hai cái quán sát nhau, khách ngồi tràn ra vỉa hè, mỗi quán gầm rú một chương trình video. Bên này chưởng tung vèo vèo, bên kia lắc mông gân cổ, rơi ngẩn ngơ giữa hai thế giới ấy là lập tức sẽ được hai đội phục vụ, mỗi bên một tay, giằng như xé xác phanh thây. Gần tòa đại sứ Thuỵ Ðiển thì có một dạ quán, gồm mấy dãy nhà gỗ sơn xanh chia thành nhiều buồng bé xíu cách nhau một tấm cót. Tôi đã thử một buồng. Buồng bên trái và buồng bên phải trình diễn stereo những pha giật gân chẳng kém ở hồ Thiền Quang. Buồng nào cũng có then cài bên trong. Muốn nói gì thì nói, đứng trước những dãy xà lim biệt giam lõa lồ không lời nào tả xiết ấy tôi đã được bật cười. Một quán nữa ở gần Viện Văn, ông chủ mắt kèm nhèm có bộ sưu tầm tranh nổi tiếng vì mấy họa sĩ tài ba nghiện chất đắng. Một quán nữa ông chủ là thi sĩ quốc cấm. Một quán nữa bà chủ ngoài nâu đen đá… còn nói được dăm câu tiếng Pháp và biết pha cocktail. Thiếu gì những địa chỉ lừng danh, sao Vi chọn nơi này?
Có người bạn mở tiệc sinh nhật thất thập tuần trước. Tôi đến, lẫn trong những tên tuổi va leng keng vào nhau. Bản thân tôi cũng có một cái tên vượt quá mọi tầm kiểm soát của tôi, mỗi ngày vang lên nhiều lần trên các kênh thông tin đại chúng. Ba cô con gái của chủ nhân khác nhau kỳ lạ, như theo một kịch bản cố tình. Ông bạn tôi là kịch tác gia ăn khách, giường ngủ của vợ chồng ông hẳn phải là một sân khấu tại gia. Cô đầu nối nghiệp bố, ba mươi lăm tuổi đã là một nữ tác giả giàu bản lĩnh, độc đáo bậc nhất đương thời. Trong đám đông, gồm toàn những người hâm mộ và những kẻ dè bỉu, cô có kiểu đi lại chào hỏi như đi chợ khảo giá, hàng nào cũng ghé mà chẳng mua hàng nào. Cặp mắt thông minh mà bình thản, dáng vẻ đàng hoàng mà cô đơn, chẳng phải nữ hoàng quyền uy, chẳng phải người đàn bà ngực phả mùi thơm của bếp. Cô thứ hai đẹp hiếm thấy, vẻ đẹp nhờ phúc tổ tông, không mất công gì mà sang trọng quý phái. Loại phụ nữ này bị nhầm thời đại. Hoặc nhầm quê hương. Nổi danh và tốt mã như tôi cũng chẳng bao giờ dám hạ một câu tán tỉnh. Trước cái cần cổ thẳng vút như ngó sen và vầng trán được tuyển chọn cho vương miện ấy tôi thấy mình là một thằng vô sản lưu manh. Chẳng lẽ tôi phải đứng cách một sân rồng, úp mặt xuống đất để tâu lên rằng, bẩm người nữ, sắc đẹp của nàng làm chúng tôi xấu hổ! Nghe thối lắm. Không trách đến giờ nàng chưa lấy được chồng. Vi, cô gái út, thật nhỏ nhoi so với hai người chị, nhưng chính nàng mới là phát hiện đầy ân huệ của riêng tôi. Nàng không đẹp, không sắc sảo, nàng dễ lẫn trong đám đông. Cái duyên bề nổi của nàng chỉ tỏa ra từ sự trẻ trung không vướng bận khiến những kẻ từng trải nao lòng. Văn nghệ sĩ chúng ta, những kẻ trải đời đau đời, đã viết đã ca đã họa đã diễn đủ điều quanh cái sự trẻ trung tươi rói ấy rồi, nhắc lại cũng thối lắm. Nhưng tôi vẫn nao lòng: nàng nhiều tin cậy quá! Một thằng cha tốt số nào đó chỉ cần cầm tay nàng, nhìn sâu vào mắt nàng, bảo: đi với anh nhé, là nàng sẽ cứ thế mà đi, cứ thế áo chẳng thay chẳng xin mẹ tiền túi. Nếu hắn bảo, chờ anh nghe cưng, là nàng sẽ cứ thế mà chờ đợi suốt đời. Tuổi trẻ chỉ góp vốn phần nào vào sự cả tin trong vắt ấy. Tôi biết khối em gái choai choai đa nghi như Tào Tháo, nói câu nào các em ấy cũng nhắc: “Ông anh cứ đùa!”
Người chị cả với cái nhìn xuyên thấu muôn thuở và bộ óc siêu phàm hẳn là hoài nghi tất cả rồi chấp nhận tất cả, rất lão luyện. Vả lại cô ấy đã quen rằng trong giới, người ta nghi kỵ và bảo vệ lẫn nhau. Không có món ứng xử cực kỳ tế nhị ấy, đám văn nghệ chúng ta thành công nông binh ngay. Người chị hai thì cần gì một niềm tin hỗ trợ, gương mặt như tạc bằng cẩm thạch và dáng vẻ đài các của cô ấy thay thế hết, chỉ không thay được một tấm chồng. Cô ấy là đại diện lộng lẫy cho một nhóm càng ngày càng đông phụ nữ Việt Nam độc thân vì lý do danh dự. Ông bố có lẽ chẳng còn gì ngoài chờ đợi một đám tang nhiều vòng hoa hơn tang thủ tướng. Các nghệ sĩ bước vào tuổi chầu giời thường nhẩm trước, mình sẽ được mọi khoản tổng cộng lại bao nhiêu vòng hoa. Và tôi cùng đám khách khứa, chúng tôi có nhiều đấy chứ. Anh nào cũng có tiếng và một chút miếng, có chính thất và những mối tình phụ cấp ngắn hạn. Ðôi khi chúng tôi có cả quyền lực, thứ quyền lực rơi vào tay kẻ nghệ sĩ bao giờ cũng méo mó tội nghiệp. Chỉ thiếu vắng lòng tin cậy, mà lại kiêng không nhắc đến nó, để khỏi mang tiếng cổ hủ hoặc cải lương.
Mưa ào một đợt, rét ào theo. Phố đã lên đèn, mưa thành từng chuỗi cườm ánh sáng. Ðài nhà ai phát bản nhạc sáu giờ tút tút quen thuộc. Cùng với khúc “Hồn tử sĩ”, đó là tác phẩm giàu sức thuyết phục nhất trong nền âm nhạc thiếu tự tin của chúng ta. Tôi là khách duy nhất. Chủ quán ngán ngẩm đặt một ly cà phê đen xuống mặt bàn đầy vết trôn chén rồi bỏ vào nhà trong. Chiếc đồng hồ to tướng tích tắc ngay sau gáy tôi. Tôi sẽ thành chuẩn vị cho con lắc. Thời gian sẽ bò từng giây, mưa từng chuỗi, thế nào Vi cũng tới! Nàng đã cho ngay địa chỉ này. Nàng rút nó ra từ trí nhớ, đặt vào tay tôi, hồn nhiên như thò tay vào túi móc kẹo cho trẻ. Tôi đã không dám rủ nàng đi với tôi, không dám dụ nàng đợi tôi suốt đời. Tôi chỉ xin nàng một cái hẹn, lấy cớ có một bài hát cho riêng nàng. Tôi, nhạc sĩ và ca sĩ quốc gia từng hát cho du lịch Vũng Tàu, cho dâu tơ tằm Bảo Lộc, cho thuốc lá Thăng Long, cho Thủy điện Sông Ðà, cho hỏa táng Hoàn Viên, cho sinh đẻ kế hoạch… Bây giờ hát cho riêng Vi…
Thêm hai khách rũ mưa bước vào. Người đàn ông trạc tuổi tôi, phong cách của kẻ cạo giấy từ kiếp này sang kiếp khác. Người đàn bà không có cả tuổi tác lẫn phong cách. Họ không phải vợ chồng. Vợ chồng thường hằn những nếp gấp của mình lên nhau. Hai mươi năm, không, chỉ mười năm, thậm chí năm năm cộng hưởng là vợ chồng hao hao nhau, chung một vốn từ vựng, một trường cảm xúc, một kho hành vi biểu đạt, một đống quy định bất thành văn cho các phản ứng. Cứ ngửi bà vợ thấy phấn Con Én là y như ông chồng mặc quần sịp Thái Lan. Quá trình thẩm thấu ấy diễn ra tự nhiên, ăn mòn cả khoảng cách cuối cùng giữa họ. Họ cư xử như những kẻ hoàn toàn miễn dịch, miệng người này hôi mùi đêm trước thì tai người kia đóng cặn từ Tết năm xưa; em ợ chua công khai, anh trung tiện bừa bãi. Chuẩn mực của hôn nhân là như vậy. Cặp này không thế. Họ cũng chịu đựng nhau, người này cũng vô tình mang chút gì của người kia, cũng thuộc về nhau theo một nghĩa nào đó, nhưng khoảng cách giữa họ rõ ràng quá. Lại càng không phải cặp tình nhân thuở ban đầu, cử chỉ của họ quá thân mật, họ trao nhau âu yếm theo lệ thường. Nhưng điều quan trọng hơn cả là gương mặt người thiếu phụ không có cái ánh sáng làm tôi nhói tim ấy, tạm gọi ánh sáng Vi. Gương mặt chị đã tắt ngấm, có mồi vào đấy bao nhiêu nùi lửa nó cũng chẳng bùng lên nữa.
Bây giờ tôi vỡ lẽ. Gương mặt vợ tôi cũng đã tắt ngấm. Mọi trạng thái tình cảm không thể xuyên thủng lớp da đã chai nhiều lớp để bày ra dù chỉ một lần. Vợ tôi hẳn cũng lo âu phiền muộn, cũng sướng vui như bất kỳ ai. Nhưng sướng ở đâu, tủi chỗ nào, tôi không còn sờ được. Chúng tôi nằm bên nhau đêm đêm như hai trái mít ruột thịt, gai gài vào nhau mà chẳng biết bên trong thế nào. Truy tìm thủ phạm rồi cũng chẳng cứu vãn được gì. Và nỗi xót xa trong trái tim có thể rất cải lương của tôi cũng không thể cứu vãn. Và ánh sáng khiếp đảm của các sân khấu sót lại từ thời Pháp thuộc. Và những phòng thu thanh thủ công nhếch nhác. Và công chúng, cái khối chất lỏng có thể chảy tràn bất kể loại khuôn nào và chỉ ưa được ru ngủ hay bị chọc ngoáy vào chỗ kín, công chúng vĩ đại ít tiền ít thời gian của chúng ta. Và giới phê bình khổ sở chưa bao giờ thoát khỏi mặc cảm nghiệp dư. Và bạn bè đồng nghiệp, những Bá Nha sinh ra không có Tử Kỳ. Và toàn bộ họ hàng gần xa với cái quyền khiếp đảm của máu mủ là vơ vào mà chẳng hiểu gì. Và tôi, nghệ sĩ nhân dân, hát cho tất cả mà chẳng bao giờ cho mình… Mọi thứ ấy có thể cứu vãn được gì?
Vậy mà bây giờ tôi trông chờ ở cái ánh sáng hạnh phúc và tin cậy bừng lên trên một gương mặt thiếu nữ mới quen. Giá tôi ngỏ lời, người chị cả chắc sẽ bảo: “Tôi chẳng giúp gì được anh đâu” kèm theo nụ cười cảm thông. Tôi sẽ phải cảm ơn dù bị từ chối. Người chị hai chắc sẽ bảo: “Cảm ơn anh, rất tiếc xin hẹn dịp khác”, cô này thì vừa từ chối vừa cảm ơn. Vợ tôi chắc sẽ bảo: “Trời ơi lại chuyện gì thế này!”, để tôi biết rằng cô ấy mong được yên, tồn tại như hai trái mít cạnh nhau thì không nên hẹn hò. Còn Vi nhận lời. Tôi đã nói, tuổi trẻ chỉ góp vốn phần nào vào sự cả tin trong vắt ấy. Còn lại khó mà giải thích.
Thêm một khách, một cô gái, một người đàn bà thì đúng hơn, tôi thích chữ đàn bà vì cái âm hưởng u trầm và nâu xám của nó. Tóc ướt từng lọn tôn gương mặt nhợt nhạt, có lẽ đẹp nếu cặp môi không tô chói thế kia. Cô lướt nhìn ba con người im lìm, cặp mắt dạn dĩ, gọi to một câu: “Ông chủ đâu rồi!”, tới ngồi góc đối diện tôi, chưa ấm chỗ đã rút bao thuốc từ chiếc túi nhựa Liên Xô xỉn màu, nâng niu rít từng hơi, hai đường chỉ chạy dọc khoé miệng hiện rõ trong đốm sáng đầu điếu thuốc. Là dấu hiệu của tốn nhiều nước mắt. Cặp tình nhân bên kia lập tức chụm đầu thì thầm, câu chuyện ướt sũng nước mưa của họ như được lau khô, họ phục hồi lòng tự tin cũng nhanh như khi đánh mất. Mặc kệ đất trời cuối thu vần vũ, mặc kệ những hẩm hiu của người đời, thế giới của họ lại viên tròn.
Cô gái nhìn tôi. Tôi cự tuyệt bằng cách nhìn trời. Các vị muốn gì nào? Phân tích tâm hồn các vị không phải việc của tôi, vả lại điều đó để làm gì trong cảnh mưa như xóa mọi hẹn hò toan tính ham hố của cả đám chúng ta, như lối đùa răn dạy của các thế lực siêu nhiên, rằng đám chúng ta rút cục cũng nên biết thế nào là tín ngưỡng. Phân tích tâm hồn tôi cho các vị lại càng lố. Tôi đã hát từ năm mười ba tuổi cho một nhân loại mà tôi thực lòng yêu, trong đó có các vị. Nhân loại đáp lại tôi bằng những tràng vỗ tay và kha khá tiền, thế là sòng phẳng. Nhưng chẳng vị nào ban cho tôi cái ánh sáng hạnh phúc và tin cậy không vướng bận ấy, tạm gọi ánh sáng Vi. Cầu cho nàng mãi không biết gì về cái nghề dễ lòe người ngoại đạo và dễ hãi kẻ am tường nhất này. Lũ ca sĩ chúng tôi nào khác những lang băm thọc bừa giọng hát đầy vi trùng của mình vào màng nhĩ người ta. Cầu cho nàng không biết gì về những cuộc công diễn, trong đó các nghệ sĩ nhân dân ưu tú cứ phải nhòm mồm nhau cho xong một sự hài hòa chắp vá. Không biết gì về công nghệ sản xuất và tiêu thụ hàng ngàn ca khúc giống nhau như một đàn nòng nọc. Cứ lấy âm nhạc một nước ra mà nghiệm…
Bảy tiếng đồng hồ điểm sau gáy tôi. Tôi từng lập những kỷ lục chờ đợi cao hơn.
Lần thứ nhất, khi mẹ tôi, người hát hay nhất thế gian, qua đời. Tôi đã bắt chước tất cả các nhân vật bị lừa trong những truyện cổ, vùi mình vào góc vắng khóc ròng để chờ Bụt hiện. Tôi khóc thật nhiệt tình. Khi trong người không còn giọt nước nào và tôi thấy mình nhẹ đến nỗi phải ôm khư khư một hòn gạch để khỏi bay mất thì tôi gào. Rồi cuối cùng không còn một âm thanh nào ra hồn và tôi thấy mình tan nát như cái trống ếch tã bục, đến nỗi phải ngậm chặt miệng để khỏi vỡ nốt theo cái lỗ thủng xấu xí ấy thì tôi rên ư ử. Vì dứt khoát phải gọi Bụt hiện, mà Bụt chỉ nghe tiếng khóc, tiếng gào, tiếng rên. Tôi đã phát hết mọi tín hiệu và chờ vô vọng. Mẹ tôi nhập quan, rồi nhập mộ, người hát hay nhất trần gian vẫn bỏ tôi mà đi.
Lần thứ hai khi tôi đã trưởng thành, tình cờ giữa đường gặp lại người bạn quý. Ðó là người duy nhất có thể ngồi bên tôi hàng tiếng đồng hồ, không ai cần nói gì mà vẫn dễ chịu. Chúng tôi nhìn sững nhau sau nhiều năm bặt tin, cười vang đường phố, rồi anh ấn tôi vào một quán trà ven đường, hẹn đi gấp một công chuyện ở gần, vài phút sẽ trở lại. Tôi đã ngồi suốt buổi chiều, uống đến độ không còn là máu mà nước trà chảy xanh lè trong huyết quản. Bạn tôi chẳng bao giờ trở lại. Mười lăm phút đầu tôi giữ nguyên nụ cười trên môi, mười lăm phút sau bồn chồn, mười lăm phút sau nữa lo âu, mười lăm phút sau nữa hoảng hốt. Rồi một buổi chiều triền miên van nài số phận đừng chơi ác thế, và cuối cùng là đầu hàng, chấp thuận. Bạn tôi mất tích từ đó. Từ đó chẳng ai có thể ngồi bên tôi lặng lẽ hàng tiếng đồng hồ để mà dễ chịu.
Lần này không phải nước trà mà cà phê sẽ chảy trong huyết quản. Tôi chẳng khóc, chẳng gào, chẳng rên mà im lặng tuyệt đối. Lẽ nào số phận lại chơi ác tôi lần nữa? Tôi có đòi hỏi nhiều lắm đâu. Chỉ cần Vi tới, để tôi khẳng định rằng gương mặt trẻ trung, giản dị, hạnh phúc và đầy tin cậy của nàng là có thật, không phải một khái niệm siêu hình, không phải sản phẩm của những hoang tưởng chấp chới như phép tồn tại của kẻ nghệ sĩ bất đắc dĩ và bất đắc chí là tôi. Rằng bài hát nằm trong cổ họng tôi không theo đơn đặt hàng. Nàng phải tới, để tôi hát một lần không múa may, không đèn chiếu, không danh hiệu nghệ sĩ nhân dân, không dàn nhạc ào ào như dội lên mọi món ăn cùng một thứ nước sốt.
Tám, chín, rồi mười tiếng đồng hồ lần lượt điểm huyệt gáy tôi. Mưa vẫn thế, đều đều, như chứng tỏ trời còn sung sức lắm, trời không phải kẻ đầu tiên bỏ cuộc. Vậy tôi cũng không được phép bỏ cuộc, bất chấp cái linh cảm quái ác bắt đầu ngấm lạnh vào lục phủ ngũ tạng, rằng toàn bộ cuộc hẹn hò này chỉ bám vào một câu nói lơ lửng, một địa chỉ vu vơ. Tiệc tùng bát nháo khiến người ta nói năng như nhấp rượu, ghé môi vào rồi quên mình đã uống ở cốc nào. Rất có thể nàng đã chân thành trong phút ấy, rồi đã tặc lưỡi, thậm chí đã quên. Hay đơn giản chỉ vì thời tiết. Các thiếu nữ mỏng manh lắm, mưa to thế này họ sợ trôi thẳng ra biển.
Nhưng được chờ còn hơn chẳng có gì mà đợi. Cơn mưa này hóa ra niềm ưu ái trời dành cho tôi. Nếu tôi quyết định nên biết thế nào là tín ngưỡng thì niềm tin đầu tiên của tôi cụ thể là: về già tôi ắt được thêm một lần đợi chót. Bốn cuộc chờ làm mùa cho một đời tròn.
Chủ quán cau có xuất hiện, chửi đổng một câu về thời đã khó, trời lại chó má thế, lầm bầm mời khách ra cho nhà đóng cửa và vung chổi, xô bàn ghế ầm ầm. Cặp tình nhân mệt mỏi đỡ nhau đứng dậy, người đàn bà liếc nhanh tôi, người đàn ông liếc nhanh cô gái rồi cả hai nhìn nhau ý nhị. Bây giờ họ ra mưa, mỗi người một xe, đạp về cái tổ khô ráo của mình. Chưa bao giờ người Hà Nội ngoại tình ồ ạt, ngoại tình lấy được, ngoại tình mệt mỏi như bây giờ. Tôi nép dưới mái hiên chật, mùi nước hoa sát bên cạnh. Cô gái, người đàn bà nọ, lại châm thuốc, bâng quơ: “Chưa về à? “ Tôi nhìn kỹ. Quả là một gương mặt biết quá đủ thế nào là nước mắt. Và bất giác đáp: “Chưa”. Mùi nước hoa bắt đầu bủa vây tôi. Chẳng lẽ mọi kết thúc đều như trong tiểu thuyết lá cải hay văn chương hiện thực phê phán thế này sao? Câu chuyện của tôi đã mở đầu đâu đến nỗi!
Hút xong điếu thuốc, cô ta quăng tàn đánh vèo vào mưa. Lại bâng quơ: “Thế nào?” Tôi im lặng. Chẳng lẽ lại thú thật rằng, cả cái ham muốn ấy tôi cũng không còn nữa?
“Gần đây thôi…”, cô ta lẩm bẩm như hết kiên nhẫn rồi bỗng vùng vằng: “Mất đứt buổi tối…” và dằn dỗi bỏ đi. Thực ra tôi có cảm tình với cô. Cô đầu tư thời gian cho nghề của cô, không tranh thủ chụp giật như mấy chị ven hồ Thiền Quang. Các chị ấy bình thường bán mẹt thuốc lá, khách yêu cầu thì bỏ mẹt đó, lùi vào sau gốc cây; xong trở lại mẹt, khách thường lấy thêm một điếu thuốc, châm lửa, rồi thong thả đạp xe đi; điếu thuốc ấy các chị cũng tính tiền.
Tôi gọi: “Cô đi đâu? Mưa lắm!” Cô ta đứng lại, cười khích lệ: “Gần đây thôi…” Tôi chìa tay, nhận được năm ngón đàn bà rất mềm. Ðúng lúc tôi bắt đầu xúc động vì những ngón tay tự nhiên và ngoan ngoãn ấy thì cô ta nhích ra, từ từ, thận trọng, như sợ bị giữ lại. Khi đã cách tôi ba bước,trong mưa, cô ta nói: “Ông anh cứ tâm trạng đi, còn mưa hết đêm cơ đấy! Gì chứ tâm trạng thì đây cũng khối!”. Tôi nhìn cô ta. Cô ta nhìn tôi. Cả hai cười phá lên. Rồi cô lao mình vào mưa, miệng “bái bai”, tay vẫy vẫy.
Tôi vẫn đứng như thế, chân tê lạnh, người trống rỗng, không một cảm xúc, không một ý nghĩ. Một lúc nào đó từ trong quán vọng ra tiếng chuông thứ mười hai. Vi không đến. Nàng, người hát hay nhất trần gian. Nàng, người có thể ngồi bên tôi hàng tiếng đồng hồ lặng lẽ và dễ chịu. Nhưng nàng không đến. Giọt mưa cuối cùng rơi vào khoảng hai giờ đêm. Những đêm mưa lành lạnh thế này các thiếu nữ thường ngủ say lắm.
PTH – 1988