Zika trở thành chứng bệnh truyền nhiễm gây hoang mang sợ hãi trong dân gian chỉ vì biến chứng nặng nề cho thai nhi. Với phụ nữ đang mang thai, nhiễm trùng Zika có thể sanh con bị dị tật teo não bộ. Người lớn có thể bị Guillain – Barre, gây tê bại thân thể. Việc phòng ngừa hữu hiệu nhất là tránh thăm viếng những địa phương nơi Zika đang hoành hành như vùng Nam Mỹ, Trung Mỹ. Vì lý do này mà một số các lực sĩ từ chối không tham dự Thế Vận Hội mùa Hè năm nay tại Brazil.
Zika là một loại siêu vi khuẩn (virus) truyền bệnh qua “trung gian” (vector) là những con muỗi. Tất nhiên Zika không phải là loại siêu vi khuẩn duy nhất “nhờ cậy” muỗi mòng để truyền bệnh mà một số vi khuẩn (bacteria) khác như vi khuẩn gây chứng sốt rét, sốt xuất huyết và một số siêu vi khuẩn cũng dùng muỗi làm trung gian, môi giới. Ngừa muỗi đốt đó là phương pháp hữu hiệu nhất để tránh bệnh tật đến từ các món vi khuẩn và siêu vi khuẩn kể trên.
Trên thế giới, có khoảng 3,000 loài muỗi khác nhau và chỉ một số nhỏ thích… châm chích. Tại Hoa Kỳ, ta chỉ cần để ý đến khoảng 5 loài muỗi: Aedes aegypti (gây chứng sốt vàng da hay Yellow Fever, Zika, chikungunya, và dengue); Aedes albopictus (hay muỗi Asian tiger cũng là môi giới cho Zika, chikungunya, và dengue); Culex pipiens (hay muỗi Northern house mang theo chứng West Nile); Culex tarsalis và Culex nigripalpus (cũng mang theo chứng West Nile).
Muỗi chích vì chúng cần máu, và chỉ muỗi cái mới hút máu để nuôi trứng, truyền giống là bản năng sinh tồn của muôn loài sinh vật. Có chủng muỗi săn mồi ráo riết thấy ta hấp dẫn là bu đến cắn nhưng cũng có loại tìm thức ăn một cách âm thầm dù không kém phần quyết liệt, chẳng hạn như loài Aedes aegypti. Sinh sống quanh con người lâu năm nên chủng muỗi này biết cách thích nghi để trường tồn. Một đồng nghiệp, Tiến Sĩ Jonathan Day, nhà côn trùng học tại Ðại Học Florida, cho biết loài muỗi này bay rất thấp, là đà trên mặt đất và chỉ nhắm đến chân cẳng mà hút máu. Khi chích vào da, chúng tiết ra một hóa chất có tác dụng gây tê, và ta không có cảm giác đau khi bị muỗi đốt.
Hẳn bạn đã có lần tẩn mẩn tự hỏi sao muỗi mòng cũng biết… kỳ thị? Trong khi những người khác thơ thới nhởn nhơ ngoài trời thì lại có kẻ vung tay gãi lia lịa vì bị muỗi mòng châm chích, quấy rầy? Theo ông Joseph M. Conlon, một chuyên gia về côn trùng, cố vấn cho the American Mosquito Control Association, mùi hương (hôi) của cơ thể thu hút muỗi. Con người cũng như thú vật tiết ra một số hóa chất trong mồ hôi và theo tình trạng của thân thể. Các hóa chất này khiến ta có… mùi hấp dẫn, ít ra là với muỗi mòng.
Phụ nữ mang thai, nhất là 3 tháng cuối thai kỳ, thân thể thải ra một lượng thán khí (carbon dioxide, CO2) cao hơn bình thường, và muỗi đánh hơi thán khí rất nhạy nên bu lại đốt. Ngoài thán khí, khi mang thai, thân thể phụ nữ cũng tiết ra một mùi hương khác thường thu hút muỗi mòng.
Khi tháo mồ hôi nhễ nhại từ các hoạt động thể thao là lúc cơ thể ta tiết ra lactic acid từ các bắp thịt co thắt dồn dập. Lactic acide thu hút muỗi mòng mạnh mẽ chưa kể thân nhiệt ta cao hơn bình thường, máu dồn đến các bắp thịt chân tay. Và ta biến thành con mồi ngon của muỗi.
Rượu, bia khiến cơ thể tiết ra mùi mồ hôi khác thường, và mùi hương (hôi) ấy thu hút muỗi mòng.
Ấy là các yếu tố con người tự tạo, vài yếu tố thiên nhiên khiến ta trở nên thu hút với muỗi mòng như loại máu và di thể. Những người có máu loại O, theo bài tường trình của tạp chí Journal of Medical Entomology, muỗi ưa thích loại máu này và đánh hơi rất nhạy khi tìm kiếm con mồi. Di thể khiến con người chuyển hóa thức ăn, uống khác nhau và tiết ra mùi hương (hôi) khác nhau; các mùi hương ấy khiến ta trở nên thu hút, được chọn hoặc bị chê bởi muỗi mòng.
Làm thế nào để tránh bị muỗi ăn thịt trong mùa hè ẩm ướt và oi bức khi muỗi sinh sản rầm rộ theo cấp số nhân?
Hiểu được các yếu tố thu hút muỗi mòng, giản dị nhất là ta nhắp rượu hay uống bia trong nhà bọc lưới cản muỗi, tập thể dục trong nhà thay vì ngoài sân. Ngoài ra, một vài bí kíp dễ áp dụng khác dựa trên thói quen cách sinh sống của… muỗi! Muỗi sinh sôi nảy nở trong những nơi có nước chẳng hạn như vỏ chai, vỏ lon chứa chút nước thừa, tô nước uống dành cho chim chóc ngoài vườn, chậu cây úng nước, máng xối…; vũng nước nào cũng là nơi thích hợp cho muỗi sinh sản. Do đó, nên dọn dẹp vườn tược thường xuyên mỗi 4-5 ngày hầu quẳng đi thế hệ muỗi kế tiếp đang còn trong trứng nước.
Muỗi không phải là giống côn trùng bay bổng khỏe mạnh, cơn gió nhẹ khoảng 1 dặm /giờ đủ để đánh bạt mẹ con nhà muỗi đi chỗ khác. Muỗi bay thấp để tránh gió, do đó, nên đặt quạt nơi thấp tạo gió thổi là đà trên mặt đất nơi ta đặt chân cẳng.
Một cách tránh hữu hiệu khác là mặc quần áo che kín mít thân thể. Các loại vải thưa như cô-tông không hữu hiệu bằng các loại vải dày, muỗi khó lòng vươn vòi xuyên thấu lớp quần áo vải dày.
Nếu chỉ có thể làm một việc để tránh muỗi thì sao? Nên dùng các loại thuốc chống muỗi, bạn ạ! Khi chiều xuống, nắng tàn là lúc muỗi đi kiếm ăn, do đó, nên xịt thuốc chống muỗi vào thời điểm này khi ra ngoài trời.
Thuốc chống muỗi có cả một trăm lẻ tám thứ thì ta chọn món nào? Mấy món thuốc chống muỗi này ta phải xịt lên da, được đồng nghiệp chỉ bảo nên Dế Mèn mách lại với bạn như sau:
– Mấy món chứa DEET (ít nhất ở nồng độ 25%) như “Off!”, “Deep Woods Dry” được xem là hiệu quả nhất theo các nhà côn trùng học.
– Cho trẻ em (3 tuổi trở xuống), ta nên dùng Picaridin (nồng độ 15 – 20%) như “Sawyer Picaridin Premium”. Hóa chất này xuất phát từ cây cỏ, là thuốc chống muỗi phổ thông ở Âu Châu.
– Tinh dầu của cây lemon eucalyptus (20 – 40%) như “Repel Lemon Eucalyptus”.
Những phương cách khác dù phổ thông nhưng xem ra không mấy hiệu quả:
– Trồng các bụi sả, chanh (lemon balm và citronella) để lấy tinh dầu hay mùi hương trong vườn.
– Mấy món rung sóng, Ultrasonic devices, hoặc đeo cái vòng chứa “thuốc chống muỗi thiên nhiên” hay cả DEET cũng chẳng ăn thua chi.
– Tránh món thuốc chống muỗi pha chung với kem chống nắng, món “combo” xem ra hợp tình hợp lý nhưng không “ép phê” bạn à. Theo CDC, kem chống nắng thì cần thoa trên da liền liền và nhiều nhiều mới hiệu nghiệm nhưng thuốc chống muỗi mà xài nhiều như thế thì khó kham!
Mong bạn có một mùa hè vui tươi khỏe mạnh, tránh được nắng đốt và muỗi chích.
TLL