Tháng Chín năm rồi, Quốc Hội Hoa Kỳ biểu quyết một số đạo luật liên quan đến việc tài trợ các chương trình huấn luyện chó để giúp đỡ các cựu chiến binh.
Chó được xem là súc vật trung thành nên được nuôi để giữ nhà và bầu bạn. Gần đây một vài chủng loại chó được chọn và huấn luyện để giúp đỡ loài người trong những công việc đặc biệt hơn ngoài những việc như dẫn đường cho người khiếm thị. Các cựu chiến binh Hoa Kỳ một số lớn mang vết thương tinh thần sau chiến trận, tham dự chiến tranh, sống sót sau những lần kề cận với cái chết và những hình ảnh thương tâm mất mát khiến tâm thần họ bất ổn, post traumatic stress syndrome hay PTSS, khi trở lại đời sống dân sự. Chó được huấn luyện để có thể nhận ra những dấu hiệu và hành động như muốn tự tử, muốn tự hủy của chủ nhân và kịp thời đánh động tâm thức họ.
Lý do gì khiến người ta chọn chó để huấn luyện?
Sách vở nghiên cứu ghi chép một số trường hợp đặc biệt, chủ nhân của chú chó tên Jet là một người bị kinh phong, hoảng loạn, trầm cảm, sợ hãi vô cớ và thấp đường huyết. Jet được huấn luyện để có thể nhận ra dấu hiệu của kinh phong trước khi cơn co giật xuất hiện. Jet báo động với chủ nhân bằng cách nhìn chăm chú vào mắt chủ cho đến khi bà ấy làm một việc để tự cứu. Con chó biết đặt một vật nào đó vào lòng chủ để “đánh thức”. Khi chủ nhân lên cơn động kinh, nó biết cách đặt thân mình dưới đầu chủ nhân để đón đỡ. Tóm lại là chú chó Jet kia thành công trong việc chăm sóc chủ nó. Một số chó khác cũng biết hành động tương tự để giúp chủ nhân bị kinh phong, seizure alert dog, biết giải quyết một số vấn đề đòi hỏi sự suy nghĩ như nhận ra dấu hiệu trầm cảm, sợ hãi…, biết bật đèn giúp chủ nhân người sợ bóng tối, nhắc chủ uống thuốc và đánh động tâm ý chủ nhân trước những hành động tự hủy…
Câu hỏi đặt ra là nguyên nhân nào khiến các con chó kia hiểu và hành động đúng lúc? Chúng “nhận” ra các dấu hiệu của bệnh tật bằng cách nào? Qua các tín hiệu từ não bộ hay qua cái mũi thính đánh hơi được sự khác biệt trong hơi thở, mồ hôi của chủ nhân? Thí dụ như trước khi cơn kinh phong xuất hiện, 3-5 phút, cơ thể có những dấu hiệu gì trước khi co giật và mất ý thức? Ung thư phổi và một số ung thư sẽ khiến cơ thể có mùi đặc biệt mà chỉ có cái mũi vô cùng bén nhạy có thể “ngửi” ra? Ðây là các dấu hiệu về sự bén nhạy của giác quan, thính giác, khi được huấn luyện con chó sẽ biết “nhận thức” và hành động theo bài bản có sẵn, một phản xạ. Nghĩa là dạy con vật biết hành động qua thói quen, nói một cách khác, giống chó “ngoan” (dễ dạy và dạy được) chứ chưa hẳn là “khôn”?
Theo Tiến Sĩ Stanley Coren, University of British Columbia, Canada, não bộ của loài chó hoạt động gần như loài người, biết thu nhận, phân tích các tín hiệu rồi điều khiển các hành động. Ông này chứng minh giả thuyết của mình qua việc thử nghiệm; cách thử nghiệm tương tự như việc thử trí khôn trẻ em trước tuổi đi học. Cũng dạy ngôn ngữ qua âm thanh và hình thể của vật dụng xem đứa trẻ thu nhận được bao nhiêu. Giống chó Border Collie có thể nhận diện khoảng 250 chữ, dấu hiệu và vật thể, đây là loài chó được xem là thông minh nhất, kế đến là poodle, retriever, Labrador và sheperd. Các giống chó khác có thể ghi nhớ được khoảng 165 chữ.
Ông Tiến Sĩ kết luận là chó có trí thông minh tương đương với trẻ em khoảng 2 đến 2.5 tuổi với chút khả năng nhận biết một vài ý niệm trừu tượng.
Ngược lại, Tiến Sĩ Clive D.L. Wynne, Giáo Sư Tâm Lý tại Ðại Học Florida, chuyên môn khảo cứu về trí khôn chó thì nói rằng giống border collie có thể nhận dạng đến 1,500 chữ! Ông này cho rằng chó có khả năng “nhận” ra những dấu hiệu, có thể dạy được, nhưng không có nghĩa là chó có khả năng suy nghĩ như con người! Chó “ngoan” và vâng lời sau khi được huấn luyện, và là loài vật có khuynh hướng làm vui lòng chủ nhân (trung thành, bảo sao nghe vậy không kén chọn nếu được đối xử tử tế). Tiến Sĩ Wynne nói rằng đời sống của một con chó xoay quanh chủ nhân của nó, chó sẽ vâng lời chủ để được tưởng thưởng xứng đáng, cho ăn uống đầy đủ, được chăm sóc, vỗ về. Nghĩa là chó làm đẹp lòng chủ để sống chung no ấm lâu dài; giản dị hơn, con chó biết cách sống để trường tồn, để đạt được thứ nó muốn. Giả thuyết này cho rằng chó hành động theo bản năng sinh tồn (ngoan), chứ không do đầu óc thông minh (khôn) mà “nghĩ” ra được những hành động đòi hỏi sự hiểu biết và khả năng phân tích như con người.
Riêng Dế Mèn thì không băn khoăn cho lắm về việc chó “ngoan” hay “khôn”, nhưng rất ủng hộ việc huấn luyện chó một cách đặc biệt để con vật biết cách giúp đỡ chủ khi cần thiết. Có một con vật bầu bạn là điều hay, bây giờ thêm sự giúp đỡ đắc lực nữa thì còn gì bằng?
Ý bạn?
TLL