Thể thao hiện đại nếu tự nó không mang yếu tố thương mại (như trường hợp các đội thể thao hay các giải thể thao nhà nghề mà Anh ngữ gọi là PRO, viết tắt của chữ PROFESSIONAL), thì cũng được thương mại yểm trợ qua các hình thức tài trợ. Thực tế này trái hẳn với kinh nghiệm của rất nhiều khán giả ái mộ thể thao từng sanh sống tại Việt Nam thời hậu chiến, hoặc giới du học sinh tại Nga sô hoặc Đông Âu thời Chiến Tranh Lạnh. Những môi trường đó thiếu cạnh tranh thị trường nhưng lại thừa “tính giai cấp” nên các đội thể thao thường mang tên “quân đội” hoặc “công an”- những nơi có đủ ngân sách công để nuôi “thể thao phong trào”.
Một thí dụ về mối tương quan thể thao-thương mại dễ thấy tại Hoa Kỳ hiện tại là tiệm buôn vật dụng thể thao Dick’s Sporting Goods có tổng hành dinh ở ngoại vi thành phố Pittsburgh tiểu bang Pennsylvania. Tại kỳ Olympic và Paralympic vừa qua do thành phố Rio de Janeiro của Brazil tổ chức, tiệm Dick’s đã trao tặng $1,000 cho mỗi huy chương đem về. Phái đoàn lực sĩ Hoa Kỳ giật tổng cộng 121 huy chương TVH và thêm 115 huy chương tại TVH dành cho người khuyết tật. Và trong tuần qua, có tin Dick’s Sporting Goods đã ký gia hạn thêm 4 năm hợp đồng tài trợ Ủy Ban TVH Hoa Kỳ (United States Olympic Committee) với tổng hành dinh đặt tại thành phố Colorado Springs tiểu bang Colorado. Với thỏa thuận này, Dick’s tiếp tục làm tiệm tiêu thụ hàng hóa thể thao chánh thức của USOC và Team USA đến hết 2018, chịu trách nhiệm trang bị dụng cụ, trang phục thể thao cho các trung tâm huấn luyện Olympic dành cho lực sĩ Hoa Kỳ, và đặc biệt vẫn duy trì cơ hội việc làm “Contenders Program”, giúp giới lực sĩ thể thao vừa có công ăn việc làm, thu nhập ổn định, vừa được sắp xếp giờ giấc thoải mái thích hợp với công việc tập luyện nặng nhọc của mình. Tại TVH Rio 2016 vừa qua, có 42 lực sĩ Hoa Kỳ trong diện nhân viên của tiệm Dick’s đã mang về cho quốc gia tổng cộng 23 huy chương. Trước Dick’s Sporting Goods, có một tên tuổi thương mại lừng danh khác là Home Depot Inc. trong nhiều năm cũng trợ cấp giới lực sĩ Olympic thông qua hình thức thuê mướn, trả lương và quyền lợi toàn thời gian, cho dù họ dành thời giờ huấn luyện nhiều hơn là làm việc. Công ty tài chánh Visa cũng có các chương trình huấn luyện thiết kế dành riêng cho giới lực sĩ TVH về nhiều vấn đề thực tế bao gồm nghệ thuật kiểm soát tài chánh cá nhân…
Một trong những ngôi sao sáng nhất của thể thao Hoa Kỳ tại TVH Rio 2016 là nữ kình ngư Katie Ledecky (19 tuổi), đấu thủ đang nắm giữ 3 kỷ lục thế giới bơi 400, 800, và 1,500-m. Tổng cộng đến nay Ledecky đã đoạt khoảng 20 huy chương các loại tại những giải bơi uy tín như Olympic, World Championships (giải vô địch thế giới), và Pan Pacific Championships (giải Mỹ Châu Vận Hội). Bốn năm trước, lúc mới 15 tuổi, Ledecky đã đoạt huy chương vàng 800-m tại Olympic London 2012. Lần này, cô chinh phục Rio de Janeiro với 4 huy chương vàng, 1 bạc và 2 đồng. Thành tích này đã có thể dễ dàng giúp Katie Ledecky bỏ túi vài hợp đồng tài trợ bạc triệu sau TVH, nhưng Ledecky chấp nhận bỏ qua tất cả để theo học Đại Học Stanford University và tranh tài cho đội bơi của nhà trường. Với tư cách là lực sĩ sinh viên, Ledecky không được ký hợp đồng tài trợ.
Các tên tuổi thương mại tư nhân cũng là nguồn tài trợ lớn nhất cho những lực sĩ thượng thặng thông qua các hợp đồng quảng cáo. Sau khi giật 8 huy chương vàng TVH Bắc Kinh 2008, siêu kình ngư Michael Phelps được hiệu Speedo thưởng $1 triệu. Là lực sĩ Olympic thành công nhất trước nay (giật tổng cộng 28 huy chương TVH trong đó có 23 vàng), Phelps được tưởng thưởng khoảng $12 triệu mỗi năm thông qua một loạt tài trợ thương mại với Under Armour, Visa, Subway, Louis Vuitton, Procter & Gamble, v.v… Ðồng đội của Phelps trong màu áo Hoa Kỳ là Gabby Douglas, thành viên của đội nữ thể dục nghệ thuật, cũng có hợp đồng quảng cáo với Nike, Kellogg, Nintendo, McDonald’s, Gillette. Một tên tuổi thuộc hàng đàn chị của cả 2 người trên là kình ngư Dara Torres. Ngoài thành tích 12 lần đoạt huy chương Olympic, Torres còn giành rất nhiều chú ý vì sau khi sanh con ở tuổi 41 vẫn nỗ lực trở lại với đường đua xanh và lấy luôn 3 huy chương. Cả Michael Phelps, Gabby Douglas, lẫn Dara Torres thu hút nhiều tài trợ không chỉ nhờ tài nghệ thể thao, mà mỗi người đều có câu chuyện đời thật thu hút sự tò mò chú ý của khán giả. Như trường hợp Gabby Douglas, năm 2014, lúc mới 18 tuổi, đài Lifetime thậm chí đã quay phim tài liệu kể chuyện đời cô mang tên “The Gabby Douglas Story”. Bên lề các cuộc tranh tài của người lực sĩ, những câu chuyện như tuổi thơ nghèo khó, vượt trở ngại, bền chí… dễ cuốn hút khán giả thể thao, cách riêng là nữ giới – những bà mẹ, người vợ, người nội trợ – chung quy là những người giữ tiền và vai trò mua sắm trong gia đình. Sự hoạt bát, thân thiện với báo giới, và nhất là nụ cười luôn nở trên môi cũng là một yếu tố khác giúp người lực sĩ dễ kiếm tài trợ. Một phương thức khác là gìn giữ hình ảnh và tên tuổi trong lòng khán giả bằng cách thường xuyên trả lời phỏng vấn, ra mắt khán giả TV, v.v… Thí dụ chương trình khiêu vũ “Dancing with the Stars” lâu nay đã trở nên điểm hẹn của vài cựu lực sĩ Olympic như tay trượt băng nghệ thuật Kristi Yamaguchi, đấu thủ trượt băng tốc độ Apolo Anton Ohno, hay cựu lực sĩ thể dục nghệ thuật Shawn Johnson…
Tuy nhiên, không phải lực sĩ TVH nào cũng dễ thành đạt tài chánh thông qua thu hút tài trợ như nhiều người nghĩ lầm. Và cũng không phải ngôi sao trẻ nào cũng có nhiều nhà tài trợ… xếp hàng ký hợp đồng quảng cáo. Trên thực tế thì có rất ít trong số hơn 11,000 lực sĩ dự tranh Olympic 2016 đã ký được các tài trợ đáng kể. Trong khi phải tập luyện trong âm thầm nhiều năm trời, lực sĩ Olympic thường chỉ có một khung thời gian ngắn ngủi khi họ được cả thế giới chú ý, khác với các trò chơi khác như banh bầu dục, đá banh… Tháng Bảy vừa qua, có trên 100 lực sĩ đã phải nhờ đến trang web GoFundMe kêu gọi quyên góp từ bá tánh thập phương nhằm trang trải chi phí đưa gia đình thân nhân sang Rio ủng hộ gà nhà tranh hùng Olympic. Chưa kể khi đã thành công, nổi tiếng, được nhiều tài trợ, nhưng chỉ cần người lực sĩ mắc lỗi, hợp đồng quảng cáo lập tức đội nón ra đi, như trường hợp kình ngư Ryan Lochte mất trắng 4 hợp đồng quảng cáo với Speedo, Ralph Lauren, Airweave và Gentle Hair Removal sau vụ khai gian đã bị cướp giữa kỳ TVH Rio 2016.
Khác với Katie Ledecky bên bơi lội, đấu thủ Simone Biles (cũng 19 tuổi) của đội nữ thể dục nghệ thuật sau Rio 2016 đã bỏ kế hoạch nhập học Đại Học UCLA để theo đuổi con đường thể thao nhà nghề. Một phần nhờ 4 huy chương vàng TVH Rio 2016, mà Biles có thể bỏ nhà băng $3 triệu từ nhiều hợp đồng tài trợ, trong đó có vài tên tuổi như Procter & Gamble, Nike, Kellogg, Hershey’s, GK Elite Sportswear, Core Power.v.v…
Qua những sơ lược bên trên, có thể thấy Thế Vận Hội là một trong những sự kiện chứng kiến mối gắn kết chặt chẽ giữa thể thao và thương mại. Olympic Rio 2016 vừa kết thúc chưa bao lâu mà đã thấy có thống kê bán chánh thức ghi nhận khoảng 80 tên tuổi lớn trên thương trường thế giới đã mau lẹ xếp hàng làm nhà tài trợ cho TVH Tokyo 2020. Dĩ nhiên sự quá trớn nào cũng không hay. Thể thao hiện đại đi liền với vấn nạn ngày càng thương mại hóa và lạm dụng chất kích thích. Phong trào Olympic quốc tế cũng không ít lần bị chỉ trích là chạy theo lợi nhuận mà xao lãng tôn chỉ thể thao tài tử. Trước thời điểm diễn ra TVH Rio 2016, hôm 7/6/2016 tại Vatican, trong một cuộc họp báo đặc biệt dành cho ký giả thể thao, chính Ðức Giáo Hoàng Francis đã khuyến cáo trong thể thao sự công minh chánh trực còn quan trọng hơn lẽ thắng thua thường tình. Thể thao hiện đại, dù đặt trong vai trò mua vui giải trí, hay trong mối tương quan với các con số tài chánh khổng lồ, vẫn không thể đơn giản làm ngơ hay đoạn tuyệt thực tế 2.8 tỉ người trên thế giới hằng ngày sinh tồn với $2, 1.2 tỉ người khác đắp đổi cuộc sống với chỉ $1 mỗi ngày, gần 1 tỉ không biết đọc viết, và 1 tỉ người khác thiếu nước sạch để dùng.
TTD