Tuy ngày bầu cử đã qua rồi, nhưng vẫn còn những cuộc bàn tán xôn xao vì cuộc bầu cử năm nay thật gay cấn, và có thể còn một số câu hỏi nhiều người thắc mắc, vì hệ thống bầu cử của Mỹ thật phức tạp.
Tại sao bầu Tổng thống diễn ra vào ngày Thứ Ba tháng 11?
Lúc đầu, khi Hoa Kỳ bắt đầu tổ chức bầu cử Tổng thống, mỗi tiểu bang ấn định riêng ngày bầu cử cho tiểu bang mình, nhưng đều phải trong tháng 11, vì các đại cử tri phải họp mặt tại từng tiểu bang vào ngày Thứ Tư đầu tiên của tháng 12, mà cuộc gặp đó phải diễn ra 34 ngày trước ngày nhậm chức Tổng thống (tức là ngày 20 tháng 1 năm kế tiếp).
Ngoài ra, còn vì những lý do có từ thời Mỹ còn là một nước nông nghiệp. Ðầu tháng 11 là thời gian đã thu hoạch mùa màng xong và thời tiết chưa lạnh lắm.
Họ muốn bầu cử diễn ra vào đầu tuần, nhưng thường phải mất 1 ngày để cử tri tới nơi bỏ phiếu vì phương tiện di chuyển chủ yếu là ngựa; các cử tri cũng không muốn ngày Chủ Nhật bị gián đoạn vì họ phải đi lễ nhà thờ. Thứ Tư lại là ngày họp chợ ở nhiều thị trấn và cũng không phải là một thời điểm hợp lý để công việc bị ngưng trệ. Do đó họ đã chọn ngày Thứ Ba, khi người đi bầu thì ngựa có được một ngày nghỉ ngơi.
Ðến thập niên 1840, Quốc hội mới đưa ra quy định bỏ phiếu thống nhất trong một ngày trên khắp nước.
Tại sao có thể bỏ phiếu trước ngày bầu chính thức?
Từ lần tuyển cử năm 2008, những cuộc đầu phiếu sớm đã được cho phép tại 32 tiểu bang, để tránh cho cử tri không phải mất nhiều thời gian xếp hàng đi đầu phiếu trong một ngày bầu duy nhất.
Tại sao gọi là đại cử tri đoàn Hoa Kỳ (United States Electoral College)?
Tại 51 cuộc họp (50 tiểu bang và Quận Columbia) riêng biệt tại tòa nhà Quốc hội tiểu bang của mình (hay tại Quận Columbia) vào ngày Thứ Hai đầu tiên sau Thứ Tư tuần thứ hai trong tháng 12, (tức là ngày 19-12-2016 trong kỳ tuyển cử này), các đại cử tri cùng bỏ phiếu để bầu Tổng thống và Phó Tổng thống. Do đó, có sự tổng hợp kết quả bầu cử của 51 nhóm, nên mới có định nghĩa kỹ thuật là đại cử tri đoàn, dù 51 nhóm này thực sự không tập hợp chung về một nơi để bầu cử. Hệ thống đại cử tri đoàn, giống như một đại hội toàn quốc, là một yếu tố gián tiếp trong tiến trình bầu Tổng thống và Phó Tổng thống Hoa kỳ. Số 538 đại cử tri là tổng số tương đương số thượng nghị sĩ (100, mỗi tiểu bang có 2 vị), 435 dân biểu và 3 đại cử tri của Quận Columbia (Thủ đô Washington).
Thể thức bầu của đại cử tri đoàn ra sao?
Lá phiếu đầu tiên của đại cử tri dùng để bầu chọn Tổng thống Hoa Kỳ, và lá phiếu thứ nhì cho Phó Tổng thống. Rất ít trường hợp một đại cử tri không bỏ phiếu cho liên danh tranh cử thuộc đảng mình đã hứa bầu. Ðó là những ‘đại cử tri không trung thành’. Mỗi đại cử tri ký tên vào một Chứng nhận đầu phiếu có nêu rõ thuộc đại cử tri tiểu bang nào (hay Quận Columbia). Một bản chứng nhận gốc được gởi đến Văn phòng của Phó Tổng thống bằng thư bảo đảm.
Cơ quan nào tuyên bố kết quả bầu cử?
Khoảng một tháng sau ngày bầu cử phổ thông (kỳ này rơi vào ngày 6-1-2017), lưỡng viện Quốc hội nhóm họp để tuyên bố những người đắc cử, dưới sự chủ tọa của Phó Tổng thống đương nhiệm (cũng là Chủ tịch Thượng viện).
Có mấy lần bầu cử mà số phiếu đại cử tri làm thay đổi cục diện bầu cử?
Cuộc bầu cử năm nay, bà Hillary Clinton có số phiếu phổ thông nhiều hơn ông Donald Trump nhưng thua cuộc vì chỉ giành được 232 phiếu đại cử tri, trong khi ông Trump được 290. Trong lịch sử đã có những trường hợp sau đây tương tự như vậy:
Kỳ bầu cử năm 1876, Samuel Tilden của đảng Cộng hòa được nhiều phiếu phổ thông (gần 4.3 triệu phiếu) hơn ứng cử viên Dân chủ Rutherford (chỉ được 4 triệu phiếu) nhưng giành chiến thắng vì được 185 phiếu đại cử tri, hơn Tilden (được 184 phiếu) đúng 1 phiếu.
Kỳ bầu cử năm 1888, Grover Cleveland của đảng Dân chủ được nhiều phiếu phổ thông hơn (trên 5.5 triệu phiếu) so với hơn 5.4 triệu phiếu của ứng cử viên đảng Cộng hòa Benjamin Harrison, nhưng Cleveland thất cử vì chỉ giành được 168 phiếu đại cử tri, trong khi Harrison được 233 phiếu.
Trong kỳ bầu cử năm 2000, Al Gore (đảng Dân chủ) đạt tỷ lệ phiếu bầu phổ thông cao hơn với 48.38% so với ông George W. Bush (đảng Cộng hòa, 47.87%) nhưng không giành chiến thắng vì chỉ thu được 266 phiếu đại cử tri, còn ông Bush được 271 phiếu.
PN