Vào đúng trưa ngày 3 Tháng 1 vừa qua tại điện Capitol ở thủ đô Washington, các thành viên của quốc hội liên bang khoá 115 vừa tuyên thệ nhậm chức, với đảng Cộng hoà tiếp tục chiếm đa số tại lưỡng viện với một chương trình nghị sự nhắm tới việc thay đổi một số chính sách của phe cấp tiến trong tám năm dưới thời Tổng thống Barack Obama, cũng như tìm cách sửa đổi lại một số chương trình xã hội quan trọng đã có từ thời Tổng thống Franklin D. Roosevelt và Lyndon B. Johnson, như chương trình An sinh Xã hội và bảo hiểm Medicare dành cho người già.
Trong cuộc bầu cử vào đầu Tháng 11, đảng Cộng hòa, mặc dù mất đi hai ghế tại thượng viện và bảy ghế tại hạ viện nhưng vẫn giữ được đa số với 52 ghế thượng viện của đảng Cộng hòa so với 48 ghế của đảng Dân chủ, cũng như 241 ghế hạ viện Cộng hòa so với 194 ghế Dân chủ.
Nói chung tại Quốc hội khoá 115, ngoài những khuôn mặt cũ ta vẫn thường thấy, lần này có 59 khuôn mặt mới. Trong số đó có hai người là nối nghiệp chính trị của những gia đình thuộc hàng “đại gia” trong chính giới Hoa Kỳ, trong khi một số khác là những người lần đầu bước vào quốc hội. Trong hai năm tới, công việc chính của các nhà làm luật này là sẽ ủng hộ hay chống đối những chính sách của Tổng thống Donald Trump.
Một trong hai nhân vật nối nghiệp chính trị của gia đình là Liz Cheney, con gái ông Dick Cheney, người từng làm dân biểu hạ viện đại diện cho tiểu bang Wyoming trước khi trở thành bộ trưởng quốc phòng dưới thời Tổng thống George H.W. Bush và sau đó là phó tổng thống dưới thời George W. Bush. Cô Liz Cheney sẽ ngồi vào đúng chiếc ghế cũ trước đây của cha mình tại hạ viện và cũng là chiếc ghế hạ viện duy nhất dành cho tiểu bang Wyoming.
Người thứ hai là ông Jimmy Panetta cũng vừa tuyên thệ trong chức vụ dân biểu đại diện cho khu vực 20 của tiểu bang California, sẽ ngồi vào cùng chiếc ghế từng được giữ bởi ông bố là Leon Panetta từ 1977 đến 1993, và sau này trở thành chánh văn phòng phủ tổng thống cho Bill Clinton, rồi làm giám đốc cơ quan tình báo CIA và bộ trưởng quốc phòng một thời gian cho Tổng thống Barack Obama.
Bảy thành viên mới tại thượng viện gồm có hai người thuộc đảng Cộng hòa và năm thuộc đảng Dân chủ.
Những khuôn mặt quen thuộc vắng mặt trong quốc hội khoá này là cựu lãnh tụ khối thiểu số thượng viện Harry Reid, Thượng nghị sĩ Barbara Boxer của California và Barbara Mikulski của Maryland, cả ba đều thuộc đảng Dân chủ và đã quyết định nghỉ hưu sau nhiều năm làm việc tại thượng viện. Ðảng Dân chủ giữ lại được cả ba ghế này, với Chris Van Hollen thay thế Mikulski, trong khi Reid và Boxer được thay thế bởi hai khuôn mặt rất mới thuộc sắc dân thiểu số.
Trước năm 1933, thành viên của quốc hội khóa mới tuyên thệ vào ngày 4 Tháng 3. Mỗi năm quốc hội thường có hai kỳ họp, với kỳ họp thứ nhì thường diễn ra trong khoảng thời gian từ Tháng 12 đến đầu Tháng 3, tức gần 5 tháng sau cuộc bầu cử. Thời gian kéo quá dài không hợp lý nên gặp nhiều sự chỉ trích và vì vậy đã đưa đến Tu chính án 20, dời ngày đầu của quốc hội khoá mới lên ngày 3 Tháng 1.
Một người là cựu bộ trưởng tư pháp tiểu bang California, Kamala Harris là phụ nữ Mỹ gốc Ấn Ðộ (mẹ là người Ấn Ðộ) đầu tiên làm thượng nghị sĩ liên bang, và là phụ nữ da đen đầu tiên (cha là người Jamaica) đại diện cho California tại thượng viện.
Người kia là Catherine Cortez Masto, được đắc cử để giữ chiếc ghế của ông Harry Reid đại diện cho tiểu bang Nevada, là phụ nữ gốc châu Mỹ Latinh đầu tiên và là phụ nữ Mỹ gốc Mexico đầu tiên ở thượng viện. Quốc hội khoá 115 này có tổng cộng 38 thành viên là thuộc sắc dân châu Mỹ Latinh.
Hai trong số những thượng nghị sĩ mới đã từng là dân biểu hạ viện: Tammy Duckworth (Dân chủ-Illinois) và Todd Young (Cộng hòa-Indiana). Chỉ có một ghế thượng viện duy nhất bị đổi chủ trong cuộc bầu cử Tháng 11, với thống đốc New Hampshire là Maggie Hassan đã đánh bại Kelly Ayotte thuộc đảng Cộng hòa trong đường tơ kẽ tóc. Trong khi đó, John Kennedy (Cộng hòa-Louisiana) đã đánh bại đối thủ thuộc đảng Dân chủ là Foster Campbell trong cuộc bầu cử vòng hai vào ngày 10 Tháng 12 để dành chiếc ghế cuối cùng ở thượng viện.
Một trong những nghị trình mà phe Cộng hòa tại quốc hội sẽ làm ngay là hủy bỏ và trì hoãn áp dụng một số phần trong đạo luật chăm sóc sức khoẻ Obamacare, đẩy nhanh tiến trình gỡ bỏ những phần nào trong đạo luật mà phe Cộng hòa không ưa và sẽ giữ lại một số phần để sửa đổi dần trong những năm sau đó.
Việc sửa đổi luật thuế cũng nằm trong tầm ngắm của phe bảo thủ. Phe này muốn cho chìm xuồng một số điều luật về môi trường và xóa bỏ nhiều luật kiểm soát thị trường tài chánh đã được đưa ra áp dụng sau vụ khủng hoảng kinh tế năm 2008, cho rằng những luật này chỉ làm trì kéo không để cho các doanh nghiệp phát triển nhanh được.
Có điều là nếu những nghị trình với chính sách quá ư bảo thủ trên có thể sẽ gặp phản ứng mạnh từ thượng viện của phe Dân chủ và họ sẽ dùng kế nói dài câu giờ (filibuster) để những nghị trình này không có đủ thời gian để được thông qua ở quốc hội, là vì thượng viện Cộng hòa không đạt được đa số tuyệt đối là 60 ghế để tránh tình trạng filibuster. Tuy nhiên, dù có muốn làm gì thì phe Dân chủ cũng có những giới hạn chính trị của họ.
Hai mươi tám thượng nghị sĩ của đảng Dân chủ sẽ phải tái tranh cử trong năm 2018, trong đó có 10 tiểu bang ông Donald Trump đã thắng trong kỳ bầu cử vừa qua, và rất có thể buộc lòng những thượng nghị sĩ này phải xé rào và đứng chung với phe Cộng hòa trong một số nghị trình.
Một trong những công việc cấp bách của quốc hội ở ngay trước mắt là xem xét và phê chuẩn việc bổ nhiệm 15 bộ trưởng và 6 nhân vật được Trump chọn để lãnh đạo cơ quan hay giữ những vai trò ngang tương đương với những chức vụ trong nội các chính phủ, như cơ quan bảo vệ môi sinh EPA và đại sứ tại Liên Hiệp Quốc.
Chắc chắn là có một số nhân vật được bổ nhiệm sẽ gặp nhiều khó khăn từ phe Dân chủ. Tuy nhiên, cũng có những vị khác, mặc dù cũng gặp khó khăn nhưng sẽ được phê chuẩn tương đối dễ dàng, ví dụ như tướng thủy quân lục chiến về hưu James Mattis trong chức vụ bộ trưởng quốc phòng. Ðể làm được việc này, trước hết, quốc hội sẽ phải thông qua một đạo luật cho phép những người từng ở trong quân đội được quyền giữ các chức vụ dân sự ngay sau khi về hưu chứ không phải chờ sau 5 năm như luật hiện hành. Tướng Mattis mới về hưu được 3 năm.
Mặc dù phe quốc hội Dân chủ có thể gây ra một số khó khăn trong việc phê chuẩn bổ nhiệm nhưng cũng chỉ ở một mức độ giới hạn nào đó. Một số điều luật đã được thay đổi từ năm 2013 cho phép một số vị được bổ nhiệm, kể cả những chức vụ trong nội các chính phủ, được phê chuẩn đơn giản với số phiếu đa số, và do đó phe Dân chủ không thể đòi hỏi con số 60 phiếu đa số tuyệt đối để thông qua.
Tuy nhiên, nghị trình quan trọng nhất sắp tới đây mà quốc hội khóa mới này phải làm là phê chuẩn người được Trump bổ nhiệm vào chiếc ghế chánh án tối cao pháp viện còn đang bỏ trống.
Chánh án Antonin Scalia bất ngờ qua đời vào Tháng 2 năm ngoái và phe Cộng hòa tại quốc hội đã từ chối xem xét hồ sơ của người được Obama bổ nhiệm là ông Merrick Garland, với lý lẽ là hãy để Tổng thống kế nhiệm làm công việc này.
Trong khi tranh cử, Trump có đưa ra một danh sách các nhân vật, trong đó có thượng nghị sĩ tiểu bang Utah là Mike Lee, người từng làm lục sự cho Thẩm phán Samuel Alito.
Sau cuộc bầu cử, Tổng thống đắc cử Donald Trump cũng đã có cuộc gặp mặt thượng nghị sĩ tiểu bang Texas là Ted Cruz, một trong những đối thủ của Trump trong kỳ tranh cử và là người cũng từng là lục sự cho Chánh thẩm William Rehnquist, nên đã có lời đồn đãi rằng Cruz là người có thể được bổ nhiệm.
Trump từng cho biết là ông muốn bổ nhiệm một chánh án nào có thể sẽ giúp bãi bỏ luật Roe v. Wade, là đạo luật hợp thức hoá việc phá thai. Cruz và Lee đều có khả năng giúp Trump thực hiện lời hứa này.
Nghị trình làm việc trước mắt của quốc hội khoá 115 thì nhiều nhưng có gặt hái được thành công và nhất là có được lòng dân không thì còn phải chờ một thời gian mới biết được. Sự ủng hộ dành cho quốc hội khoá 114 chỉ đạt được 11 phần trăm, là con số thấp kỷ lục. Hy vọng quốc hội khoá 115 khá hơn đôi chút.
VH