Câu thơ của Ðinh Cường đã nhiều ngày nay cứ vang lên trong đầu mình. Vâng, tháng ba rồi đó. Tháng ba đôi lúc trời nắng ấm chim bay về đậu đầy những đường dây điện.
Ồ, chưa bao giờ tôi thương những con chim như chiều nay.
Tôi muốn xây lên một nghĩa địa chim giữa thành phố…
Thơ của Phạm Công Thiện trong Mặt trời không bao giờ có thực. Thiện ra đi vào tháng ba cách đây sáu năm khiến bạn bè bàng hoàng thương tiếc. Nhiều người làm thơ, viết bài tưởng niệm. Trên Tiền Vệ đọc thấy: Nguyễn Hưng Quốc, Hoàng Ngọc-Tuấn, Thận Nhiên, Nguyễn Quốc Chánh, Nguyễn Ðăng Thường, Trịnh Thanh Thủy, Trịnh Cung, Nguyễn Thị Thanh Bình, Thường Quán, Khương Hà, Trần Hữu Dũng, Phan Nhiên Hạo, v.v… Nhiều lắm. Ở đây chỉ xin nhắc tới một vài bài tiêu biểu.
Trước hết là Ðinh Cường (ôi, bạn Cường cũng đã ra đi) với cái tựa nêu trên.
Ngày có chút nắng ấm chim bay về nhiều
tháng ba rồi gần hết mùa đông, tháng ba nhớ
Phạm Công Thiện, 8 tháng 3 này là hai năm
ngày Thiện mất ở Houston Texas, thời gian
ôi thời gian như tên bay, ôi chim bay về chiều nay
Nhớ phim Les Dimanches de Ville d’ Avray với Cybèle
với nhà thờ con gà, nhớ nhà thờ con gà Ðàlạt
Ðàlạt của một thời tuổi trẻ hàn vi mộng mị và say đắm
tôi gặp Thiện trong một căn gác thượng đầy chim bay lạc vào
Thiện phải mở thật rộng cửa sổ để những con chim bay thoát
ra vòm trời cao rộng, ôi yêu biết mấy những câu thơ của Thiện:
tôi đi đông chìm
trời âm u thung lũng khô
nhiều mây chim bay không nổi
Nghe tin Phạm Công Thiện qua đời, Hoàng Ngọc-Tuấn cũng viết một bài đặc sắc ghi lại kỷ niệm của hai người khi ở bên trời Úc châu.
Mùa hè năm 1995, tôi thường xuyên đi uống cà-phê với Phạm Công Thiện. Gần như ngày nào anh cũng gọi điện thoại rủ tôi đi Glebe. Tôi lái xe từ Yagoona đến vùng đồi Earlwood để đón anh. Từ hiên nhà anh nhìn xuống đồi, tôi thấy một dòng sông nhỏ yên lặng chảy qua. Tôi nói: “Chỗ ở này rất tuyệt cho một nhà thơ.” Anh nói: “Thực ra nhà thơ ở chỗ nào thì cũng tuyệt, nếu có một dòng sông nhẹ nhàng chảy bên trong…”
Một hôm đi uống cà-phê với anh, tôi mang theo cuốn ‘Ði cho hết một đêm hoang vu trên mặt đất’ của anh. Giở sách ra, tôi tình cờ đọc chương 31. Ðọc xong, tôi nói: “Chương này tuyệt đẹp. Thích nhất là câu cuối: ‘Hơi thở là con bướm trắng tung tăng trên cỏ…’”
Tôi đưa cuốn sách cho Phạm Công Thiện. Anh nói: “Chương này có thể đứng một mình như một tuỳ bút. Lấy câu ‘hơi thở là con bướm trắng tung tăng trên cỏ…’ làm cái nhan đề…”
Nói xong, anh lấy cây bút ghi ngay lên khoảng giấy trắng trên đầu chương sách: hơi thở là con bướm trắng tung tăng trên cỏ… Rồi anh ký tên Phạm Công Thiện, Glebe, 1995.
Bây giờ anh đã nhẹ nhàng ra đi. Tôi vẫn thỉnh thoảng đến Glebe uống cà-phê, đọc sách. Tôi sẽ không còn bao giờ gặp lại anh lần nữa, nhưng từ quán cà-phê tôi sẽ dõi mắt nhìn ra thảm cỏ. Biết đâu, một hôm nào đó, tôi sẽ bất ngờ trông thấy một con bướm trắng tung tăng trên cỏ…
Riêng Nguyễn tôi cũng như bao anh em khác cũng có làm thơ tưởng niệm ngày Thiện ra đi. Những khúc thơ sau đây viết vào hôm 8 tháng 3. 2011, sau ngày gặp Quế Hương ở San Jose.
gặp anh. chiều nào. trong lup studio. với lê
uyên. ý lan. và thu phương
hơi môi. hơi người. hoen rượu
mở cửa. đêm. sáng ánh trời
tôi ngồi đọc lại
thơ anh
những câu thơ. như tuyết bay
nắng đỏ
của bến cảng. mù khơi. mưa
và đỉnh kilimanjaro
với dấu chân hemingway. ngày nọ
in trên đá
và nụ cười của hương
ôi. nụ cười của hương
cây khế. tím
tôi vừa gặp lại
ở san jose
trong ngôi nhà của biển
lại thấy anh lái xe buýt. ở đâu. trên đường phố
nữu ước
lũ quạ đen. ồ. những triết gia
kêu. rum trời
trong khu harlem. đói lửa
những con dế moon crickets
hát trong trăng
tôi tưởng mình ngồi trong cà phê figaro
dưới tầng hầm
hay đứng giữa quảng trường times square
quàng vai. người thi sĩ perou
bụng réo
rao bán những bài thơ
nhớ người ca sỹ
bây giờ
anh và tôi
đã xa những cơn mưa phùn
đà lạt
mái phố âm âm
cà phê tùng
the old guitarist
cúi gục đầu
11 giờ rưỡi đêm
cho tôi khóc anh. bằng những giọt nước mắt của lá
trên quảng trường nghệ sĩ
nơi góc tường. khói bay
tôi khóc anh. hay tôi khóc tôi
con bướm xanh. bay qua ánh đèn. chân trời chớp lóe
ôi phạm công thiện
sao tôi đi hoài. đi hoài. không hết một đêm hoang vu
trên mặt đất
Bây giờ là thơ của Phạm Công Thiện trong tập Ngày Sinh Của Rắn. Tưởng niệm một nhà thơ không gì bằng đọc thơ của nhà thơ ấy. Xin mời bạn bè nghe lại.
trời mưa nữu ước cây mọc
nhớ hương trời mưa ngày tháng
nhớ hương đường hoang mái vắng
nữu ước chỉ còn hương trong giấc ngủ
tim anh tràn máu
con chim đã bay về rừng đạn
anh không còn làm tu sĩ
anh chỉ còn hương trong giấc ngủ
anh chỉ còn máu để đổ vào tim hương
đổ vào tám tách cà phê đen anh uống mỗi đêm
tại greenwich village
tại làng thi sĩ
tại đường khói bay
tại hương trong giấc ngủ
tại chiều ba mươi tết ở việt nam
bây giờ anh xa hương đến mấy đại dương xanh
mấy phương trời cỏ mọc
mấy phương trời hương khóc
hương còn ca hát
hương còn phơi áo giữa phố buồn
hương còn cười
mười năm rồi cây quế vẫn mọc trên đời anh
trên mắt anh
môi anh
trên bước chân buồn phố mẹ ngày xưa
trên bước chân chiều phố lạ hôm nay
mưa làm tóc anh thơm
mùi cây quế
giữa hồ
mọc giữa hồ quế hương
tóc anh mọc dài
che chở hương
lúc mưa rơi
lúc đông lạnh
lúc chim chiều đi mất
mưa trên phố đêm
trên quán cà phê ý đại lợi
trên chiến tranh
của quê hương
của quế hương
PCT