Tháng Tư thiên hạ đua nhau đào ao thả cá, thả vịt. Mà toàn cá giả và vịt trời không hè! Tháng Tư truyền thông “bất lương” tha hồ phao tin đồn nhảm. Những thứ vớ vẩn tưởng chừng vô hại này nhiều lúc lại can dự đến sự an bình của chúng ta. Thả cá giả hoặc thả vịt trời thì rõ là chuyện tầm phào, nhưng lịch sử nhân loại ghi rành rành rằng bọn vô thần đã lập bè đảng để dựng lên thiên đường giả và đã lấy đi mạng sống của hàng trăm triệu người. Vì vậy, tháng Tư này không nên thả cá và phải dè chừng.
Tháng Tư là tháng thả cá giả, đưa tin giả mà sao từ năm 1996 Hội Nhà Thơ Hoa Kỳ lại chọn làm Tháng Thi ca Quốc gia – National Poetry Month? Tháng Tư năm 2017 này, các thư viện ở Vancouver tổ chức nhiều sinh hoạt văn hóa, trong đó có việc mời nhà thơ Laureate Tod Marshall, tiểu bang Washington, đến để gặp gỡ với người yêu thơ và giới thiệu tác phẩm mới của ông ta. Tôi cũng được mời tham dự, nhưng thay vì “phát biểu cảm tưởng”, với tư cách là một người nhập cư, một người viết văn da vàng, một người Mỹ gốc Á, tôi đã ghi tên xin được đọc thơ của Emma Lazarus, bản sonnet “The New Colossus”. Tôi đưa tư cách người nhập cư lên hàng đầu là có hàm ý và chỉ xin đọc 14 khổ thơ được khắc lên đá dựng ngay lối vào khu tượng đài Nữ Thần Tự Do. Về lý do, tôi xin mượn lời của bà Nancy Pelosi phát biểu trước Tối Cao Pháp Viện về Lệnh Hành pháp “travel ban” khi bà trích 5 khổ cuối bản sonnet và nói, “đây chính là tuyên bố khẳng định giá trị của đất nước chúng ta. Nó thừa nhận rằng sức mạnh của đất nước nhờ ở chỗ đa dạng, rằng sức sống bền vững của nước Mỹ đến từ các thế hệ di dân”.
Bản sonnet “The New Colossus” được Emma Lazarus sáng tác năm 1883 nhằm gây quỹ để xây dựng Khu tượng đài Nữ Thần Tự Do. Vì khu tượng đài chỉ mới khởi công nên mới có những câu thơ như:“Nơi bờ biển mặt trời lặn này sẽ có một người đàn bà phi thường đứng giương cao ngọn đuốc với ánh sáng không gì bưng bít được. Tên bà là “MẸ CỦA NHỮNG KẺ LƯU VONG” – Here at our sea-washed, sunset gates shall stand a mighty woman with a torch, whose flame is the imprisoned lightning, and her name Mother of Exiles”. Tượng Nữ Thần Tự Do được dựng năm 1886, sang năm 1887 bà Emma Lazarus qua đời vì bệnh ung thư, chỉ mới 37 tuổi. Bài thơ sau đó hầu như bị chìm vào quên lãng. Mãi 20 năm sau, năm 1903, một người yêu thơ tìm được tập kỷ yếu gây quỹ có in bài thơ và năm 1905, 5 khổ cuối của bài thơ được khắc lên đá dựng bên trong khu tượng đài. Ðến năm 1945 khắc đầy đủ 14 khổ ngay lối vào (không phải dưới chân tượng).
Hãy mang cho ta kẻ nghèo hèn, bạc nhược
Những phận đời nheo nhóc thèm không khí tự do
Những con người bất hạnh từ bờ xa bến nước
Kẻ không nhà, dập vùi trong bão tố giông to
Ta sẽ mở rộng cửa hoàng môn và giương cao ngọn đuốc.
(Bản Tiếng Việt của IANBUI)
“Give me your tired, your poor,
Your huddled masses yearning to breathe free,
The wretched refuse of your teeming shore.
Send these, the homeless tempest-tost to me,
I lift my lamp beside the golden door!”
Emma Lazarus (July 22, 1849 – Nov 17, 1887)
Tháng Tư với người Việt lưu vong không phải là tháng thả cá mà là Tháng Tư Ðen. Tháng Tư nhắc nhớ đến những ngày thất điên bát đảo hồi năm 1975, khi mà quân-dân-cán-chính Việt Nam Cộng Hòa lớp bị cầm tù lớp bị xiêu lạc tha hương, trở thành “những kẻ mệt mỏi, khốn cùng, những phận đời nheo nhóc thèm không khí tự do” như lời thơ được khắc lên đá của Emma Lazarus. Nếu không được hưởng quy chế tỵ nạn và không có tấm lòng rộng mở của những gia đình người Mỹ, như NGƯỜI MẸ CỦA NHỮNG KẺ LƯU VONG – Mother of Exiles, không biết số phận của những người di tản năm ấy và những người tỵ nạn sau này có được như ngày nay không?
Cuối cùng xin được gởi đến bà con ta một tin nhắn, hãy vững tin vào những giá trị nền tảng của đất nước Hoa Kỳ vĩ đại, như lời thơ khắc lên đá của Emma Lazarus; song song với việc thực hiện lời chúc mừng của Tổng thống Barack Obama trong lễ tuyên thệ nhập quốc tịch: “Làm việc cật lực, thật thà, dũng cảm, chơi đẹp, trung thành và yêu nước”. Bằng cách ấy bà con ta vừa đáp đền nước Mỹ trong muôn một vừa tránh không là đối tượng của chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi mà biểu hiện rõ nhất, trần trụi nhất là niềm tin mù quáng vào chủng tộc da trắng siêu đẳng. Nói vậy chớ cũng phải dè chừng. Tháng Tư năm nay không nên thả cá.
NAH – April 2017