Trong đoạn phim chỉ dưới một phút được tung lên internet, không chỉ là hình ảnh một nam hành khách bị kéo xệch dưới đất ra khỏi máy bay, mà còn là những tiếng hét phẫn nộ, những tiếng phản đối của những hành khách chung quanh trước hành động thô bạo của các cảnh sát. Trong một xã hội mà người dân luôn có thái độ “giữa đường thấy chuyện bất bình chẳng tha” (Nguyễn Đình Chiểu), sẵn sàng cất lên tiếng nói mình trước những điều sai trái như qua câu chuyện thời sự về hãng phi cơ United Airlines tuần trước, thì họ không chỉ bảo vệ người bị nạn, mà họ đang bảo vệ chính mình bằng sức mạnh chung của một cộng đồng.
Ðến hôm nay thì ắt ai cũng đã tường tận câu chuyện một hành khách bị cảnh sát dùng vũ lực kéo ra khỏi một máy bay của hãng United Airlines chở đầy khách hồi tuần trước, chỉ vì hãng hàng không này cần bốn ghế ngồi cho các nhân viên của mình vào giờ chót, trong khi các hành khách đã an vị trên ghế của mình. Câu chuyện sai trái về mặt pháp lý riêng trong vụ này đến mức nào, thì ắt rằng những luật sư đại diện cho nạn nhân đang và sẽ tận sức để buộc hãng United Airlines phải gánh chịu những trách nhiệm cao nhất của mình. Nhưng hơn hết, nó là một bài học chung cho những hãng hàng không về thái độ đối xử với khách hàng của mình trong tương lai ra sao. Và rộng hơn, từ cảnh sát đến các cơ quan dân sự và công quyền sẽ hành xử với người dân ra sao, sau khi chứng kiến những thái độ chống đối, phẫn nộ của người dân như thế nào.
Rất tình cờ, nạn nhân bị đối xử thô bạo trên chuyến bay United lại là một người bác sĩ gốc Việt, ông David Ðào. Trong cuộc họp báo của các đại diện pháp lý cho ông, những luật sư trích lời ông cho rằng, sự việc kinh khủng hơn cả khi ông đào tị khỏi Việt Nam năm 1975. Có lẽ đó cũng là một cách nói để nhấn mạnh sự tác động đến thể chất lẫn tinh thần của ông tới mức nào. Nhưng có lẽ ông không xem qua các thước phim mà những người yêu nước biểu tình, lên tiếng chống giặc phương Bắc, chống công ty Formosa gây thảm họa môi trường cùng vô số vụ khác, đã bị đàn áp ra sao. Nó khủng khiếp, xót xa gấp bội lần. Ông Ðào mua vé, trả tiền cho dịch vụ mình muốn sử dụng, ông cần được đối xử công bằng và tôn trọng, chẳng vì bất cứ lý do gì để bị ngược đãi như vậy. Còn người dân Việt, họ là con dân nước Việt, họ có quyền bày tỏ lòng yêu nước của mình chứ làm điều gì sai để bị đánh đập, trấn áp, tù đày? Câu hỏi nghe da diết như lời nhạc sĩ Việt Khang, “Xin hỏi anh là ai, sao đánh tôi, tôi làm điều gì sai?”.
Sự so sánh nào cũng khập khễnh và lắm lúc, khó lòng đem đặt bàn chân này vào chiếc giày kia, theo kiểu người Mỹ vẫn thường nói. Nhưng tôi tự hỏi, giữa ông Ðào và những người đấu tranh dân chủ, những người dân yêu nước có điều gì khác biệt, nếu không nói rằng, chuyện ông Ðào chỉ là một sự việc cá nhân tình cờ, còn tinh thần yêu nước là hào khí kiêu hùng của cả một dân tộc. Giá ông Ðào không ở một xã hội nhân quyền và tôn trọng phẩm giá con người như đất nước Hoa Kỳ này, không ở trong xã hội mà người dân chung quanh không cần biết ông là một người gốc Việt hay Á Ðông, để lập tức phẫn nộ, lên tiếng khi thấy cảnh bất công quanh mình xảy ra, thì điều gì sẽ xảy ra? Tổng Quản Trị hãng United trong bốn ngày liên tiếp đưa ra các thông cáo, từ việc binh vực nhân viên của mình ban đầu, gán ép ông có thái độ “gây hấn” cho đến cuối cùng bảo rằng đã cố gắng liên lạc ông Ðào để xin lỗi và nhận lỗi hoàn toàn, sau khi cổ phiếu sụt giá hàng tỉ đô la và chứng kiến thái độ phản ứng quyết liệt của người dân trên các trang mạng xã hội, trên báo chí. Họ nhận lỗi không chỉ vì đã phạm lỗi, mà còn vì có cả một hệ thống pháp luật bảo vệ phẩm giá người dân và có một cộng đồng, một xã hội biết đồng lòng lên tiếng trước sai trái, bất công. Còn những người dân Việt nước tôi? Hệ thống nào và ai là những người bảo vệ họ? Họ chỉ là những người cô đơn, mang dũng khí của cá nhân hay vài nhóm nhỏ để chống họa ngoại xâm hay những bất công xã hội, để rồi phải gánh chịu những sự ngược đãi, trấn áp hay tù đày. Tập Cận Bình sang Mỹ cũng bị không ít các sắc dân tụ họp, biểu tình phản đối. Có chuyện gì xảy ra?
Bạn tôi, một thương gia từ Việt Nam sang chơi. Bạn thân từ thủa mới lớn nên không chỉ ngồi nhắc lại chuyện xưa, chuyện đi học mà còn lan man đủ chuyện đời, chuyện người – những chuyện chính trị, xã hội “tế nhị” đó đây mà người ta thường khuyên nên né tránh trong cuộc vui. Nhưng chúng tôi chẳng tranh luận, chỉ tâm tình, chia sẻ cái nhìn từ cuộc sống của hai xã hội khác nhau. Từ câu chuyện ông Ðào và hãng United cùng dư luận và áp lực xã hội, nó dẫn dắt chúng tôi sang câu chuyện người dân đấu tranh, biểu tình trong nước. Người bạn bảo rằng những người cầm quyền trong nước mang nỗi sợ hãi rằng, khi cho người dân quá nhiều quyền tự do, quyền phản luận sẽ dễ dẫn đến sự bất ổn, chống đối và bạo loạn. Tôi bảo rằng, không có chèn ép và đàn áp thì làm sao có sự chống đối bạo loạn. Bạn bảo rằng họ e rằng có nhiều ý kiến mà không có giải pháp thì chỉ thêm rối rắm. Tôi bảo rằng, giải pháp không phải là trách nhiệm và khả năng của người dân, đó là công việc của những người đang nắm trọng trách ở bất cứ quốc gia nào, nhưng họ cần lắng nghe tiếng nói người dân. Câu chuyện cứ vậy mà không dứt. Về đến Việt Nam, bạn nhắn sang, có lẽ bọn mình còn cần thêm nhiều dịp gặp mặt để được nghe, được nói cho nhau nghe. Tôi hiểu, thế hệ đàn anh, thế hệ chúng tôi hay đàn em bây giờ, người nào chẳng mang một tấm lòng với quê hương, đất nước. Như một chàng ca sĩ trẻ khá nổi tiếng sang Mỹ trình diễn mà tôi có lần tình cờ trò chuyện. Bên ngoài cái vẻ tay chơi xăm mình, nhuộm tóc, em bảo những người làm lãnh đạo cần có trí tuệ và lòng từ bi. Trí tuệ để dẫn dắt đất nước và từ bi để yêu thương người dân. Tôi nghe qua mà lòng đầy cảm khái. Vị trí nào thì ai chẳng có tấm lòng trăn trở với quê hương. Cách này hay cách khác. Chốn này hay chỗ kia.
Trở lại cùng câu chuyện ông Ðào, có lẽ trong lời tuyên bố mà gia đình ông đã gởi ra thông qua các luật sư, khi họ đã cảm ơn những người dân khắp nơi đã ủng hộ, quan tâm và bày tỏ sự bất bình quả có lý do. Không có những thước phim do các hành khách chung quanh ghi lại rồi phát tán lên các trang mạng xã hội, không có những bài báo tạo nên sức mạnh dư luận chung, tất nhiên không kể và không tránh được cả những bài báo soi rọi đời tư của ông khi sự việc trở thành một tâm điểm thời sự quốc gia, sẽ khó tạo nên một áp lực đáng kể lên hãng United như nó đang phải đối diện hiện nay. United cùng kỹ nghệ hàng không nói chung rồi sẽ phải thận trọng hơn, phải thay đổi cung cách phục vụ của mình đến mọi khách hàng trong tương lai.
Còn với người dân trong nước, tôi vẫn hiểu điều gì, sự sợ hãi nào đã dẫn họ đến với những thái độ dường như hờ hững, vô tâm. Ðể mong rằng sẽ có lúc, họ thôi còn thản nhiên nhìn năm ba học sinh đánh đập dã man một bạn học đồng lớp, hết còn chỉ đứng bên ngoài quay phim chụp hình trước cảnh một cô gái bị lột áo lột quần giữa đường và hết còn né tránh, sợ hãi trước cảnh người công an đang nắm tóc lôi xệch người phụ nữ bán hàng rong… Và trên cả, họ thấu hiểu sức mạnh chung của cộng đồng, của cả dân tộc mà hết còn để những người yêu nước phải đơn độc trên con đường tranh đấu như hiện nay, hay sẽ có nhiều cuộc nổi dậy của những người nông dân tại Mỹ Ðức hiện nay.
ÐYT