Có lẽ Surstromming là một trong những đặc sản khiến phần lớn dân phương Tây khiếp hãi, nhưng người Việt vốn đã sẵn quen với những món ăn như sầu riêng, mắm tôm, mắm ruốc thì món cá trích Surstromming có lẽ không quá đáng sợ như vậy.
Surstromming là món cá trích thối nước lợ được đánh bắt ở eo biển Kalmar nằm giữa thành phố Malmo bờ nam Thụy Ðiển và thủ đô Stockholm. Cá đánh bắt khoảng tháng Tư và tháng Năm trước mùa sinh sản để cá không trở nên quá béo. Loại cá trích ở vùng biển Baltic có độ mặn thấp hơn vùng đại dương và cỡ cũng nhỏ hơn, nhưng trong quá trình lên men thì thịt cũng teo lại nên thường loại cá được bắt phải có cỡ tối thiểu 17 cm trở lên.
Vì surstromming rất nặng mùi nhưng nếu biết ăn đúng cách thì sẽ ấn tượng với món ăn nổi tiếng của xứ Thụy Ðiển này. Hẳn nhiên, người Thụy Ðiển có hẳn một bảo tàng về món Surstromming và còn có cả những bữa tiệc ngoài trời dành riêng cho món này gọi là Surstromming skiva. Surstromming không phải là thức ăn riêng rẽ mà phải ăn kèm với bánh mì bơ tunnbrod, đây là một loại bánh mì dẹt và khi ăn được nướng ấm, có thể là dẻo để cuốn hoặc nướng giòn để ăn hay kẹp chung. Bên cạnh bánh mì tunnbrod, thì người Thụy Ðiển còn ăn kèm với khoai tây hạnh nhân (almond potato) là loại khoai tây vỏ đen có hình dài hơi giống khoai lang, nhưng có thể dùng với khoai tây khác luộc cắt ra hay nghiền cũng được. Ngoài khoai tây thì kèm với kem chua sữa hoặc có thể thay thế bằng sữa chua cũng được. Và nếu đúng cách thì là kem Graddfil và phô mai Vasterbotten (giống với phô mai Cheddar). Kèm với nó là hành tây cắt vuông nhỏ, cà chua, thì là hay hẹ tây. Phần lớn các gia vị có mùi khá nhẹ, phần chính yếu sẽ là cá trích Surstromming.
Cá trích surstromming được lên men đóng hộp nên áp suất trong hộp thiếc cao, cách mở hộp là mở trong bịch ny lon, hay trùm giấy ăn để nước trong hộp không văng vào người. Chỉ lấy phần fillet cá chứ không dùng nước trong hộp, và tốt nhất thì khi ăn không nên khui hộp Oskars Surstromming trên bàn ăn mà chỉ nên khui cách xa nó và lấy cá bỏ lên đĩa để đem vào bàn. Rút xương, chỉ lấy fillet và trộn với khoai tây, hành tây, kem, phô mai cùng rau như cà chua và thì là; là có thể phết nó lên bánh mì tunnbrod để ăn kẹp hoặc cuốn trong bánh mì tunnbrod.
Và phải thừa nhận rằng món surstromming là một “món ăn thử thách”, vì nếu bỏ riêng cá trích thối thì còn có mùi chua, trứng thối của H2S, mùi cao su cháy, mùi thịt rữa… đủ để chạy xa nhưng nếu biết ăn đúng cách thì nó được mô tả như sự khoái khẩu với vị ngậy, ngọt và đặc biệt hậu vị khó thể quên. Chỉ có điều, sau khi ăn xong món surstromming cá thối này, thì ta cũng nên học cách “thủ tiêu hoàn toàn” cái mùi nồng nàn này, để hàng xóm khỏi phải bịt mũi nhăn nhó.
NM