Cienfuegos khoảng một tiếng lái xe từ Trinidad de Cuba, là một thành phố lớn dọc theo bờ biển phía nam và được xem là ‘hạt ngọc phía nam’ (La Perla del Sur) qua các cuộc triển lãm / trình diễn nghệ thuật từ tranh ảnh đến âm nhạc kịch nghệ, hạt trân châu [về] văn hóa của Cuba.
Một chút về thành phố biển: Cienfuegos là thủ đô của tỉnh Cienfuegos, dân số khoảng 150 ngàn người, được quân đội Tây Ban Nha đặt tên là ‘Cacicazgo de Jagua’ (Thủ Lãnh [của] Tù Trưởng Jagua) sau khi chiếm được đất đai của thổ dân Taino. Năm 1819, di dân Pháp từ Bordeaux và Louisiana theo chân ông Don Louis de Clouet đến đây lập nghiệp, đổi tên thôn làng thành ‘Fernandina de Jagua’ để tuyên dương vua Ferdinand VII của Tây Ban Nha và Tù Trưởng Jagua. Thôn làng dần dần mở rộng và trở thành thành phố ‘Cienfuegos’, mang tên Toàn Quyền Cuba là Jose Cienfuegos (1816–19). Ngày nay vẫn còn những con đường mang tên rất… Tây như Bouyón, D’Clouet, Hourruitiner, Gacel… Ðường phố có những xe hàng rong bán hoa lá, bán bánh mì kẹp thịt, nhưng chiếc xe bán đá nhận xi rô này mới gõ nhẹ vào kho trí nhớ đóng chặt kia khiến Dế Mèn nhớ nhà quá xá, nhớ thời mút đá nhận trong những buổi trưa hè nắng gay gắt. Cũng đá bào ém chặt trong chiếc ly nhựa rồi xịt xi rô xanh đỏ đủ màu:
Trong công trường, trước mặt tòa hành chánh là bức tượng ông Jose Marti, nhà thơ, nhà báo và cũng là nhà cách mạng, tranh đấu cho độc lập của Cuba trong cuộc sống ngắn ngủi (1853-1895). Ông ấy tử trận trong một trận đánh với quân đội Tây Ban Nha, và được xem như anh hùng dân tộc, hình tượng đặt trong nhiều đài kỷ niệm tại Cuba, phi trường chính của quốc gia này là Jose Marti Airport.
Dù Cienfuegos sinh sau đẻ muộn nhưng hải cảng này nhanh chóng trở nên giàu có nhờ vị thế địa lý thuận tiện cho sự đi lại, buôn bán giữa Jamaica và các thành phố Nam Mỹ khác cũng như đất đai chung quanh khá màu mỡ. Ngày nay khi ông Fidel già cả lui vào bóng tối thì nghệ thuật bớt bị kiểm soát, áp đặt nên thành phố nở hoa, nghệ sĩ rủ nhau về đây sinh sống và Cienfuegos trở thành tâm điểm nghệ thuật của Cuba.
Dế Mèn đến đây cuối tháng Ba, thời tiết tương đối còn mát mẻ, dễ chịu. Xe bus đậu bên ngoài thành phố, phe ta theo đám đông đi bộ vào… làng, những con đường ngoằn ngoèo lát gạch lồi lõm. Hôm ấy lại là ngày trình diễn của nghệ sĩ địa phương, họ diễn một vở kịch không lời đối thoại, dài khoảng 10 phút trên sân khấu lộ thiên, kể cả những màn vũ ngắn ngắn. Màn kịch về ngày mùa, nông dân thu hái cà phê, và nếp sống bình thản của những ngày xa cũ; điển hình là một phụ nữ da màu đứng ủi quần áo bằng bàn ủi hơ nóng bằng than hồng…
Thủa ấy, thế kỷ XVI, người da màu được đưa đến Cuba để làm các công việc đồng áng nặng nhọc như cày cấy, đốn mía, ép đường, và phụ nữ da màu làm các công việc trong nhà cũng như để giải sầu.
Những túi gai (một loại vải thưa) đựng cà phê được dùng làm màn, làm phin lọc…
Cuba là một quốc gia nông nghiệp, nổi tiếng về đường mía và các sản phẩm từ mía như đường, rượu rum, cà phê và xì gà.
Nhóm du khách được tặng hoa hướng dương; một nghệ sĩ địa phương, ông Santiago de Hermes, đã giới thiệu phòng triển lãm của ông ấy với những tranh vẽ, các tác phẩm gỗ tạc, kim loại, da… và cả một chương trình triển lãm đang được sửa soạn cho tháng Sáu năm nay, 2017, để kỷ niệm biến cố “the Pulse” khi 49 người bị thảm sát trong hộp đêm “The Pulse” tại Orlando. Thì ra đằng sau cả một chương trình triển lãm kia là một tình bạn và niềm thương tiếc giữa các nghệ sĩ địa phương và ông Edward Sotomayor, một trong 49 người bị thảm sát năm ngoái khi ghé chơi Orlando. Lúc sinh tiền, ông Sotomayor làm việc cho một công ty du lịch và là người đã đưa Cienfuegos vào các chương trình thăm viếng Cuba. Ông này tổ chức các chuyến du thuyền từ vịnh Montego, Jamaica đến Cuba, đậu tại Havana, Santiago và Cienfuegos giúp bá tánh có thêm một cái nhìn về nghệ thuật Cuba đương thời. Có thể nói, Edddie Sotomayor đã làm công việc giới thiệu thành phố với người thăm viếng. Ông Sotomayor gặp gỡ và thân thiết với nghệ sĩ địa phương, nhất là ông Hermes, nhưng tình bạn nọ bị thu ngắn bởi trận thảm sát. Nghệ sĩ Cienfuegos thương nhớ ông Sotomayor qua chương trình “Top Hat Eddie” (Eddie Sotomayor thích đội các loại mũ nón đặc biệt), bao gồm các màn nhảy múa, kịch không lời và triển lãm 49 bức tranh, tưởng niệm 49 nạn nhân.
Phe ta mua một bức tranh nhỏ, và cùng bạn bè chụp tấm hình kỷ niệm với tác giả, ông Hermes râu ria rậm rạp, mặc áo xô gai.
Hóa ra thế giới là một mặt phẳng (hay quả đất tròn?), đi loanh quanh thế nào rồi cũng trở về nơi xuất phát. Dế Mèn lang thang đến tận Cienfuegos để nghe nói về một con người bị thảm sát tại thành phố mình đang sống!
Rời phòng làm việc / triển lãm của ông Hermes, đoàn người lang thang ra đại lộ Prado, một con đường lớn nhất, sạch sẽ nhất Cuba (?), những “bloc” đường chạy thẳng ra biển, hai bên đường là hàng xén, nơi cư dân dựng quầy bán các sản phẩm mỹ thuật chế tạo tại địa phương.
TLL