Dương Nghiễm Mậu là một tên tuổi của dòng văn học miền Nam.
Tên thật là Phí Ích Nghiễm, sinh ngày 19 tháng 11 năm 1936 tại quê nội làng Mậu Hòa, tỉnh Hà Đông. Từ 12 đến 18 tuổi ông sống ở Hà Nội, học tiểu học ở trường Hàng Than, trung học, trường Chu Văn An. Ông viết đoản văn, tùy bút cho báo trường và các báo có phụ trang văn nghệ học sinh. Năm 1954, ông di cư vào Nam. Từ năm 1957, ông bắt đầu sáng tác trong nhiều thể loại: tạp văn, tùy bút, đoản văn, truyện ngắn, truyện dài. Tiểu thuyết đầu tay Đầy tuổi tôi đăng trên tạp chí Văn Nghệ từ số 2, tháng 3/1961 (sau in thành sách đổi tên là Tuổi nước độc, Văn, 1966); truyện ngắn “Cũng Đành” in lần đầu trên báo Tân Phong của Trương Bảo Sơn; truyện ngắn “Rượu chưa đủ” trên Sáng Tạo (bộ cũ, số 28-29 tháng 1-2/1959) đã xác định phong cách văn chương Dương Nghiễm Mậu.
Từ 1962, ông làm tạp chí Văn Nghệ với Lý Hoàng Phong, đồng thời viết cho Sáng Tạo, Thế Kỷ 20, Tin Sáng, Văn, Văn Học, Bách Khoa, Giao Điểm, Chính Văn, Giữ Thơm Quê Mẹ, Sóng Thần… Tập truyện ngắn đầu tay Cũng đành do tạp chí Văn Nghệ xuất bản năm 1963. Truyện dài Gia tài người mẹ (Văn Nghệ, 1964), được giải thưởng Văn Chương Toàn Quốc (miền Nam) vào năm 1966.
Ông nhập ngũ năm 1966 và làm phóng viên quân đội từ năm 1967 đến 30/4/1975. Ông lập gia đình năm 1971 với bà Hồ Thị Ngọc Trang, giảng viên Anh ngữ. Sau 30/4/1975 ông bị bắt giam và được “tạm tha” vào năm 1977. Từ 1977 ông học nghề sơn mài và sống bằng nghề này tại Sài Gòn cho đến khi qua đời ngày 2 tháng 8. 2016 vì bệnh tim.
Như vậy là Dương Nghiễm Mậu qua đời đã một năm. Nhiều nhà văn và bạn bè thương tiếc ông. Cung Tích Biền nhận định: Nhà văn Dương Nghiễm Mậu, một tài năng đáng quý, một nhân cách đáng trọng, đã ra đi. Ngoài ra còn có Thuỵ Khuê và Hồ Đình Nghiêm. Đặc biệt, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cũng viết những lời chân tình thương tiếc Dương Nghiễm Mậu. Sau đây chúng tôi giới thiệu bài của Trần Tiến Dũng, một nhà văn thuộc lớp sau, viết tưởng niệm tác giả Cũng Đành.
NGUYỄN & BẠN HỮU
Đôi dòng kính viếng anh Dương Nghiễm Mậu
Ngày trước, đôi ba lần tôi đến nhà thăm anh Dương Nghiễm Mậu, lần gần nhất, tôi đi với anh Trịnh Cung. Lần nào thăm anh Mậu, tôi cũng có ý ít nói để được lắng nghe hai vị đàn anh.
Câu chuyện giữa một nhà văn lớn và một họa sĩ nổi danh từ thế hệ đáng kính trọng đều mở cho tôi thấy không gian-bất tử của nền văn học nghệ thuật- ý thức miền Nam Việt Nam dưới chính thể VNCH.
Trong ngôi nhà cư xá của gia đình anh Mậu, phòng khách bài trí giản dị. Tôi ưng ngồi vừa nghe chuyện vừa ngắm vài bức tranh sơn mài của anh. Thật ra anh cho biết mấy bức sơn mài nhỏ đó chỉ là tranh anh làm để bán ở chợ tranh. Sau biến cố 1975, sau mãn hạn tù cải tạo, qua hàng thập niên dưới chế độ cộng sản, nghề mưu sinh của anh là làm tranh sơn mài.
Anh thích người dưng gọi mình là ông thợ sơn mài.
Lần đầu tôi đến nhà anh, nhìn tấm tranh sơn mài chân dung Ðức Chúa Jesus treo trên tường, gần với bàn tiếp khách, tôi ngồi ngó hoài, ngó để tránh thất lễ vì tôi luôn muốn nhìn anh để được cuốn hút vào đôi mắt rất sáng và rất sắc của anh.
Dương Nghiễm Mậu
Tên thật Phí Ích Nghiễm, sinh tại làng Mậu Hòa, Ðan Phượng, phủ Hoài Ðức, Hà Ðông.
Di cư vào Nam năm 1954.
Nhà văn, phóng viên quân đội VNCH, họa sĩ sơn mài sau 1975.
Tác phẩm: Cũng Ðành (1963), Ðêm, Ðôi Mắt Trên Trời, Sợi Tóc Tìm Thấy, Nhan Sắc, Kinh Cầu Nguyện, Ðịa Ngục Có Thật, Ngã Ðạn, Quê Người, Trong Hoang Vu, Tên Bất Lực… và truyện dài: Gia Tài Người Mẹ, Ðêm Tóc Rối, Tuổi Nước Ðộc, Phấn Ðấu, Gào Thét, Ngày Lạ Mặt, Con Sâu, Sống Ðã Chết.
Tôi không có câu chuyện gì để kể về anh, chưa tặng anh tập thơ nào cũng như anh chưa từng muốn để lại trong tôi vài câu chuyện văn và nghiệp văn chương của anh. Những gì tôi biết về anh đều qua việc đọc các tác phẩm đã in của anh.
Tôi không muốn đi quá vị trí của một độc giả thế hệ văn nghệ sau biến cố 1975; tôi muốn gìn giữ trạng thái cảm xúc trước một nhà văn lớn đáng kính trọng, rồi thu mình lại giữ ranh giới giữa độc giả và nhà văn.
Có lần đến thăm anh khi anh vừa qua khỏi cơn đột quỵ nhẹ.
Tôi nghe anh Trịnh Cung hỏi. “Sao toa không viết hồi ký?” Anh cười; đó là lần đầu tôi thấy từ đôi mắt thấu thị của nhà văn ánh nhìn thanh thản.
Anh nói: “Lâu nay moa là thợ tranh, hồi ký cái gì!”
Lần nào ghé thăm anh, tiễn tôi ra về, anh đều nói:
“Cậu thỉnh thoảng ghé tôi chơi, có gì mới đem cho tôi đọc.”
Hôm nay, tôi ngồi đụt mưa trong quán cà phê, nhận tin nhắn cho biết anh mất đêm qua.
Sài Gòn mấy ngày nay mưa mù trời, mù người. Bỗng nhiên hình ảnh của anh hiển hiện khiến tôi nhớ bài hài cú của thiền sư Ba-Sô.
“Lữ khách!
Xin gọi tôi là thế
Cơn mưa thu này.”
Trần Tiến Dũng – 3/8/2016
viết từ Sài Gòn