Nhân chuyện khủng bố ở Barcelona và Cambrils, Tây Ban Nha (1) và ở Turku, Phần Lan (2), tôi muốn viết về một trong những vấn đề đau đầu và gây tranh cãi nhiều nhất ở Châu Âu – vấn đề Hồi giáo.
Mâu thuẫn giá trị
Vấn đề Hồi giáo đặc biệt phức tạp và thường gây nhiều tranh cãi vì mâu thuẫn về giá trị. Nhận người tỵ nạn vì lý do nhân đạo và không nên phân biệt chủng tộc, hay không nhận hoặc nhận ít vì lý do an ninh? Chấp nhận niqab và burqa vì mỗi người có quyền tự do mặc cái mình muốn và cần tôn trọng mọi tôn giáo, hay cấm vì lý do an ninh và niqab hay burqa là biểu tượng của sự đàn áp phụ nữ, đi ngược lại với truyền thống lẫn khái niệm tự do bình đẳng của Châu Âu? Thế còn burkini? Tôn trọng các văn hóa khác và truyền thống khác, hay ưu tiên nhân quyền, quyền tự do và bình đẳng? Chấp nhận thịt halal (3) vì tôn trọng các cộng đồng thiểu số, hay cấm vì coi trọng quyền động vật? Tránh không xúc phạm tôn giáo khác, hay bảo vệ quyền tự do ngôn luận và chống lại kiểm duyệt và tự kiểm duyệt?
Charlie Hebdo
Khi vụ Charlie Hebdo diễn ra năm 2015, có 2 luồng phản ứng khác nhau (4). Một là lên án bọn khủng bố nhưng vẫn nói những nhà báo của Charlie Hebdo đã biết người Hồi giáo thế nào và đã nhiều lần bị dọa giết thì còn lôi đạo Hồi và Muhammad ra châm biếm làm gì. Hai là bảo vệ tới cùng quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí – không có gì có thể biện minh cho hành vi khủng bố giết người.
Tôi cảm thấy, dựa theo báo chí và internet, khuynh hướng thứ nhất có vẻ có ở Mỹ nhiều hơn ở Châu Âu. Nhà văn Mỹ Joyce Carol Oates thậm chí còn so sánh Charlie Hebdo với cuốn Mein Kampf của Hitler khi phản đối giải thưởng của PEN America (5). Cách nghĩ thứ hai có vẻ là cách nghĩ chung ở Châu Âu – tôn trọng cộng đồng Hồi giáo là một chuyện, không thể vì thế mà tự kiểm duyệt và đánh mất quyền tự do biểu đạt. Ðạo Thiên Chúa và đạo Do Thái cũng bị châm biếm và chỉ trích, tại sao Hồi giáo lại thành ngoại lệ?
Hồi giáo và ngoại lệ – Mâu thuẫn giá trị giữa đạo Hồi và dân chủ phương Tây
Tôi đã sống ở Na Uy, rồi sống ở Anh. Trên bề mặt, mọi người đều bình đẳng, có quyền và nghĩa vụ như nhau; mọi tôn giáo, niềm tin và truyền thống đều cần được tôn trọng. Trừ những người hoàn toàn theo chủ nghĩa phát xít và da trắng thượng đẳng, người da trắng bản xứ thường không muốn nói gì để bị xem là kỳ thị chủng tộc. Tuy nhiên, nhiều người bạn của tôi nghĩ có 2 vấn đề lớn – đạo Hồi có nhiều cái mâu thuẫn với các giá trị của xã hội dân chủ phương Tây, và người Hồi giáo thường tìm cách thay đổi xã hội nơi họ tới sống.
Bản thân có bạn bè từ các nước Hồi giáo, tôi cho rằng Hồi giáo và văn hóa các nước ấy có nhiều truyền thống và quan điểm rất cổ hủ, lạc hậu – các suy nghĩ về tình yêu, tình dục và hôn nhân rất lệch lạc, không phù hợp với thế kỷ 21, như vẫn có hôn nhân sắp xếp, cấm sex trước hôn nhân, không có chuyện hẹn hò mà đính hôn rồi mới tìm hiểu; ngoài ra, không có bình đẳng, không coi trọng phụ nữ và vẫn nghĩ phụ nữ đi đâu cũng phải che kín và không được đi nhiều nơi một mình, phản đối đồng tính, lưỡng tính và chuyển giới… Tất cả những cách nghĩ đó đều đi ngược với quyền tự do và bình đẳng ở Châu Âu.
Không chỉ vậy, người Hồi giáo thường tìm cách áp đặt giá trị của mình lên xã hội họ sống và muốn làm ngoại lệ. Chẳng hạn ở Thụy Ðiển, năm 2016, một người đàn ông Hồi giáo từ chối bắt tay với đồng nghiệp nữ, tới khi bị đuổi việc lại kiện ngược lại, bảo thế là phân biệt đối xử và không tôn trọng niềm tin của người khác (6). Gần đây, Muna Juna, một phụ nữ đạo Hồi ở Anh, tham gia Miss Universe Great Britain và là người duy nhất mặc kaftan che kín người trong khi mọi người khác đều mặc bikini (7).
Vậy phải làm gì – ưu tiên bảo đảm mọi người đều được tôn trọng như nhau trong một xã hội đa chủng tộc đa văn hóa đa tôn giáo, hay ưu tiên truyền thống lâu nay ở Châu Âu và các giá trị tự do của xã hội dân chủ?
Cần nói rõ, nên có sự phân biệt giữa chỉ trích một truyền thống hoặc một tôn giáo, với đả kích và kỳ thị con người. Ðôi khi vì sợ bị gọi là phân biệt chủng tộc, nhiều người không dám chỉ trích một truyền thống lạc hậu, hoặc nói gì đó.
Nỗi e ngại bị gọi là racist
Mới gần đây, ở Newcastle, Anh, 18 người vừa bị kết tội trong một đường dây cưỡng hiếp, mại dâm và buôn người, trong đó đa phần thủ phạm là người gốc Pakistan, và nạn nhân là các bé gái và phụ nữ da trắng, từ 13 đến 25 tuổi (8).
Sarah Champion, MP của Rotherham, có nói, nỗi sợ bị xem là racist làm cản trở và khiến nhiều người không dám báo cáo các trường hợp lạm dụng tình dục (9).
Sau đó trên tờ The Sun xuất hiện một bài báo ký tên Sarah Champion, tiếp tục nói về đường dây tội phạm ở Newcastle, và đề cập tới “The Muslim Problem” (vấn đề Hồi giáo). Bài báo bị gọi là racist, có ngôn ngữ phát xít, và sau đó Sarah Champion bị Jeremy Corbyn, lãnh đạo đảng Lao động, ép từ chức (10).
Khuynh hướng hễ chút lại gọi mọi thứ là racist sẽ tạo ra nỗi sợ bị gọi là racist, và trong nhiều trường hợp, sẽ tạo ra nhiều vấn đề và làm người ta không dám nói thẳng sự thật.
Khủng bố và cách đối phó
Quay lại ý ở đầu bài, Châu Âu thường xuyên bị tấn công bởi Hồi giáo cực đoan. Na Uy chưa bao giờ bị, nhưng Anh bị nhiều lần – chỉ riêng trong khoảng thời gian tôi ở Anh vừa qua, Anh đã bị tấn công ở Westminster vào tháng 3, Manchester vào tháng 5, và London vào tháng 6 (11).
Một lần nữa, vì mâu thuẫn giá trị, cách đối phó với khủng bố cũng chia thành 2 phe ngược nhau. Nên hạn chế nhận người Hồi giáo vì dù bản thân tôn giáo không kích động bạo lực và không phải người Hồi giáo nào cũng là khủng bố, nhưng những cuộc khủng bố vẫn được làm nhân danh đạo Hồi? Hay tiếp tục nhận người tị nạn và càng phải tôn trọng các cộng đồng Hồi giáo và giảm phân biệt chủng tộc, vì chính sự chia rẽ và phân biệt mới là nguyên nhân khiến nhiều người Hồi giáo đã lớn lên và sinh trưởng trong xã hội dân chủ Châu Âu trở thành bất mãn và tham gia các tổ chức cực đoan và khủng bố?
Trong khi đó, vấn đề Hồi giáo sẽ tiếp tục là vấn đề làm đau đầu và gây tranh- cãi ở Châu Âu.
DN
- https://www.theguardian.com/world/live/2017/aug/18/barcelona-cambrils-terror-attack-suspects-killed-latest-updates
- http://www.bbc.com/news/world-europe-40985528
- 1 trong những điểm quan trọng của thịt halal là động vật phải còn sống khi bị mổ, không được chết hay làm bất tỉnh: https://viethome.co.uk/cuoc-song/kien-thuc-chung/1835-tim-hieu-halal-food-cua-dao-hoi
- Tranh cãi về Charlie Hebdo: https://www.google.no/search?q=charlie+hebdo+debate&oq=charlie+hebdo+debate&aqs=chrome..69i57j69i60j0l4.935j0j9&sourceid=chrome&ie=UTF-8
- https://twitter.com/joycecaroloates/status/592724499839242242
- https://www.thelocal.se/20160722/muslim-man-sues-over-handshake
- http://www.telegraph.co.uk/women/life/muslim-beauty-queen-wins-right-not-wear-bikini-miss-universe/
- https://www.theguardian.com/uk-news/2017/aug/09/newcastle-sex-grooming-network-operation-shelter
- http://www.telegraph.co.uk/news/2017/08/10/fear-called-racist-stops-people-reporting-child-sexual-exploitation/
- https://www.theguardian.com/politics/2017/aug/16/sarah-champion-resigns-as-shadow-equalities-minister-sun-article-pakistani-men
- https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_terrorist_incidents_in_Great_Britain