Rumsiskes
Trên đường đi Klaipeda, một thành phố ven biển của Lithuania, nhóm du khách dừng chân ghé thăm viện bảo tàng “ngoài trời” Rumsiskes. “Open-air museum” là một khái niệm khá mới mẻ, vật dụng kể cả nhà cửa theo đúng kích thước đều được trưng bày ngoài trời, dùng thiên nhiên chung quanh làm khung cảnh. Tại Rumsiskes, trong khuynh hướng “về nguồn”, người Lithuania dựng lại các ngôi nhà trong thế kỷ XVIII – XIX để bảo tồn tục lệ, cách sinh sống của tổ tiên họ; để con cháu có hình ảnh mà biết thêm về cha ông, dòng giống. Ðây là điều dễ hiểu vì suốt thế kỷ XX chịu sự cai trị của Liên Bang Sô Viết với chính sách xóa bỏ lịch sử đất nước chư hầu, nhi đồng đến trường chỉ được học tiếng Nga và lịch sử của Nga, không biết gì để tự hào về cha ông. Do đó, người Lithuania khổ công gầy dựng lại văn hóa, lịch sử của họ. Không chỉ dân Lithuania mà dân Latvia cũng như Estonia đều có các chương trình giáo dục tương tự, trong trường học đến viện bảo tàng, nơi giải trí…
Viện bảo tàng là một khu đất mênh mông, đầy đủ nhà thờ, công trường nơi dân làng tụ họp (từa tựa như sân đình làng của ta) cửa tiệm, nhà riêng… Tòa nhà nào cũng làm vách gỗ, mái lợp gỗ hoặc đất trộn rêu, lợp tranh để giữ hơi ấm. Cách bài trí theo đúng kiểu xa xưa, cũng lò sưởi, nơi dự trữ thức ăn, từ khoai đến thịt xông khói, củi, cối xay lúa lấy bột làm bánh mì…
Phụ nữ được xem “chân cẳng” qua vườn hoa trước cửa. Hoa tươi là người trong nhà ‘đảm đang”, có giá. Giữa nhà thường trưng bày hòm xiểng nơi người con gái cất giữ khăn áo, các món gia dụng bằng vải thêu… Trai kiếm vợ cứ việc nhìn ngắm hòm xiểng to nhỏ, khăn bàn, màn cửa… là có thể đoán biết người con gái trong nhà có đủ công dung ngôn hạnh hay không!?
Người dẫn đường mặc áo quần, đi giày đội mũ theo đúng cổ tục. Cũng cài một miếng ren trước trán để che tóc theo tục lệ, phụ nữ có chồng không cho người ngoài thấy tóc tai (tóc tượng trưng cho tình dục trong văn hóa cổ truyền). Trong nhà luôn có một tấm khăn vải để lỡ hàng xóm vui chân đến thăm thì chỉ trong 30 giây là bà chủ nhà có thể ra đón khách trong khăn áo chỉnh tề với chiếc khăn quấn trên đầu che kín tóc tai.
Kaunas
Ðây là thành phố lớn thứ nhì của Lithuania, tọa lạc nơi hai dòng sông Nemunas và Neris gặp nhau. Lịch sử Kaunas cũng đầy những cuộc chiến tranh, từ lần xâm lăng của Nga năm 1655, của Thụy Ðiển (năm 1701) và của cả Pháp thời Napoleon (1812). Kaunas trở thành thủ đô [tạm thời] khi Lithuania tuyên bố độc lập năm 1919 và thủ đô Vilnius lúc ấy đang bị Ba Lan chiếm giữ; chỉ một thời gian, đất nước lại rơi vào tay quân Nazi và sau đó trở thành chư hầu của Liên bang Sô Viết.
Kaunas nhỏ xíu nhưng cũng giữ được vài di tích lịch sử tại công trường chính, như Tòa Thị Chính, còn có tên “White Swan”, bên ngoài trông in hệt một ngôi thánh đường nhưng lại là một công thự.
Hôm ấy dù trời mưa ướt nhẹp nhưng nam thanh nữ tú quần áo là lượt đi dự đám cưới. Ðứng trú mưa dưới mái hiên nhà thờ chính tòa mang tên hai ông Thánh Peter & Thánh Paul, Dế Mèn đếm được gần chục nhóm ra vào Tòa Thị Chính ký giấy chung thân. Cô dâu nào cũng mặc áo đầm trắng dài quét đất, voan trắng lê thê như mọi đám cưới phương tây. Xe đậu xa xa bên ngoài công trường nên đám cưới nào cô dâu chú rể cũng đội mưa lướt thướt.
Bên trong không có chi khác lạ so với mấy ngôi nhà thờ khác tại Lithuania, cũng bị chính phủ Sô Viết sử dụng làm kho chứa thực phẩm, bị bỏ phế suốt nửa thế kỷ cho đến ngày nay. Nhà thờ đang được tu bổ nên trông bớt tiều tụy dù tường vách còn lở lói.
Một di tích đặc biệt khác là Perkunas House, nhà [của] Thần Sấm Sét, theo đạo thờ thiên nhiên. Tòa nhà được xây cất theo kiểu Gothic, hình như đây là tòa nhà Gothic duy nhất tại Kaunas, các tòa nhà khác đều theo kiểu Baroque. Thủa xa xưa Perkunas House là nơi tụ họp của thương nhân trong nhóm Hanseatic League gốc Ðức, sau bán cho nhà dòng Dòng Tên và trở thành nhà nguyện. Trong thế kỷ XIX, nhà nguyện Dòng Tên trở thành hý viện rồi thành trường học; dưới thời Sô Viết, là nơi chứa quân xa. Ngày nay lại thuộc về Dòng Tên trực thuộc Hội thánh La Mã.
Tòa nhà quả là truân chuyên trôi nổi theo lịch sử đất nước, nhưng rồi châu lại về hợp phố… cho đến khi xảy ra một biến cố mới?
Tại vùng ngoại ô Kaunas, tại khu đất đặt đài tưởng niệm nạn nhân cộng sản, nhóm du khách gặp gỡ một phụ nữ trong tuổi bát tuần, nhân chứng sống trong cuộc lưu đày của Sô Viết. Năm 1941, sau khi vào thành phố, Hồng Quân Sô Viết mở cuộc càn quét thân hào nhân sĩ; trong ngày đầu tiên lúc nửa đêm, còn mặc quần áo ngủ phong phanh những con người bất hạnh ấy kể cả đàn bà con nít bị lôi lên xe bít bùng. Bà cụ Madalena thủa ấy mới 13 tuổi, cũng bị bắt cùng cha mẹ anh em và một số gia đình khác. Họ bị tải đến trạm xe lửa, dồn vào một toa tàu chở hàng hóa và bắt đầu cuộc lưu đày, cỡ 60-80 con người bị nhồi nhét trong khoảng không gian 15 x 8 x 6 bộ Anh.
Ngày sau, một trong những toa tàu kia được mang về Kaunas để trưng bày cùng với những bức vẽ nguệch ngoạc của nhi đồng mô tả chuyến đi kinh hoàng
Trên đường đi Siberia, chuyến đi kéo dài cả tháng trời, có khoảng chục người trong nhóm chết vì bệnh tật, đói khát. Sống sót trong trại tù Siberia đến năm 34 tuổi trong khi người cha chết rất sớm và bà mẹ cũng qua đời ít năm sau đó, bà Madalena trốn về Kaunas qua sự trợ giúp của một nhóm người nghiên cứu địa chất đến Siberia làm việc. Trốn lánh trong suốt hai mươi mấy năm bằng tên giả, cải trang, không dám liên lạc với thân nhân, bà ấy cuối cùng mới được thực sự “trở về”, lấy lại tên cũ sau khi Lithuania độc lập năm 1991!
Bà cụ nói rằng tôi sẽ kể câu chuyện lưu đày cho bất cứ ai muốn nghe vì ước mong rằng lịch sử đừng lặp lại, đừng để những con người cộng sản kia đày đọa, tàn sát thường dân nữa!
Câu chuyện lưu đày khổ ải khiến những người Huê Kỳ may mắn rớt nước mắt. Cộng sản Việt Nam theo đúng sách vở của Liên Xô mà đày đọa người miền Nam sau khi chiếm được đất đai, cũng các trại khổ sai, cũng những chính sách tẩy não, bóp nghẹt… Không thể nào hiểu được nhờ đâu mà một chính thể tàn bạo như thế vẫn còn hiện hành, từ Hoa Lục đến Bắc Hàn và Việt Nam?
TLL