Với sự tiến bộ của khoa học ngày nay, từ việc phân tích đến việc sử dụng những khám phá từ cơ thể con người, ta có thể dùng DNA để nhận dạng và chữa trị bệnh tật cùng nhiều áp dụng khác như tìm kiếm thân nhân gốc rễ và điều tra tội ác. Bài viết này tóm tắt một vài cách dùng DNA hiện nay.
Phổ thông nhất là việc dùng DNA để tìm kiếm gốc rễ, trả lời câu hỏi như cha mẹ là ai, tổ tiên từ đâu đến… và đã có khá nhiều công ty rao bán các dịch vụ này; mỗi cách sử dụng đều có những hay / dở của kỹ thuật.
Dùng DNA để tìm kiếm cha mẹ, gốc rễ (genealogy):
Có ba kỹ thuật chính dùng trong việc thử nghiệm kể trên, mỗi loại thử nghiệm cho một kết quả khác nhau, do đó tùy theo câu hỏi mà ta chọn loại thử nghiệm: Autosomal DNA Test, mtDNA Test và Y-DNA Test
- Autosomal DNA Tests
Mỗi con người nhận một nửa DNA từ cha và nửa DNA từ mẹ, gom chung thành một bộ DNA.
Ði ngược về các thế hệ trước, con người nhận ¼ bộ DNA từ mỗi ông / bà nội / ngoại; bộ DNA từ mỗi ông / bà cố nội / ngoại … Tạm hiểu là đi ngược về thế hệ càng xa, sự tương đồng về DNA càng giảm và do đó càng khó xác quyết mức liên hệ về huyết thống với người thân trong họ [xa].
Vì lý do kể trên, kỹ thuật phân tích autosomal DNA chỉ có thể áp dụng trong việc truy tìm thân nhân trong họ khoảng 4-5 đời. Kỹ thuật này dùng trong việc tìm kiếm cha mẹ hoặc ông / bà nội / ngoại hoặc anh em họ, cô / dì / chú / bác. Ðiển hình là những người con nuôi đi tìm cha mẹ đẻ và anh em cùng huyết thống.
Autosomal DNA cũng cho thấy một số yếu tố khác như chủng tộc, địa danh nơi cha mẹ / ông bà sinh trưởng…
Hiện nay, các công ty cung cấp dịch vụ thử nghiệm DNA để tìm gốc rễ gom thế giới thành 20 – 25 vùng đất và cung cấp một ước tính các xác suất về gốc rễ của tổ tiên người thử nghiệm. Chi tiết này giúp người tìm kiếm biết thêm về lịch sử của tổ tiên họ.
- mtDNA Tests
Kỹ thuật phân tích mtDNA cho kết quả rất chính xác về nguồn gốc người thử nhưng giới hạn trong việc tìm kiếm người mẹ, bà ngoại hoặc thân nhân trong họ ngoại, dù huyết thống có thể đã “loãng” đến 30 đời!
- Y-DNA Tests
Sắc thể thứ 23 có hai dạng: X và Y. Phái nữ có hai X (XX); phái nam có một X và một Y (XY). Kỹ thuật phân tích Y-DNA chỉ kiểm nghiệm di thể trên sắc thể Y và do đó chỉ áp dụng cho nam phái.
Con người (nam nhân) chỉ nhận sắc thể Y từ người cha, người cha nhận từ ông nội… nên di thể thay đổi rất ít theo thời gian.
Có hai loại Y-DNA test: STR và SNP.
Loại thử nghiệm STR cho ra một bản tóm tắt về di tính của một con người, bản “tóm tắt” này có thể dùng để so sánh với bản “tóm tắt” di tính của những người khác hầu nhận diện các tương đồng.
Loại thử nghiệm SNP cung cấp nhiều chi tiết hơn ngoài các chi tiết kể trên còn cung cấp các chi tiết về địa phương nơi những người có mẫu di thể tương đồng xuất phát và từng sinh sống.
Nói chung, cả hai loại thử nghiệm về sắc thể Y đều giúp ta tìm kiếm thân nhân có liên hệ huyết thống trực tiếp về bên nội dù đã trải qua nhiều thế hệ.
Ðặc điểm của thử nghiệm sắc thể Y là giúp con nuôi phái nam đi tìm cha và những người Do Thái đi tìm nguồn gốc.
Khi so sánh ba loại thử nghiệm kể trên, với mục đích tìm kiếm cha mẹ đẻ và thân nhân có liên hệ huyết thống, autosomal DNA là loại thử nghiệm phổ quát nhất, cung cấp nhiều chi tiết nhất dù không hoàn hảo khi tìm kiếm gốc rễ nhiều thế hệ trước.
Hiện nay, có một số công ty cung cấp dịch vụ thử DNA, điển hình là Family Tree DNA, 23andMe, National Geographic, Ancestry DNA, Living DNA… Mỗi mẫu thử nghiệm tốn khoảng 79.00 – 359.00 Mỹ kim, và tùy theo công ty, mẫu thử nghiệm có thể là nước miếng (nước bọt) hoặc mẫu tế bào trong miệng (inner cheek swab).
Vài điều hay / dở về thử nghiệm DNA trong việc tìm kiếm người có liên hệ huyết thống:
– Xác định nhân thân, gốc rễ khi cần thiết
– Tìm kiếm nơi xuất phát của tổ tiên
Tuy nhiên, các chi tiết về di tính cá nhân bị (được?) công ty cung cấp dịch vụ thử nghiệm gom chung về kho dữ liệu của công ty ấy và bị sử dụng để so sánh với mẫu di tính của nhiều cá nhân khác. Tạm hiểu là sự riêng tư về di tính không còn là chi tiết cá nhân nữa, mà sẽ trở thành mẫu XYZ1234 trong kho dữ liệu, lúc cần thiết (như khi người có liên hệ huyết thống nhưng không hề quen biết đi tìm), sẽ lộ danh tánh người thử nghiệm. Chưa kể kết quả thử nghiệm DNA đem đến những điều không ngờ, chẳng hạn những mẩu chuyện ngỡ ngàng về huyết thống, con đẻ thực ra là con nuôi hoặc anh chị em chỉ liên hệ một nửa huyết thống…, các bí mật của gia đình, gia tộc như hoang thai, loạn luân, … [vô tình] bị bật mí!
(còn tiếp)