Dù những vấn đề thảo luận song phương trong chuyến công du của Tổng Thống Barack Obama đến Việt Nam vừa qua ít nhiều đã được công luận dự đoán trước, tin tức Hoa Kỳ chính thức dỡ bỏ lịnh trở thành một loại tin thời sự bậc nhất trên các phương tiện truyền thông thế giới hồi đầu tuần. Washington Post gọi đây là một “bước chuyển lịch sử” trong chiến lược chuyển trục và tìm kiếm đồng minh về lâu dài của Hoa Kỳ tại Châu Á. Việc cung cấp vũ khí này sẽ được xem xét theo mỗi trường hợp khác nhau còn phụ thuộc vào cam kết và thái độ của Việt Nam trong nhiều vấn đề khác nhau, nhưng nó mở ra một cơ hội mới cho Việt Nam mà người dân Việt Nam đã mong đợi.
Áo sơ mi trắng, nụ cười tươi tắn bước vào một quán bún chả tại Hà Nội sau khi gặp gỡ và làm việc với những lãnh đạo Việt Nam trong ngày làm việc đầu tiên tại Việt Nam, hình ảnh thân thiện của Tổng Thống Obama đã được người dân Việt Nam bày tỏ sự mến mộ và phấn khích đón nhận. Sự mong đợi, mừng vui của họ không chỉ dành riêng cho TT Obama hay như cho TT Bill Clinton vào năm 2000, mà nó còn là sự chờ đợi và mong ước rằng Việt Nam sẽ lại được trở thành một đồng minh chiến lược của Hoa Kỳ nhằm có thể đối phó lại hiểm họa Trung Cộng hiện nay, phát triển kinh tế và cải thiện những vấn đề dân chủ và nhân quyền về lâu dài.
Hai tuần trước, Tân Hoa Xã đăng lại lịnh cấm đánh cá của Bộ Canh Nông Trung Cộng trong vùng biển Đông kể cả vùng biển của Việt Nam, Phi Luật Tân… Lịnh cấm ngang ngược cùng với việc tấn công hay đâm chìm tàu đánh cá của ngư dân Việt Nam gần đây chỉ góp thêm sự phẫn nộ và giúp người dân Việt Nam nhìn rõ thêm hiểm họa phương Bắc từ nhiều năm qua. Hình ảnh người dân Hà Nội thức đêm hay chờ đợi dày đặc trên các con đường sẽ có đoàn xe Tổng thống Mỹ chạy ngang qua khác hẳn những sự thờ ơ hay biểu tình trong sự cấm đoán của nhà cầm quyền trong chuyến sang Việt Nam của Tập Cận Bình hồi cuối năm qua, rõ ràng đã cho thấy lòng người dân Việt Nam đang mong ước và hy vọng những gì.
Tuyên bố tháo bỏ hoàn toàn lịnh cấm vận vũ khí với Việt Nam đã đưa hai quốc gia từng là cựu thù đi đến một mối quan hệ mới giữa hai quốc gia. Đây là điều mà giới cầm quyền Việt Nam cũng đã mong chờ và thúc giục Hoa Kỳ trong những chuyến thăm Hoa Kỳ của giới lãnh đạo Việt Nam trong vài năm qua. Cho đến nay, các phương tiện quân sự và vũ khí của quân đội Việt Nam đã trở thành lạc hậu, cũ kỹ, phần lớn còn lại từ sau chiến tranh Việt Nam và một số ít được mua từ Nga sau này. Ưu tiên phát triển kinh tế, ngân sách quốc phòng rất thấp, quân đội được “chia phần” và nhắm vào việc làm ăn trong các lĩnh vực kinh tế, quân đội Việt Nam hiện nay không chỉ yếu kém về mặt vũ khí và khí tài mà cả về khả năng bảo vệ lãnh thổ. Cựu Bộ Trưởng Quốc Phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh trong chuyến viếng thăm Hoa Kỳ vài năm trước đã từng kêu gọi Hoa Kỳ bỏ lịnh cấm vận vũ khí. Việc bỏ lịnh cấm vũ khí một phần với Việt Nam đã được TT Obama ký hai năm trước và vì những giới hạn đó, cho đến nay Việt Nam vẫn chưa mua vũ khí gì từ Hoa Kỳ. Vấn đề này còn phụ thuộc cả những quyết định của Quốc Hội Hoa Kỳ và những ràng buộc về vấn đề nhân quyền đi kèm. Trước chuyến công du đến Việt Nam của TT Obama, Thượng Nghị Sĩ John McCain thuộc Đảng Cộng Hòa cũng đã lên tiếng ủng hộ lịnh bỏ cấm vận vũ khí với VN, giúp cho quân đội Việt Nam hoạt động hữu hiệu hơn trong việc bảo vệ lãnh thổ của mình. TNS McCain nêu thẳng hành động gây hấn biển Đông trong khu vực thì Hoa Kỳ cần cho phép Việt Nam mua vũ khí để đối đầu lại với những sự gây hấn này. Với Sáng Kiến An Ninh Hàng Hải do Hoa Kỳ đưa ra trước đây, ngân sách 500 triệu đô la sẽ giúp một số quốc gia trong khu vực như Phi Luật Tân, Việt Nam tăng cường sức mạnh hải quân trên biển Đông và khả năng được huấn luyện quân sự do Hạm Đội 7 đảm nhiệm. Ký giả của Reuters đã hỏi thẳng TT Obama trong cuộc họp báo của TT Obama và Chủ Tịch nước VN Trần Đại Quang rằng, liệu quyết định bỏ lịnh cấm vận vũ khí để giúp Việt Nam trước đe dọa từ Trung Cộng, đã được TT Obama trả lời bằng một ngôn ngữ ngoại giao rằng, mối quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia đã đủ để bỏ lịnh cấm vận, sẽ có một số điều kiện đi kèm nhưng Hoa Kỳ không để nó cản trở sự phát triển mối quan hệ này. Bao giờ Việt Nam sẽ được cung cấp những vũ khí hay trang thiết bị quân sự gì, ra sao và như thế nào là vấn đề của tương lai, thỏa thuận mang tính biểu tượng mang tính chiến lược này cho thấy Hoa Kỳ muốn mở rộng và có thể đang nhắm đến một đồng minh mới tại Châu Á. Liệu viễn cảnh và cơ hội Hoa Kỳ trở lại cảng Cam Ranh hay Đà Nẵng có phải là một điều quá xa vời một khi mối quan hệ song phương này tiến thêm một bước xa hơn trong tương lai?
Dù vậy, những phát biểu bỏ cấm vận vũ khí được tiên liệu trước của TT Obama tại Việt Nam mà không có những yêu cầu trực tiếp và mạnh mẽ hơn về vấn đề nhân quyền hay trả tự do vô điều kiện cho các tù nhân chính trị đang bị nhà cầm quyền Việt Nam giam giữ, đã bị các tổ chức nhân quyền quốc tế chỉ trích. Tổ Chức Human Rights Watch cho rằng Washington đã bỏ lỡ cơ hội để buộc Việt Nam thực hiện các cam kết về dân chủ và nhân quyền trước khi tháo bỏ hoàn toàn lịnh cấm vận. Thứ tự ưu tiên về quan hệ đối ngoại giữa Hoa Kỳ với Việt Nam đã được một số tổ chức và cá nhân nhìn khác hơn, nhưng ắt sách lược về Châu Á-Thái Bình Dương của Hoa Kỳ có thể đã được suy tính và vạch ra các chiến lược xa hơn. Với chuyến công du Việt Nam và Nhật Bản vừa qua, đây là chuyến công du Châu Á lần thứ mười của TT Obama trong suốt gần tám năm nhiệm kỳ của mình. Không chỉ vấn đề bán vũ khí hay hợp tác quốc phòng, những kế hoạch phát triển về kinh tế qua Thương ước xuyên Thái Bình Dương cùng các trợ giúp giáo dục sẽ giúp Việt Nam phát triển toàn diện hơn, thoát khỏi ảnh hưởng chính trị lẫn kinh tế từ Trung Cộng, có thể buộc giới lãnh đạo Việt Nam phải tuân thủ và cải đổi những chính sách của mình một khi muốn trở thành đồng minh của Hoa Kỳ. Đó là chính sách mà Hoa Kỳ đang áp dụng với Cuba và Iran, hai quốc gia từng đối đầu với Hoa Kỳ trong nhiều thập niên, xem ra đã ít nhiều có ảnh hưởng. Thỏa thuận đưa tàu hải quân của Trung Cộng vào Cuba đã vừa mới bị Cuba hủy bỏ và từ chối.
Ký giả về ẩm thực và du lịch nổi tiếng của hệ thống CNN Anthony Bourdain “tweet” cho những người hâm mộ mình rằng, “Tiền bữa ăn tối bún chả với Tổng thống là 6 đô, tôi trả tiền”, khi gởi ra tin nhắn và ảnh về buổi ăn của ông với TT Obama tại một quán bún chả Hà Nội phố Lê Văn Hưu, trong khi phía bên ngoài thì người dân háo hức vây quanh khu vực tiệm ăn. Các báo chí tường thuật, khi xe chở Obama dừng lại và bước xuống xe, những tiếng vỗ tay và hò reo của người dân vang dội cả một vùng. Trên các trang mạng, rất nhiều những bài thơ, những lời lẽ trân trọng và nồng nhiệt của người dân Việt Nam đón mừng Obama đến với Việt Nam lần này, cũng như qua các phỏng vấn do các ký giả USA Today thực hiện với người dân Việt Nam. Những thái độ và sự nồng nhiệt này cho thấy hy vọng của người dân Việt Nam tại quốc nội như thế nào trong bước tiến mới với Hoa Kỳ và xác định rõ ra là bạn, là thù. Nếu vẫn còn nhắm mắt trước lòng dân, giới lãnh đạo Việt Nam xem như đang đánh mất cơ hội cuối cùng của mình.
ĐYT