Khi chuẩn bị xây dựng những “siêu dự án” từ 5 năm, 10 năm, 20 năm… về trước, người ta đều luôn khẳng định bằng những lời có cánh: Là chủ trương đúng đắn, phát huy nội lực, thúc đẩy sản xuất trong nước, giảm lệ thuộc vào nhập khẩu, cân bằng cán cân thanh toán, tạo công ăn việc làm… Và thực sự, không ít nhà lãnh đạo, nhiều bộ, ngành khi ký quyết định cho thực hiện, các tập đoàn, doanh nghiệp lớn của nhà nước khi đề nghị thực hiện, không ít người đã tin vào điều đó. Và dù có không tin cũng cố nói là “tôi tin sẽ mang lại kết quả to lớn cho quốc gia” (!)
Thực tế là ngày càng có nhiều “siêu dự án”, công trình nhưng thua lỗ nặng nề và nguy cơ phá sản cận kề. Dự án Nhà máy Ðạm Ninh Bình do Công ty MTV Ðạm Ninh Bình (Tập đoàn Hóa chất) đầu tư với số vốn 12,000 tỷ đồng nhưng qua 4 năm hoạt động, mỗi năm đã lỗ khoảng 2,000 tỉ đồng. Nhà máy sản xuất xơ sợi Ðình Vũ của Công ty Cổ phần Hóa dầu và Xơ sợi dầu khí (PVTex), thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam đầu tư tới 7,000 tỷ đồng nhưng nay đã phải tạm ngừng hoạt động, vốn chủ sở hữu gần như mất trắng.
Một loạt các nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Ethanol vừa qua được đầu tư nhằm cung cấp nhiên liệu pha trộn để sản xuất xăng sinh học (E5) thì nhiều công trình đã phá sản, hoặc vẫn còn hoạt động nhưng không khác gì “xác sống” (Zombie). Các công trình này phá sản đặt chủ trương toàn quốc sử dụng xăng E5 trước nguy cơ thất bại hoàn toàn.
Ðó là những “siêu dự án” làm kinh tế đất nước VN ngày càng tụt hậu so ngay với những nước láng giềng và nước lạc hậu.
Ði tìm nguyên nhân
– Sử dụng công nghệ của Trung Quốc– Ở một loạt đại dự án này, sự thất bại, đổ vỡ đều có một số đặc điểm chung: Sử dụng công nghệ lạc hậu (phần nhiều các Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học đều dùng công nghệ lạc hậu của Trung Quốc), Nhà máy đạm Ninh Bình đầu tư 700 triệu USD, cũng được chủ đầu tư thừa nhận thất bại là do sử dụng công nghệ lạc hậu, không đồng bộ từ Trung Quốc.
– Các quan chức thiếu hiểu biết – Nhưng cũng có những dự án thất bại, được nhiều chuyên gia kinh tế dự báo từ trước do chủ trương đầu tư sai lầm, do những người lãnh đạo quyết định, phê duyệt dự án không có tầm nhìn xa, chỉ thấy lợi ích trước mắt, không thấy trước xu hướng hội nhập công trình, dự án sản xuất ra những sản phẩm đó sẽ phải cạnh tranh gay gắt với những sản phẩm nhập cảng phẩm chất cao, giá lại rẻ do thuế suất nhập cảng ngày càng giảm theo cam kết. Ðiều này có thể nhìn thấy ở hàng loạt nhà máy sản xuất đường, thép, đua nhau thua lỗ, sụp đổ trước làn sóng sản phẩm cùng loại, nhập cảng từ nước ngoài.
Cho đến thời điểm này, ngay cả những công trình có quy mô cực lớn như Nhà máy Lọc dầu Dung Quất, Tổ hợp Lọc hóa dầu Nghi Sơn, được đầu tư hàng chục ngàn tỉ đồng nhưng cũng đứng trước những khó khăn rất lớn do Việt Nam càng đẩy mạnh hội nhập, thuế suất nhập cảng xăng dầu hầu hết giảm 0-5% thì sản phẩm của các nhà máy này khó có thể cạnh tranh nổi.
Nhưng với hàng ngàn tỉ đồng, hàng chục ngàn tỉ đồng đã đầu tư cho mỗi công trình, sự kém hiệu quả, thua lỗ, phá sản sẽ gây nên nhiều hậu quả lớn: Lãng phí, thất thoát vốn ngân sách, khiến ngân sách nhà nước đã khó khăn, lại mất đi một nguồn lực to lớn lẽ ra có thể đầu tư vào những việc, những dự án phát huy hiệu quả kinh tế-xã hội cao hơn.
– Các quan kiếm tiền bằng hoa hồng béo bở – Việc ra quyết định đầu tư cho những siêu dự án, những đại công trình đó lại làm chậm đi quá trình phát triển của đất nước. Các dự án, công trình phá sản, kéo theo nợ xấu, ảnh hưởng tiêu cực đến sự lành mạnh của hệ thống ngân hàng.
Có nhiều người đã nói rằng, việc ra quyết định sai, chủ trương đầu tư sai cho những dự án, công trình đó, gây ra hậu quả lớn hơn cả tham nhũng. Nhưng có ai biết đâu, có thể có những dự án, công trình, chính vì tham nhũng mới có quyết định, chủ trương sai? Bởi có dự án, việc quyết định mua công nghệ lạc hậu mà không lựa chọn công nghệ hiện đại, chọn nhà thầu yếu chứ không chọn nhà thầu có năng lực là có động lực, lợi ích cá nhân, có phần trăm, hoa hồng của bên bán?
Cho nên nói, với nhiều công trình, dự án lớn có thảm cảnh như ngày hôm nay, chẳng phải chỉ vì kém hiểu biết, dốt về chuyên môn mà lý do chính là tham nhũng, kéo bè kéo cánh.
Cho nên muốn minh bạch cần phải xem xét, truy cứu trách nhiệm tới cùng của người lập dự án, người phê duyệt, quyết định cho làm dự án chứ không thể “kiểm điểm phê bình” chuyển công tác, cùng lắm là cất chức cho “hạ cánh an toàn” để quan ăn ba đời không hết.
Công trình khoa học, văn hóa cũng bị lợi dụng
Những dự án “đắp chiếu” của VN đến nay, không thể “xòe bàn tay, đếm ngón tay” mà nếu ghi chép ra, có mà hàng tập giấy. Những công trình, những dự án lớn mà cái nhỏ cũng vài chục tỉ, to thì hàng trăm, thậm chí hàng chục ngàn tỉ cũng cam phận “đắp chiếu”, muốn chôn không chôn đi được, càng để càng lỗ.
Ngoài những siêu dự án còn có vô số những công trình khoa học, văn hóa cũng bị đút ngăn kéo.
Ðó là những bộ phim làm chẳng ai xem, mời chẳng ai đến nên “đắp chiếu” xếp trong kho.
Những công trình khoa học trên mây dưới gió, làm ra cốt để giải ngân chia chác, bán chẳng ai mua đã đành, cho chẳng ai lấy nên cũng “đắp chiếu” cất trong ngăn kéo.
Tuy nhiên, có một lý do còn quan trọng hơn, đó là dù thành hay bại, thắng hay thua (ở đây chỉ có bại và thua) cũng chẳng ai chịu trách nhiệm cả. Tất nhiên, họ không chịu thì nước chịu, dân chịu cả thôi.
Mới đây, tại cuộc hội đàm về “Lối thoát cho các đại dự án đang hấp hối” do báo Tiền Phong tổ chức, nhiều chuyên gia đã đặt ra những vấn đề rất hay.
Ông Nguyễn Văn Hùng, nguyên Hiệu trưởng ÐH Xây dựng, cho rằng đây là hậu quả của cơ chế xin – cho, chạy dự án, chạy chức…, đồng thời đặt câu hỏi các bộ có được “lại quả” không?
Câu hỏi này người dân VN ai cũng trả lời được. Hỏi là trả lời. Ðã có rất nhiều ý kiến của các chuyên gia, ở đây tôi chỉ nêu một nhận định của chuyên gia kinh tế
Gây thiệt hại hàng trăm tỉ không sao cả, thậm chí còn lên chức
Chuyên gia Kinh tế Lê Ðăng Doanh thẳng thắn: “Tôi rất hoan nghênh sáng kiến và loạt bài của báo Tiền Phong đã điểm danh 10 dự án “đắp chiếu”, mà trong kinh tế học gọi là “Zombie” (xác sống). Tôi đề nghị báo Tiền Phong với sự hợp tác của các cơ quan, chuyên gia tiếp tục bổ sung danh sách các dự án này.
Ví dụ có các dự án làm đường vay tiền ngân hàng để xây dựng, chưa được 5 năm đã bắt đầu phải sửa chữa. Khi sửa chữa tăng thêm chi phí, vay thêm tiền, chưa trả được món nợ cũ đã bổ sung nợ mới.
Hay các dự án BOT trên đường giao thông. Nhà nước đã vay tiền, làm nền, xây dựng, đến BOT thì giao cho một tư nhân, chỉ láng nhựa ở trên nhưng lại được quyền thu phí. Một con đường mà phí nặng nề như vậy nhưng sau đó lại nát như xương gà, bị nhăn nhúm…
Chung quy lại, chúng ta phải nhận định: tại sao số những dự án kém hiệu quả như vậy lại tăng lên ghê gớm trong 10 năm qua? Có phải nó gắn với phân cấp hay không?
Xem lại các dự án mà báo Tiền Phong “điểm danh”, nó khác với thông lệ quốc tế ở chỗ trách nhiệm giải trình, công khai minh bạch, trách nhiệm cá nhân. Anh dùng tiền của nhà nước thì cũng phải giải trình xem dự án anh như thế nào, ai chịu trách nhiệm, ai duyệt, hiệu quả là gì.
Người thường làm sai bị bỏ tù, nhưng ở đây có nhiều dự án thiệt hại tới hàng chục nghìn tỉ mà không có ai bị làm sao cả, thậm chí còn lên chức.
Anh muốn trả nợ thì nguồn thu phải vượt ngân sách. Nhưng đây nợ anh chưa trả, lãi anh chưa trả nhưng anh lại vay nữa. Như thế không có ngân sách nào chịu nổi, không có nhà nước nào chịu nổi”.
Chỉ có anh dân VN là è cổ ra gánh sự ngu dốt và tham lam triền miên này thôi. Biết đến bao giờ người dân Việt mới thoát được kiếp khổ nạn này đây?
VQ – 18-6-2016
Viết tại Sài Gòn