Từ thuở hồng hoang, hạt mầm tình yêu vì ai được gieo trồng? Hay chỉ vì tình mặc nhiên đã gặp chân tình. Nên khi gió trăng nồng ấm, tình thắm thiết chẳng thể xa rời. Chiều quạnh hiu, đêm sầu muộn, tình đau đáu trải lòng trong nỗi nhớ. Thương vàng tiếc ngọc, cảm nhận lẽ vô thường trong giấc mộng hồng lâu. Ngũ cung âm giai của thập lục huyền cầm, mở đầu bộ phim Hồng Lâu Mộng bằng “Hảo Liễu ca”: “Người đời thường khen thần tiên hay. Mà chuyện công danh vẫn cứ say. Tướng soái bây giờ ở đâu nhỉ. Một dãy mồ hoang cỏ mọc đầy.” Bối cảnh xã hội ngày xưa được giới thiệu bằng phố Thập Lý, đang rước đèn mừng Tết Trung Thu. Người đi như trẩy hội. Hình ảnh liên tục, nối kết nhau, dẫn đưa khán giả trở về thời phong kiến ở Trung Quốc, cái thời tiền tài-danh vọng-quyền lực là cán cân công lý, là yếu tố quyết định sự hưng thịnh suy vong, đau khổ hạnh phúc của một đời người.
Khán giả như cùng chia sẻ nỗi niềm bi hoan ly hợp của Hồng Lâu Mộng. Là nguyên phi, là vương hầu, là tiểu thư, là công tử, hay là nông dân suốt đời chân lấm tay bùn…Tất cả những người này đều mang trong lòng khát vọng được sống để yêu, được yêu để sống. Nhưng rồi thì sao? Họ ngỡ ngàng nhận ra: Họ không được yêu, không được sống, giống như lòng họ ước mơ. Luật lệ, định kiến có tự ngàn xưa, được phân biệt theo từng thứ tự ưu tiên, đã khiến ước muốn cá nhân bị chèn ép, bị khước từ, bị chối bỏ. Ước mơ của họ giống hệt lâu đài xây trên cát. Chỉ cần cơn gió thoảng, nhẹ đưa sóng tràn bờ, cũng đủ cuốn trôi tất cả.
“Giá cua năm nay mỗi cân là năm phân. Mười cân phải năm đồng. Năm năm hai mươi lăm, ba năm mười lăm, lại thêm rượu và đồ ăn khác nữa. Cộng tất cả ít ra cũng hơn hai mươi lạng bạc. A di đà Phật! Món tiền này, người nhà quê chúng tôi có thể ăn được một năm!” Sự cách biệt giữa người giàu và người nghèo, là một vấn nạn chính của xã hội phong kiến. Trong xã hội này, được trở thành tôi tớ của những gia đình quyền thế, cũng là một ước mơ to lớn. Già Lưu, bà cụ nhà quê, chỉ mong cháu trai tên Bản của mình, sau này được vào làm công cho Giả Phủ.
Dân thường sống- chết vì những ước vọng khốn khó như vậy. Người được sinh ra trong nhung gấm, cũng có riêng một định mệnh. Tích Xuân coi cuộc đời là cặn bã dơ bẩn, quyết chí xuất gia. Nghênh Xuân chết vì gặp chồng vũ phu tàn ác. Thám Xuân lấy chồng phương xa, một mình ở cuối chân trời góc bể. Tiết Bảo Thoa thâm trầm kín đáo, mong lấy được Bảo Ngọc, để trở thành mợ hai uy quyền của Vinh Phủ. Bề ngoài tuy tỏ ra yêu chiều Lâm Ðại Ngọc, nhưng trong lòng Tiết Bảo Thoa không muốn mẹ của mình là Tiết Phu Nhân, đứng ra mai mối cho Bảo Ngọc lấy Ðại Ngọc. Cuối cùng, Bảo Thoa cũng không tránh được số phận hẩm hiu, chịu cảnh phòng không lẻ bóng khi Bảo Ngọc bỏ nhà đi tu.
Tần Khả Khanh, vợ của Giả Dung, tự cao tự mãn về nhan sắc và sự khôn khéo của bản thân, muốn khuynh đảo phòng the, tư thông với cha chồng. Rồi cũng phải thắt cổ chết, vì không thể vượt qua quy luật khắc nghiệt của lễ giáo. Mợ hai Liễn- Phượng Thư, hay còn được gọi là Phượng Ớt, người thiếu phụ trẻ đẹp, khôn ngoan nhất của hai phủ Vinh-Ninh, đã dùng mọi thủ đoạn xấu, để tích cóp vàng bạc. Vì đó là ước muốn duy nhất của Phượng Thư. Những tưởng sẽ hưởng vinh hoa phú quý, đến ngày răng long tóc bạc. Nào hay, khi cuộc vui đã đến lúc tàn, khi đoạn trường lên tiếng gọi, Phượng Thư cam đành tay trắng lìa trần. Thông minh sắc sảo, Tình Văn chưa kịp ước mơ điều gì khi cười trong tiếng xé quạt, đã phải u uẩn chết lúc còn xuân xanh. Hương Lăng mong ngày đoàn viên cùng cha mẹ, nào ngờ phải xuôi tay nhắm mắt trong tủi hờn. Tương Vân nhí nhảnh vui tươi, hốt nhiên thành người bạc hạnh luân lạc… Kim Xuyến gặp nỗi oan tình, không biết phân tỏ cùng ai, phải nhảy xuống giếng sâu tự vẫn. Cuộc đời của họ vỡ tan như giấc mộng lầu hồng.
Ðau khổ nhất, phiền muộn nhất, oan trái nhất là tình yêu của Lâm Ðại Ngọc và Giả Bảo Ngọc. Sinh ra trong gia đình vương giả, Bảo Ngọc là báu vật của dòng họ, được khắp thiên hạ ngưỡng mộ, vì chào đời cùng với “thông linh bảo ngọc” [1] có khắc hàng chữ “mạc thất mạc vương, tiên thọ hằng xương.” [2] Ở Ðại Quan Viên, sống chung với các chị em gái và các thị nữ, Bảo Ngọc quen ngửi mùi phấn, thích ăn sáp đỏ, trong lòng chàng hình thành quan niệm trọng nữ khinh nam, đối lập với tư tưởng phong kiến. “Trông thấy con gái, người tôi nhẹ nhàng khoan khoái. Trông thấy con trai thì như bị phải hơi dơ bẩn.” Sách thánh hiền dạy tu thân-tề gia-trị quốc-bình thiên hạ, Bảo Ngọc lại nói: “Quan văn chết vì lời can gián. Quan võ chết vì đánh giặc.” Cách sống, quan niệm làm người của Bảo Ngọc đối nghịch với khuôn thước sẵn có. Nhưng chế độ phong kiến như thành lũy kiên cố, đã chặn đứng tư tưởng cấp tiến đặc biệt này.
Cô đơn, độc hành trên con đường suy tưởng của chính mình, Giả Bảo Ngọc tao ngộ cùng Lâm Ðại Ngọc. Lâm tiểu thư ở Tô Châu, vì cảnh nhà bất hạnh, phải đến kinh thành sống với bà ngoại. Dung mạo thanh tú thoát tục, bản tính đa sầu đa cảm, tài hoa tao nhã, tâm hồn Ðại Ngọc là khúc giao hưởng tuyệt vời cùng tiếng lòng của Bảo Ngọc. Giả công tử vừa thấy cô Lâm, đã vứt ngay viên ngọc bản mệnh của mình, vì “ta có mà em không có.” Thông minh hơn người, cả nghĩ hơn người, nên nước mắt rơi suốt cuộc đời của Lâm Ðại Ngọc. Ðó cũng là để làm tròn nguyện ước: “Lấy nước mắt trả nợ ân tình vun trồng tưới bón, bằng nước cam lồ thuở xưa”.
Nhất cá thị lang uyển tiên ba, nhất cá thị mỹ ngọc vô lý hà. Nhược thuyết một kỳ duyên, kim sanh thiên hựu ngộ trước tha. Nhược thuyết hữu kỳ duyên, như hà tâm sự chung hư hoá. [3] Một là hoa tiên nơi thượng giới. Một là mỹ ngọc sắc xanh ngời. Nếu nhân duyên không trùng khởi. Kiếp này sao ta lại gặp nhau. Nếu nhân duyên thật định bởi trời. Thì sao tình lại biến thành ảo hư. ..? [*] . Ba mươi sáu tập phim Hồng Lâu Mộng, tài tử cũ người còn kẻ mất. Nhưng Ðại Quan Viên, cuộc sống u buồn rất thật của từng nhân vật không thay đổi. Những ca khúc trong phim Hồng Lâu Mộng vẫn ngân vang, nhắn nhủ cõi người ta hãy sống và vui sống như lòng nguyện ước, vì cuộc đời vốn vô thường và ngắn ngủi.
HV – 5:28am Thứ Sáu ngày 01 tháng 07 năm 2016
[1] Thấu hiểu tận cõi thiêng liêng
[2] Ðừng làm mất đừng vứt bỏ, tuổi tiên luôn khoẻ mạnh.
[3] Uổng Ngưng Mi. Ca khúc trong Hồng Lâu Mộng.
[*] Hoàng Nhất Phương dịch.