Thế là họ đứng trước nhau, một người đàn ông bình thường và một người đàn bà còn bình thường hơn. Cả hai đều chưa già nhưng đã đánh mất tuổi trẻ từ lâu. Cả hai đều hết ảo tưởng nhưng không phải do từng trải gì ghê gớm. Không phải do những cú sốc. Họ như thế, từ sự tích tụ nhẫn nại của những thói quen đời thường vặt vãnh. Và cả hai đều hoảng sợ.
Họ đã tin rằng cuộc gặp này nhất định sẽ đến. Rồi lòng tin loãng dần thành một sự chờ đợi nhập vai niềm an ủi. Và đến lượt nó, sự chờ đợi lại nhạt dần, như nước lã rót mãi vào giọt rượu cuối cùng. Khi anh nhận được thư chị và chị nhận thư anh đáp lại, rồi cả hai cùng quyết định ngày giờ và địa điểm thì toàn bộ dĩ vãng của họ như được phục hồi danh dự, lòng tin và sự chờ đợi gộp lại thành một quả cân khổng lồ. Bây giờ họ đứng ở đĩa cân bên kia. Con người là một động vật cân đong đo đếm.
Thế là họ đứng trước nhau trong căn hộ mười hai mét vuông của chị, tấm ni-lông hoa mới tinh trải trên chiếc bàn con với bộ ấm chén lau chùi sạch bóng và lọ hoa cúc vàng rực và bộ đồ đăng ten trên người chị cũng mới, có vẻ chưa giặt lần nào, sợi vải còn lô xô vương ngoài đường khâu. Tóc chị vừa uốn, mấy lọn trước trán bị ép rạp xuống. Về anh, tôi xin phép không miêu tả.
Em khỏe không? Anh hỏi và không dám quá chăm chú vào gương mặt chị với nước da hơi nhợt và những thớ thịt bị lãng quên, có lẽ lâu lắm rồi chúng không được dùng để biểu lộ một cảm xúc nào đặc biệt. Và cặp mắt, chủ yếu là cặp mắt, hai mươi năm trước từng nhìn anh cái nhìn chết đuối trong biển tình để anh thấy mình sinh ra đã là một thuyền trưởng, còn bây giờ thật khó định nghĩa. Chẳng đục, chẳng trong, chỉ hoang mang và cam chịu.
Dạ, vẫn thường, anh thế nào? Chị cũng hỏi và cố tìm lại hình ảnh người thuyền trưởng. Ðam mê, mái tóc thật dày, nụ cười sáng lóa. Cố nhớ lại cảm giác mãnh liệt rằng chỉ cần ở bên anh thì cuộc sống với vô vàn phiền muộn mà những người đi trước thường báo động sẽ không đến nỗi nào. Rằng sự gắn bó giữa họ mênh mông hơn tình yêu, máu thịt hơn ruột rà, thiêng liêng hơn cả tình vợ chồng trong những cuộc hôn nhân thành công nhất, dù cả hai đều đã bị ràng buộc bởi những người tử tế và vô tội khác, bởi những hoàn cảnh mà cả hai tự nguyện chọn khi chưa hề biết chọn và chưa thể hình dung trường quyền lực vĩnh cửu của chúng.
Tròn hai mươi năm. Anh không biết nói gì hơn là tính thời gian.
Vâng, hai mươi năm, mười bảy ngày. Chị đính chính. Sự chính xác là một bằng chứng không thể chối cãi cho trạng thái chờ đợi và một điểm tốt nữa cho dĩ vãng.
Khi chia tay nhau, vì trách nhiệm và lòng nhân đạo với những người tử tế và vô tội liên quan, vì lý trí sáng suốt, vì nguyên tắc đạo đức, vì cả đức tin, họ đã khẳng định họ thuộc về nhau. Không ở kiếp này thì kiếp khác. Xa cách chỉ là một thử thách xứng đáng. Hai mươi năm mười bảy ngày trước, họ trẻ. Ðầy khao khát cải tạo thế giới và đặt cược vào những giá trị vĩnh hằng. Thế giới thì rộng lớn nhưng không còn chỗ cho tuyên ngôn. Vậy họ tuyên ngôn với chính mình, ít ra ở đó có một hồi âm. Họ tuyên ngôn rằng sẽ lập tức đoàn tụ ngay sau khi vượt qua những hoàn cảnh riêng trói buộc.
Và bây giờ họ đứng trước nhau, cả hai đều hoảng sợ. Chị đã lo cho đứa con trai duy nhất vào đại học, ly hôn. Anh đã đưa đứa con gái duy nhất ra nước ngoài, ly thân. Cả hai đều trống rỗng và mất thăng bằng sau những việc mà họ phải làm. Bây giờ anh cũng biết là phải cầm tay chị. Chị biết là phải gục đầu vào ngực anh. Họ đứng bất động như hai pho tượng cạnh lọ hoa vàng rực. Anh thấy có trách nhiệm thận trọng luồn tay vào mái tóc mới uốn của chị, vuốt mấy lọn hơi quá quăn trước trán. Rồi tự thấy thế vẫn chưa đủ, anh nâng dần mặt chị lên. Môi chị khô khốc. Lưỡi anh còn khô hơn. Cái hôn đầu tiên hoàn toàn thất bại. Họ lại đứng bất động như hai pho tượng trống mái, lại tự động viên tinh thần trách nhiệm, lại thất bại.
Rồi chị dọn cơm, món canh dưa cá anh ưa thích, thật nhiều tóp mỡ, có thêm chai rượu mùi, người nọ tiếp người kia. Ăn uống phần nào khiến họ gần trạng thái tự nhiên hơn, rượu cũng cho phép cả hai tự khích lệ và lấy thêm can đảm. Chị thu dọn rất lâu. Anh tranh thủ đọc báo và nhai bã chè cho hết mùi cá. Báo hôm đó công bố Luật Ðầu tư vào Việt Nam cho người nước ngoài, đất nước đang đổi mới. Lúc vào giường anh hăng hái trình bày một viễn tượng kinh tế quốc gia xán lạn và nhân đà phấn khởi ôm ghì lấy chị. Khúc mở đầu thế là trót lọt.
Vào đoạn chính, anh cố gạt nỗi sợ, gạt cái cảm giác miễn cưỡng khó hiểu đeo đẳng suốt từ đầu cuộc tái kiến, thầm kêu gọi duy nhất tiếng nói trực tiếp của cơ thể. Kinh nghiệm mấy chục năm hôn nhân cho anh biết, nó là phương tiện giản dị và hữu hiệu nhất để giải tỏa những khủng hoảng vô vọng nhất. Anh nhắm mắt, biết chị cũng làm như vậy, nhưng vừa không thấy cảm giác thân thuộc tin cậy của những kẻ đã gần gũi nhau lâu dài, vừa không có cảm giác mới lạ hấp dẫn của những phiêu lưu tình ái ngắn ngủi. Lúc anh bắt đầu quy sự bất lực rất không đúng kế hoạch của mình cho dư vị khó chịu của món dưa cá thì chị ngồi dậy, tựa vào một đầu giường.
Thôi anh, đừng cố. Tiếng chị thật khẽ trong bóng tối, tan vào cõi âm u. Tình yêu cần sự hiện diện. Chúng mình toàn người bình thường, có gì thần thánh đâu để dành dụm mình cho một mối tình vô hình suốt hai mươi năm. Thôi anh, đừng cưỡng lại thời gian. Ðừng cưỡng lại tự nhiên. Tội nghiệp.
Anh ngồi dậy, tựa vào đầu giường đằng kia, chẳng biết nói gì, mùi cá vẫn luẩn quẩn trong miệng.
Không phải lỗi của chúng mình đâu. Mọi người đều thế. Hình như chị nói.
Nhưng chúng mình đã chờ đợi. Và trả giá nữa. Hình như anh đáp.
Mọi người đều thế. Nhiều khi chẳng vì động cơ nào. Ða số không biết mình đang làm gì. Ðơn giản là bị đẩy đi. Hình như cả hai cùng nói.
Rồi chị bỗng bật cười, lúc đầu khúc khích, sau ầm lên trong đêm yên tĩnh, và nhoài vào vai anh. Ừ, thế cả thôi.
Anh bịt miệng chị, chạm phải cặp môi khô khốc. Tay lần lên trên, chạm phải hai hốc mắt khô khốc. Ðấy cũng là lẽ tự nhiên, anh tự nhủ, đừng cưỡng lại.
Lần này chia tay, họ chẳng vì điều gì, và cả hai đều cảm thấy gần như nhẹ nhõm.
PTH – 1988