Khi Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ mới thành lập vào năm 1783 chỉ có 13 tiểu bang. Từ 13 tiểu bang đầu tiên nhỏ bé ấy nước Mỹ đã mở rộng bờ cõi về phía Tây, từ bờ biển Đại Tây Dương đến Thái Bình Dương. Như câu hát America the Beautiful – Nước Mỹ tươi đẹp: From sea to shining sea – Từ biển này đến biển kia sáng ngời. Từ 13 ngôi sao trở thành 50 ngôi sao lấp lánh tự hào trên quốc kỳ, nước Mỹ đã trải qua bao thăng trầm, đổ bao xương máu và đấu tranh không ngừng. Nhân ngày Lễ Độc lập July 4 sắp đến, Trẻ giới thiệu đến quý độc giả loạt bài Mở mang bờ cõi, ghi lại một thời oanh liệt trong lịch sử Hoa Kỳ.
Phần 1
Thương vụ Louisiana
Sau 7 năm của cuộc chiến giữa Anh và Pháp ở Bắc Mỹ từ 1756 đến 1763, Pháp thua và nhượng Canada cho Anh. Ðể được giữ vùng quần đảo Tây Ấn, Pháp phải trao Florida và Louisiana cho Tây Ban Nha. Thỏa ước này đã loại trừ đi phần nào sức mạnh quân sự của đế quốc Pháp và hé mở cánh cửa phía Tây sông Mississippi, để nước Mỹ bắt đầu cuộc viễn chinh mở rộng bờ cõi của mình. Bắt đầu bằng thương vụ Louisiana mà Mỹ mua lại từ Pháp, đó là một vùng đất 828 ngàn dặm, kéo dài từ sông Mississippi đến dãy núi Rocky, từ Vịnh Mễ Tây Cơ đến Canada. Vùng đất gần như làm tăng gấp đôi diện tích nước Mỹ. Tất cả chỉ với một giá quá rẻ: 15 triệu đô la.
Trước đó lãnh thổ Louisiana này đã được Robert Cavelier de La Salle người Pháp tìm thấy trong chuyến thám hiểm bằng thuyền dọc sông Mississippi năm 1682. Dù sau khi thua Anh và nhượng lại cho Tây Ban Nha, thì đầu năm 1800, Napoleon đã áp lực lên Tây Ban Nha để giành lại lãnh thổ Louisiana này khi ký một thỏa ước bí mật ở San Ildefonso với Tây Ban Nha, dựng con rể của vua Tây Ban Nha lên ngôi ở Etruria, một vương quốc mới thành lập ở Bắc Ý, đổi lại Pháp lấy Louisiana và 6 tàu chiến. Tin này đến Tổng thống Jefferson, người Mỹ lo ngại, vì như thế Mỹ phải dựa vào Anh để chống lại Pháp. Trong khi Mỹ đã giành được độc lập từ tay Anh.
Từ năm 1795 dân Mỹ đã được thỏa thuận từ Tây Ban Nha trong việc vận chuyển hàng hóa, đi lại trên sông Mississippi và chứa hàng ở New Orleans mà không phải đóng thuế xuất cảng. Khi quyền lợi này bị tước lấy năm 1802, Mỹ đã tính chuyện dùng vũ lực và quân đội, 50 ngàn quân để đánh Florida và 600 lính đủ để chiếm cảng New Orleans. Lợi dụng khi quân Pháp còn chưa tới lãnh thổ xa xôi này và hàng ngàn quân của Napoleon đang còn vất vả chống trả phiến quân nô lệ nổi dậy cùng cơn sốt vàng da lây lan trong lính Pháp ở Saint Domingue, Haiti. Quân Pháp từ Châu Âu thì lại còn kẹt ở cảng, đợi mùa đông tuyết tan để khởi hành sang châu Mỹ và các chiến hạm của Anh vẫn còn tung hoành trên Ðại Tây Dương.
Có được Florida ở miền Nam và việc mua lại Louisiana được coi là thành tựu lớn nhất trong nhiệm kỳ Tổng thống Thomas Jefferson và vị Tổng thống kế nhiệm. Nước Mỹ bắt đầu quá trình Tây tiến. Từ vùng đất mênh mông này đã hình thành các tiểu bang sau này như Arkansas, Iowa, Missouri, Kansas, Oklahoma và Nebraska; cùng một phần của Minnesota và Louisiana ở phía Tây Mississippi River, bao gồm New Orleans, phần lớn của New Mexico, South Dakota, Bắc Texas, Wyoming, Montana và Colorado; ngay cả một phần của Alberta, Saskatchewan của Canada.
Tổng thống Jefferson đã cử Ngoại trưởng James Monroe và Bộ trưởng Robert Livingston, thương lượng mua New Orleans và Florida với giá 9 triệu đô. Dự trù nếu thất bại trong việc mua đất thì cũng giành lại chút quyền lợi cho việc sử dụng cảng. Ngoài ra phía Mỹ cũng dự tính mua thêm 2/3 vùng đất nằm phía Bắc sông Arkansas làm vùng đệm tránh người Pháp ở Louisiana và Anh ở Canada. May mắn cho Mỹ, Napoleon e sợ vùng đất mênh mông này sẽ rơi vào tay người Anh nếu chiến tranh xảy ra. Thế là thỏa hiệp được ký ngày 2 tháng 5, 1830. Mỹ trả cho Pháp 11.25 triệu đô, cùng xóa 3.75 triệu đô Pháp nợ Mỹ. Mặc dù là giá quá rẻ cho hơn 3 xu một mẫu, nhưng Napoleon lại muốn có ngay tiền để chuẩn bị chiến phí đối phó với Anh. Trong khi Mỹ lại không có sẵn. Vì thế Mỹ phải vay 2 nhà băng lớn ở Châu Âu với phần lời 6%. Ðến năm 1823 vẫn chưa trả hết nợ và tính vào thời gian ấy thì thật giá của thương vụ này lên đến hơn 23 triệu.
Sau vận may có được từ thương vụ Louisiana, nước Mỹ tiếp tục mở rộng lãnh thổ đến cuối bờ biển Ðông Nam nước Mỹ, đến vịnh Mễ Tây Cơ, vùng đất đang thuộc Tây Ban Nha, đó là Florida. Vào năm 1783 một số người Mỹ đã đến định cư ở Tây Florida. Ðến năm 1810 họ nổi loạn và muốn giành độc lập. Tổng thống James Madison muốn nhân cơ hội này để chiếm Florida khi biết rằng Tây Ban Nha đang bị Pháp xâm chiếm ở Châu Âu. Vấn đề đường biên giới không được ghi rõ ràng trong hiệp ước Louisiana ký với Pháp năm 1803 tạo ra cơ hội mới cho Mỹ lợi dụng điểm này để mở rộng lãnh thổ, trong đó bao gồm cả khu vực phía Tây Florida. Sau những nỗ lực đàm phán kéo dài, Hiệp ước Adams-Onis được ký tại Washington ngày 22 tháng 2 năm 1819. Florida được sáp nhập vào lãnh thổ Mỹ. Tây Ban Nha không được gì ngoài số tiền 5 triệu đô người Mỹ bồi thường cho các thiệt hại do công dân Mỹ gây ra trong vụ nổi loạn. Với hiệp ước này Mỹ đã hoàn tất một đường bờ biển kéo dài từ phía Canada tới sông Mississippi ở phía Nam của bờ Ðại Tây Dương. Bù lại Mỹ thừa nhận chủ quyền của Tây Ban Nha ở Texas.
Thiết tưởng cũng cần kể bạn đọc nghe về một tiểu bang nhỏ và một nước Cộng Hòa được thành lập trong thời gian ngắn ở Florida thời gian này. Ðó là tiểu bang Muskogee (1799-1803) được hình thành ở Tallahassee, thủ đô của Florida ngày nay, do một người Mỹ trắng sinh trưởng ở Maryland tên là William Bowles thành lập. Ông tham gia phe Anh chống lại các thuộc địa giành độc lập trong cuộc cách mạng của Mỹ. Khi tham chiến ở Pensacola thì bị thổ dân bộ tộc Creek bắt. Khi tàu chiến Tây Ban Nha đến đánh quân Anh ở vùng vịnh, thì Bowles thuyết phục người da đỏ theo phe Anh đánh lại Tây Ban Nha. Ðồn trại người Anh cùng dân da đỏ bị pháo tơi tả, Bowles trốn thoát được và theo quân Anh về Bahamas. Sau đó ông được đưa về lại Florida, cưới vợ thổ dân. Với sự hậu thuẫn của Anh, ông liên kết các bộ tộc da đỏ khác và trở thành lãnh tụ “tiểu quốc Muskogee”. Sau khi soạn ra hiến pháp và quốc kỳ, năm 1800 với 2 tàu buồm cùng 400 chiến binh, ông tuyên chiến với Tây Ban nha. Tây Ban Nha giận dữ trao giải thưởng 6 ngàn đô và 1,500 thùng rượu cho ai bắt giữ được ông. Bowles bị bắt và áp giải về Madrid. Vua Carlos IV cố thuyết phục ông ta về phe Tây Ban Nha nhiều lần bất thành. Bowles lại trốn thoát và trở về Vịnh Mễ Tây Cơ. Ông bị phản và tống giam ở Cuba, sau đó tuyệt thực và chết 2 năm sau. Chấm dứt số phận một tiểu bang Muskogee ngắn ngủi.
Cũng ở trong lãnh thổ Florida này năm 1810 có một nước Cộng Hòa Tây Florida được hình thành. Ðầu năm 1810 khi Tây Ban Nha và Mỹ tranh giành vùng Tây Florida, đó là những miếng đất nhỏ nằm ven vùng vịnh, trải dài từ phía đông sông Mississippi, qua Louisiana, Alabama, đến Florida. Ðịa thế ven biển quan trọng nên Tây Ban Nha quyết giữ, trong khi Mỹ cho rằng đó là phần đất đã mua qua thương vụ Louisiana từ Pháp. Người Mỹ để cho Tây Ban Nha tiếp tục cai quản vùng đất, cho đến khi một nhóm người Mỹ định cư ở đó nổi dậy tấn công đồn lính Tây Ban Nha ở Baton Rouge. Sau khi giết 2 người Tây Ban Nha và cướp đồn thì họ tuyên bố thành lập Cộng Hòa Tây Florida, giương cao lá cờ ngôi sao trắng trong nền xanh. Họ chọn tổng thống và soạn hiến pháp thủ đô là St. Francisville, Louisiana. Tháng 10 năm 1810, chỉ hơn 2 tháng sau khi thành lập, Tổng thống Mỹ James Madison bằng áp lực đã sát nhập Tây Florida vào Mỹ.
Tất nhiên là người Mỹ không dừng lại ở đó. Hành trình về Viễn Tây để nối liền bờ Thái Bình Dương, có được vùng đất Texas dầu mỏ, có mảnh đất vàng California giàu có và các tiểu bang phía Tây sẽ là những trang sử thấm đẫm nhọc nhằn và bi tráng kế tiếp.
SB