Trái Osage Orange hình dạng ra sao, có ăn được không mà người ta gọi tên theo một loài trái cây rất đỗi thân quen. Cam Osage. Nó còn mang nhiều cái tên đẹp khác như hedge apple, horse apple cũng như những cái tên của người thổ dân gọi theo đặc tính của loại cây thân gỗ dùng làm đồ gỗ nội thất hay cung nỏ bow-wood, yellow-wood… Để tìm hiểu thêm loài trái lạ, mời bạn đọc theo chân phóng viên Trẻ đi tìm cây Osage Orange và trò chuyện với anh Tâm Vũ – người lần đầu đi nhặt trái Osage Orange khi biết nó là một loại trái cây ăn được.
PV Trẻ: Chào anh Tâm, làm sao anh biết Osage Orange là loại cây ăn trái?
Anh Tâm: Google. Cứ vào Google là biết tất cả. Lần đầu tiên đi chơi cùng ông bạn già, xe chạy trên xa lộ 35 về hướng Denton, nhìn cảnh đồng cỏ vào mùa thu thật nên thơ. Hàng cây bên đường bắt đầu vàng lá, phía dưới mấy gốc cây có nhiều loại trái xanh trái vàng rơi rụng ngổn ngang. Trái gì mà sao trông như trái táo (apple), sự tò mò muốn biết ở rìa cánh đồng kia là loài cây trái gì nên quay lại tìm đường vào để thỏa mãn tính hiếu kỳ.
PV Trẻ: Nhưng trái lạ đó làm anh thất vọng phải không. Táo ai lại đi trồng dọc theo đồng cỏ ven theo bờ đường.
Anh T: Ðúng là lúc đầu khi tận tay nhặt trái, nhìn xa cứ tưởng là táo, làm chúng tôi thất vọng. Vỏ trái xanh, cứng, có trái vàng mềm do rụng từ lâu. Ban đầu tụi tôi không dám chạm tay vào, sợ loài trái độc. Trái rụng đầy dưới đất, còn trên cây trái bu đầy cành, nhìn rất đẹp. Nhưng trái đẹp, không ai đụng tới giữa những bụi cây ven đường thì tốt hơn coi chừng trái độc. Chạm vào ngứa ngáy gãi đến khi nào rộp nước giống như chạm vào nhựa cây Poison Ivy. Ông bạn tôi còn cẩn thận, lấy khăn giấy bọc lấy trái cầm lên xem thử, thấy đầu cuống nhựa trắng còn rỉ ra. Tìm gặp người địa phương gần đó, tưởng họ biết hỏi han cho tận tường, té ra họ cũng chẳng biết đó là trái gì. Họ bảo trái độc đừng nhặt.
PV Trẻ: Rồi sao anh lại biết đó là loại trái cây chẳng những không độc lại còn ăn được. Nếu ăn được thì ngoài chợ đã có bán loại trái cây này.
Anh T: Như đã nói nhờ Google. Lần đầu tiên đi chơi với ông bạn, gặp trái lạ sợ độc không dám nhặt về chưng chơi. Nhưng hình như tôi có duyên với loại trái lạ này. Khi tôi mua mảnh đất để cất nhà. Cây cối trong mảnh đất nhiều vô kể, như một cánh rừng nhỏ. Ði vào đến cuối mảnh đất thì tôi thấy dưới mặt đất có nhiều trái lạ, nhìn lên mới phát giác cuối lô đất có đến hai cây. Lúc đó tôi đâu biết là Osage Orange. Về nhà vào Google, không biết đánh từ khoá gì để tìm ra nguồn gốc. Tôi gõ “Poison Trees”. Trang web hiện ra hình ảnh trái lạ này. Vậy là trái độc rồi, tìm kiếm một hồi té ra không phải trái độc. Nhiều trang mạng cho rằng loài trái này độc nhưng độc ra làm sao chẳng thấy giải thích. Khi biết được cái tên Osage Orange, tôi vào trang Wiki, mới biết nhiều trang mạng “bé cái nhầm”. Ðó là một loại cây ăn trái nhưng ngày nay rất ít người sử dụng, chỉ có những thổ dân khi xưa xem nó như một loài cây ăn trái. Xem mấy cái youtube giới thiệu Osage Orange thấy đúng là trái lẫn cây đều có giá trị sử dụng hữu ích.
PV Trẻ: Hữu ích như thế nào anh có thể nói rõ hơn sự ích lợi của trái, tôi nhìn đống trái anh nhặt cũng thấy ham, phải chi loài cam này ăn được như trái cam đúng nghĩa.
Anh T: Ăn được là điều đương nhiên. Nhưng liệu người ta có dám ăn như một loài trái cây quen thuộc không. Lạ, cái gì lạ đều làm người ta nghi ngờ. Tôi nhớ nhà văn Sơn Nam viết về công cuộc khai phá đất phương Nam ở xứ mình hồi xưa, vào vùng đất lạ, thấy cây cỏ lạ, liệu sao mà ăn. Nhìn chim ăn được thì con người ăn được. Trái Osage Orange trông gần giống trái sake, nhưng vỏ da của nó lại xù xì tương tự vỏ trái mít lại không có gai thì tại sao người ta gọi là cam hoặc táo. Tôi cắt đôi ra cho xem. Mủ trắng dính tay y chang trái mít. Trái có cùi đặc. Thịt trái đặc có sợi giống sake. Mùi vị thì rõ ràng có mùi tinh dầu cam nhè nhẹ. Nhai thử một miếng xem sao nhé. Vị ngọt nhẹ, thịt trái có chút giống táo. Tôi nghĩ, người thổ dân dựa theo tính chất mà đặt tên Osage Orange hay Hedge Apple.
PV Trẻ: Osage nghĩa là gì, anh có tra tự điển?
Anh T: Nói chung không có nghĩa gì hết. Chỉ là tên của một nhóm bộ tộc khi xưa sống ở vùng Mississippi. Theo giải thích, loại trái cây này được tìm thấy ở vùng phía Bắc nước Mỹ hồi cuối thế kỷ 19, và sau đó xuống phía Nam, trong đó có Texas nhưng chỉ ở vùng Dallas, Fort Worth và Denton. Osage Orange có tên khoa học là Maclura Pomifera.
PV Trẻ: Như vậy là các nhà thực vật đã có nghiên cứu loại cây này. Nếu là cây ăn trái, vậy tại sao người nông dân không trồng nhiều để bán như các loài cây ăn trái khác?
Anh T: Tôi nghĩ khuyết điểm của nó là quá nhiều hạt. Bên trong mỗi trái có ít nhất 200 hạt to hơn hạt hướng dương. Khi trái chín hạt già là loại thức ăn khoái khẩu của loài sóc. Con sóc canh trái chín rụng dưới đất, rỉa thịt trái tìm hạt mà nhai cho đã miệng. Con người thì chẳng khoái trái cây nào có hạt nhiều, khi ăn phải lừa ra mỏi miệng. Ở xứ mình có trái bình bát, mãng cầu rừng. Mùi thơm ngào ngạt nhưng bên trong toàn là hạt thấy khó ăn nhưng đôi khi khuyết điểm của trái lại thành ưu điểm cho một công dụng khác.
PV Trẻ: Anh nói ưu điểm là như thế nào, chẳng lẽ nó lại trở thành thuốc tiên?
Anh T: Thuốc tiên thì không dám chắc. Thiếu gì các loại cây trái người ta dùng làm thuốc. Chẳng hạn như cây nhàu, cây mù u, cây măng cụt, rồi bây giờ nào là tỏi đen, rong biển… trị đủ loại bệnh thậm chí bệnh nan y. Cứ xem đó như là loại thuốc đông y hay thuốc nam dân gian của người châu Á. Hạt Osage Orange chứa nhiều tinh dầu nên nhiều nhà vườn trồng, thu hoạch hạt để chế biến tinh dầu gọi là Pomifera oil. Một lọ nhỏ hơn chai dầu khuynh diệp bán bảy tám chục đô la. Loại dầu này có thể trị đau nhức, bỏng, đứt tay rất tốt.
PV Trẻ: Vậy thì nó không thuộc loại cây ăn trái phổ biến nên chẳng có bán ở chợ?
Anh T: Tuy là cây ăn trái nhưng khuyết điểm của nó là nhiều hạt như tôi vừa nói, vị ngọt nhẹ có mùi tinh dầu không phải là tiêu chuẩn cho một loại trái cây ngon nên chợ búa người ta không bán. Nhưng trên các trang mạng buôn bán Amazon hoặc cả trang buôn bán khác có bán trái Osage Orange gởi qua bưu điện hoặc giao đến tận nhà. Không rẻ đâu nha. Một trái hai đô la mà phải mua cả thùng hơn chục trái, cộng tiền shipping cũng bộn đó. Người ta mua ăn như một loại thuốc dược thảo. Ngoài tinh dầu từ hạt, thịt trái cũng có nhiều vitamin có ích cho cơ thể, cũng như loại nhựa sống người ta dùng làm chất đông trong chế biến thực phẩm.
PV Trẻ: Nghe anh nói thân cây Osage Orange cũng là một loại gỗ tốt dùng để làm đồ nội thất rất đẹp và bền?
Anh T: Theo lý thuyết thì gỗ Osage Orange cứng gấp 2.5 lần gỗ cây Oak. Xứ Mỹ này nhóm gỗ tốt loại một rất ít. Oak hay Walnut cũng chỉ là loại hai. Nhưng Osage Orange được cái là cứng dẻo bền dùng làm bàn ghế rất đẹp. Người ta còn dùng gỗ này để làm ra những cây cung nỏ vì nó có độ dai. Tôi mới vừa cắt một thân nhánh cây Osage Orange đây này. Lõi thân rất chặt, lại có màu vàng đậm tự nhiên bởi thế người ta gọi nó là Yellow-Wood. Hồi xưa khi nước Mỹ chưa có thuốc nhuộm, thổ dân bản địa dùng thân cây Osage Orange băm nhuyễn nấu lên lấy ra chất nước màu vàng làm thuốc nhuộm đó.
PV Trẻ: Vậy thì cây Osage Orange chắc chắn là cây gỗ quý, giống như ở xứ mình có cây mít nài người xưa dùng làm cột nhà rất tốt. Chỉ có trái, tuy có thể ăn được nhưng mấy ai ăn dù chỉ là nếm thử chơi cho biết. Cám ơn anh Tâm giới thiệu cho độc giả báo Trẻ biết cây Osage Orange mà ít người Việt mình biết đến.
NL