Chúng tôi đến Siem Reap để viếng thăm các đền đài ở cố đô Angkor Wat hay ĐẾ THIÊN, ĐẾ THÍCH, xem các công trình kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc Vương quốc Khmer trong thời kỳ phồn thịnh, khoảng thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ thứ 14. Tôi đã xem hình ảnh nơi này qua báo chí ngọai quốc và trong phim Tomb Raider do nữ tài tử xinh đẹp, ngổ ngáo Angelina Jolie giữ vai chính.
Theo hướng dẫn viên Angkor có nghĩa thành phố, Wat có nghĩa đền hay chùa. Angkor Wat cách Siem Reap 6 cây số về hướng Bắc. Chúng tôi lên xe bus đi viếng đền khi nắng sáng còn dịu, gió mát. Đi khoảng độ cây số anh trưởng đoàn bảo xe dừng lại trạm kiểm soát mua vé viếng thăm đền (visitor’s permit) cho mọi người, 20 mỹ kim xem 1 ngày, 40 mỹ kim xem 3 ngày. Đi thêm độ 500 mét, cả nhóm lại xuống xe trình vé, chụp ảnh làm thẻ vào đền. Du khách nhận thẻ ngay sau khi chụp ảnh xong. Thẻ này phải mang theo khi viếng thăm đền vì có thể bị nhân viên đền kiểm soát thình lình.
Được kể Angkor Wat là vùng đất rộng 200 cây số vuông (77 dặm vuông) gồm nhiều đền tháp nhưng phần lớn bị tàn phá vì thời gian hay chiến tranh, các điêu khắc, các tượng cổ xưa có giá trị nghệ thuật bị mất cắp. Angkor Wat, một công trình kiến trúc vĩ đại, nguy nga, hùng vĩ, được vua Suryavarman II (trị vì năm 1113 -1150, theo sách Angkor, trang 125) xây để thờ thần Shiva, vị thần cao cả nhất, vua các vị thần. Chúng tôi đi cửa Tây vào đền Angkor Wat. Bước lên mấy bậc thềm đá đến mặt đường nhìn hai bên thấy 2 rắn Naga 9 đầu bằng đá khổng lồ, cổ vươn cao, mình rắn chạy dài đến đền chính. Lối đi vào đền lót những phiến đá to dày, vuông vức. Bề rộng con đường lót đá 12 mét, dài 540 mét. Theo huyền thoại rắn thần Naga 9 đầu trước lối vào đền bảo vệ nhà vua tránh mọi hiểm nguy, bất trắc. Đền xây trên khu đất rộng 210 mẫu. Hai hồ nước dài 65 mét, chiều ngang 50 mét dọc hai bên phải và bên trái lối đi. Ngày nay hồ bên phải cạn nước, cỏ xanh mọc lưa thưa. Hồ phía trái nước đầy, hoa sen màu hồng màu trắng rải rác đó đây, nhô lên khỏi mặt hồ phẳng lặng chen lẫn lá xanh.
Tường gạch bao quanh đền, chu vi dài hơn 5 cây số. Có nhiều cửa vào ngôi đền cổ nổi tiếng này. Cửa lớn mở các hướng Đông, Tây Nam, Bắc. Mỗi cửa đều có đường lát đá rộng rãi. Nhóm tôi vào, ra cửa Tây.
Chúng tôi theo con đường lát đá đi ngang qua hồ nước đến cuối đường vào đền chính ở giữa. Hai bên tả và hữu đền chính là hai dãy hành lang chiều dài bằng khoảng 2/3 khu đền, chạm khắc các hình tượng trải dài cân đối với nhiều phòng ốc. Vách tường đá chi chít hình ảnh các võ quan chỉ huy ngồi trên thuyền hay cỡi voi, các binh sĩ cầm binh khí, kể lại cuộc chiến tranh với người Chàm hay Xiêm La hoặc các sinh hoạt cung đình, vương quốc thời xưa. Các phòng nối tiếp nhau, ngăn bởi vách đá. Trên vách tạc hình. Tượng người hoặc thú, chim muông v.v… Khoảng 1500 tiên nữ Apsara với các vũ điệu dịu dàng được chạm khắc linh động trên tường đá có cả ngàn năm tuổi hơn. Cuối các hành lang có kiến trúc nhiều tầng với các bậc thang, hình lầu tháp thấp so với 5 tháp chính cao rộng. Hai sư tử đá khổng lồ nằm ngay trước ngõ vào đền chính như hai vị thần canh gác ngày đêm gìn giữ an ninh.
Đền chính có 3 tầng làm nền cho các tháp cao kiên cố. Vào đền leo lên nhiều bậc thang đá lên tầng I, dài 60 thước mỗi chiều, cao 6 thước; tầng 2: cao 13 mét; tầng 3: cao 43 mét. Tầng trên nhỏ hơn tầng dưới. Leo đến tầng 3 bạn sẽ thấy được cả 5 tháp. Có tất cả 12 bộ bậc thang đá khá nhẵn nhụi, một ở giữa và 2 ở hai bên cho mỗi phía. Bốn tháp nằm 4 góc. Tháp giữa trung tâm đền cao nhất, 65 mét từ đất đến đỉnh tháp. Tất cả xây bằng những tảng đá to nặng, chạm trổ tinh vi, khéo léo. Tầng 3 là nơi thiêng liêng, cao quý hơn cả, chỉ vua hay các vị quan cao cấp mới được đến kính cẩn cúng lễ, cầu nguyện.
Xin thán phục sự tài giỏi đặc biệt người thiết kế. Cách đây hàng mấy thế kỷ họ đã biết nghiên cứu, tính toán chính xác kỹ lưỡng thế nào khi xây cất để mỗi buổi sáng, mặt trời mọc ngay trên đỉnh ngọn tháp cao nhất ở trung tâm đền, tỏa ánh nắng ban mai đều khắp đền theo sự mong muốn của tín ngưỡng, tôn giáo người Khmer thuở xưa.
Angkor Vat, một cái nhìn trên cao
Muốn chụp ảnh mặt trời mọc ngay đỉnh tháp, du khách thức lúc 5 giờ sáng, leo lên tháp vừa cao vừa dốc. Vị nào tròn trịa hay bị chứng thấp khớp chỉ có cách nhìn bạn leo trèo thi thố tài năng nhiếp ảnh. Tuy thế độ 2/3 du khách đã thức sớm theo anh trưởng đoàn đi chụp ảnh. Kết quả trong ảnh chỉ thấy mặt trời tròn trịa nằm chênh chếch ở đỉnh tháp cao nhất. Lý do nhiều sương mù, đến lúc sương tan bớt, mặt trời đã vượt qua điểm chính. Ngoài ra muốn chụp ảnh thấy được cả 5 tháp cũng không dễ dàng. Được tháp nọ mất tháp kia. Du khách kinh nghiệm, giỏi lắm mới có thể thu cả 5 tháp vào ống kính. Các tháp nối liền bởi hành lang rộng rãi, lót những tảng đá to. Có nơi đá nền nhà hay trên tháp long ra. Những tảng đá thật to. Lối vào cũng thế, những tảng đá lót đường mấp mô nay được người Nhật giúp,lót lại phẳng phiu.
Đến nay chưa ai biết bằng cách nào người xưa, không cơ giới mang được những tảng đá to lên cao để xây tháp. Voi có thể mang đá từ núi đến nơi xây cất nhưng làm thế nào để đưa số lớn đá to lên cao 65 mét, tạc khắc hình tượng trên ấy? Dân Khmer cho thần Indra đã xây đền Angkor Wat vào ban đêm cho vua con theo như huyền thoại truyền từ đời nọ sang đời kia. Họ không tin con người có thể hoàn thành một công trình vĩ đại, một kiến trúc tuyệt đẹp ở đất nước Campuchia dù trong thời kỳ phồn thịnh nhất.
Ngoài đền chính có 5 tháp còn nhiều phòng ốc khác ở hai bên dãy đền như: thư viện, nơi thờ phụng Thần linh hay Phật, nơi vua bàn quốc sự, nơi công chúa và hoàng gia cư ngụ v.v… Những nơi này đều có hình tượng tạc vào vách đá như tượng vua Ravana 10 đầu, 20 tay, tượng thần Vishnu ngồi có 4 tay chung quanh là các tiên nữ apsaras v. v… Có những nơi dành cho các quan và tùy tùng. Có thuyết cho rằng các vị này cư ngụ bên trong tường thành nhưng không phải trong đền.
Toàn cảnh Angkor Vat
Các đền cổ khác cách Angkor Wat chừng 2, 3 kílômét, xây bằng đá, đẹp nhưng nhỏ và hư hại nhiều hơn. Các rễ và cây cổ thụ banyan to mấy người ôm mọc ở sân và nóc đền như ở Banteay Srei, Ta Prohm. v. v… làm mái và vách hư hỏng, đá rơi ngã chồng chất lên nhau thành một đống ngổn ngang. Phía sau đền, trên khoảng đất trống những tảng đá to được xếp lên nhau ngay ngắn để chờ chuyên viên tu bổ, sửa sang lại những chỗ đổ nát. Hai hàng tượng đá trên đường vào đền có tượng cụt mất đầu chỉ còn thân mình. Các hình tượng tạc vua chúa, thần linh vào vách đá cũng bị phá hoại vì thời gian hay chiến tranh, nơi mất tay, nơi mất cằm… Dù sao tất cả các kiến trúc cổ xưa trong khu Angkor Wat, Angkor Thom v.v… đã thể hiện thời kỳ vàng son, nghệ thuật tạc hình tượng phong phú trong lịch sử Campuchia. Thế giới biết Campuchia qua kỹ thuật điêu khắc tinh xảo, kiến trúc đa dạng và kỳ lạ của AngkorWat. Nay những ngôi đền hoang phế ngày trước đã được các nước trên thế giới viện trợ tài chính và chuyên viên đến tu bổ, chỉnh trang, làm đường tráng nhựa, rừng rậm khai quang, nhất là an ninh phục hồi, không lo ngại bị cướp giật hay gặp phải ổ mìn như cách năm, ba năm về trước…
Nắng lên nhanh và đã nóng nực. Các bạn tôi đi qua con đuờng lát đá để thăm các đền ở hướng khác nhưng đến khu nào cũng phải leo các bậc thang nhiều hay ít, từ phòng nọ sang phòng kia nên hai chị bạn và tôi trở ra đến khu bán quà lưu niệm, các sản phẩm thủ công nghệ gần tường thành. Có rất nhiều gian hàng ở nơi này. Ở đây bày bán T Shirt có in hình chùa tháp, tượng các vũ công bằng đá hay bằng gỗ với các vũ điệu khác nhau, các vật trang trí, tranh ảnh khá đẹp. Giá tương đối rẻ. Ngoài đường lớn tráng nhựa xe và người đông vô cùng. Trước đây mấy năm đường đầy đất đỏ, hẹp nhỏ.
Du khách tuy đông nhưng phần lớn đi bộ, xe không được phép đậu, chỉ thả khách xuống, đến giờ hẹn trở lại đón. May mắn nhóm chúng tôi đi sớm vì càng muộn càng đông người. Những quán hay xe bán nước giải khát khu vực này lúc nào cũng đông khách. Chị em tôi đến điểm hẹn thấy số ít các bạn đã chờ sẵn đó, một số đang trên đường đi.
Nắng lên, bụi bay theo bước chân du khách.
Nói chung nhìn từ bên ngoài Angkor Wat thật rộng lớn, cân đối, uy nghiêm trang trọng và khi vào bên trong du khách sẽ ngạc nhiên, thán phục với những điêu khắc tinh vi, các hình tượng tạc vô cùng khéo léo, từ dáng điệu, ánh mắt hay nụ cười. Có tượng nhiều vị thần: thần Shiva cỡi bò, thần Vishnu có 4 tay, thần Matsya hình cá, thần Kurma hình rùa, thần Narasimha đầu sư tử mình người v.v… mỗi vị mỗi vẻ nhưng tất cả đều sinh động, hài hòa. Mỗi thần có nhiệm vụ riêng. Nếu thấy tận mắt bạn sẽ ngưỡng mộ nhiều hơn về công trình kiến trúc và nghệ thuật chạm hình, tạc tượng của người Khmer thuở xưa.
Chúng tôi lên xe trở về khách sạn để buổi chiều còn theo anh trưởng đoàn thăm viếng đền khác, Angkor Thom.
Kiến trúc và điêu khắc