Mùa hè đã vãn và học sinh đã trở lại trường. Người ta lại thấy những chiếc xe buýt màu vàng xuất hiện trên đường phố Garland -và nhiều nơi trên nước Mỹ- trong khi bông hải đào đỏ crape myrtle bay bay theo gió. Những hình ảnh vừa kể gợi nhớ bao điều: ở thành phố đó, những bông phượng tàn rơi trong mưa và ánh đèn, và những chiếc xe chở học sinh tới trường. Phải chăng hồi nhỏ bố mẹ cũng cho em tiền đi xe như vậy, có điều là xe chở học trò thời ấy ở Sài Gòn không sơn màu vàng như ở đây. Và còn nhiều điều để nhớ nữa…
Tiếng trống trường. Tim Nguyễn những tưởng nó đã chết hoặc ngủ yên đâu đó trên vùng đất hoang của ký ức, nhưng không ngờ nó đã thức dậy, thức dậy ngay trên nước Mỹ này từ một câu thơ của Trần Mộng Tú.
Nhưng trước hết, Tim tôi xin được nói về Tháng Chín đã. Tháng Chín, mùa tựu trường. Những từ này bỗng có vang âm kỳ lạ. Từ khoảng tối của ký ức, bỗng hiện lên những khuôn mặt trẻ thơ nơi thôn ổ, cùng mùi rơm rạ và khói bếp, những mái nhà những con đường trong sương sớm hay nắng chiều, bóng mẹ ngồi khâu cho ta tấm áo hay bóng cha đi làm về tiếng chuông xe đạp leng keng. Ấu thời, với sách vở bạn bè, vui buồn sướng khổ, đã về đây cùng ta. Khi nghĩ tới tựu trường, bạn có cảm nhận những điều vừa nói không, hỡi các bạn của tôi đang bên trời lưu xứ. Cho đi lại từ đầu / Chưa đi vội về sau… (Phạm Duy)
Làm sao đi lại từ đầu, bạn nhỉ. Chuyến tàu khởi hành từ sân ga ngày ấy vẫn cứ nhả khói băng băng về phía trước… Một nhà văn gần đây đã viết trên lưới như thế này: Tháng Chín, mùa tựu trường của cả nước Mỹ, tôi không còn nhớ đến Thanh Tịnh với đoạn văn vượt không gian và thời gian, mà trong tôi là bùi ngùi những câu thơ của Trần Mộng Tú: Tôi đứng trong sương nhìn chuyến bus / Sáng nay vừa đậu ở bên đường / Những em áo đẹp tay cầm sách / Tóc tung trong gió cùng đến trường…
A, những chiếc buýt màu vàng. Tim tôi đã có dịp nói đến những chiếc xe buýt chở học sinh này trên những trang viết của mình, và mới cách đây mấy hôm đã nhìn thấy lại trên các đường phố của Garland cùng với những khuôn mặt trẻ thơ tươi cười rạng rỡ chen chúc trong xe. Ở những câu thơ trên, Trần Mộng Tú có nói đến những em học sinh “tay cầm sách” và “tóc tung trong gió”. Thật ra đó là lối tả ước lệ, mặc dù nghe rất gợi cảm, rất thơ. “Tóc tung trong gió” thì có thể tuy ai cũng biết trẻ em Mỹ thường đội nón đi học, còn “tay cặp sách” thì không vì các em đều có backpack. Ngay cả cậu bé của Anatole France cách đây dăm bảy chục năm cũng đã đi tới trường với cặp sách trên lưng. Trẻ em Việt Nam ở Sài Gòn bây giờ cũng vậy, không đứa nào còn cắp sách mà chúng “hiện đại” lắm rồi với những cái túi đựng sách vở đeo trên lưng hoặc những cái carrier nhỏ có bánh xe kéo đi trên vỉa hè hay hành lang trường. Còn cắp sách đi học thì chắc chỉ có ở thời cậu bé của Thanh Tịnh và thời nhỏ của Tim Nguyễn này.
Thời đó, Tim đi học – đi bộ chớ không có xe – một tay ôm sách vở, một tay cầm lọ mực. Ngôi trường Tim học có tên là Thế Dạ nằm bên sông Hương. Bên kia sông là ánh mặt trời. Xanh xanh bãi mía nương ngô… Trước mặt trường là cánh đồng. Xế bên kia là biệt thự Mai Trang, nơi có cô gái mắt to khiến sau này có chàng làm thơ: em đi nhịp bước dạo đôi mùa / áo biếc chìm trong dáng núi xưa / trống lẻ trường bên hờ hững điểm…. Thời ấy, chưa có chuông điện. Ðể báo giờ vào học, ra chơi hay tan lớp, bác cai trường dùng dùi đánh vào cái trống lớn. Tiếng trống vang tới dòng sông, vang qua cánh đồng và những con đường đất trong xóm. Những năm yên bình ấy, chưa có honda, xế nổ hay xe hơi ồn ào như bây giờ, cho nên tiếng trống trường vang đi rất xa. Mỗi sáng Tim tới trường, chẳng khác nào cậu học trò trong Quốc Văn Giáo Khoa Thư: Xuân đi học coi người hớn hở / Gặp cậu Thu đi ở giữa đường / Hỏi rằng sao đã vội vàng / Trống chưa nghe đánh đến tràng làm chi… Tiếng trống thời thơ dại ấy bây giờ vang lên trong thơ Trần Mộng Tú và sống lại trong trái tim của Tim này:
Dĩ vãng khô như bình mực cạn
Tiếng trống rung trong bộ ngực gầy
Tháng Chín, cùng với những cô cậu bé con vui cười trên chiếc xe buýt màu vàng, còn là hình ảnh của những người dẫn đường (Crossing guards) ở các ngã tư phố xá, trong đó có hình ảnh của Josh. Josh là thành viên của nhóm Romeo (Retired Old Men Eating Out) thường họp nhau ở quán Golden Eagle, thành phố Richardson, Texas. Chính Josh đã có lần rủ Tim Nguyễn gia nhập toán những người dẫn đường để kiếm tiền tiêu vặt. Lẽ ra thì Tim đã theo Josh, khoác lên mình chiếc áo màu vàng, ra đứng ở ngã tư W.Walnut & Barnes mỗi sáng mỗi chiều cầm lá cờ phất cho các em học sinh nhỏ băng qua đường. Thuở nhỏ vui đùa nghịch ngợm, tóc không tung trong gió vì đầu húi cua, chạy băng qua đường làng không cần ai dẫn dắt. Lớn lên làm thầy giáo dạy học cũng là đưa học sinh đi trên những nẻo đường của sách vở. Giờ đây “trường đồ nhật mộ” – đường xa chiều xuống – đưa các em nhỏ băng qua đường phố thì cũng là phải thôi. Thế nhưng, do nghiệp báo bổ, Tim tôi đã không đi cho hết cái lộ trình rất logic của đời mình. Thôi đành vậy.
Mai đây, Tim tôi xin được mỗi sáng dẫn cô cháu nhỏ ra chỗ trạm xe buýt, đưa cháu lên xe để cháu tới trường. Và rồi, một mình, đứng vẫy tay theo chiếc buýt màu vàng…
TN