Từ lan Đà Lạt
Tháng chạp Đà Lạt, trời lạnh 15 độ. Ngồi trong nhà, áo đơn áo kép vẫn co ro. Nhìn ra ngoài thềm, thấy lan Kim Điệp toàn một mầu vàng, thản nhiên đùa gió như đàn bướm nhởn nhơ, kẻ viết bài chợt nhớ lần tới thăm vườn lan Vĩnh Mai ở chân đèo Prenn, nơi có mấy trăm chậu lan Kim Điệp xếp vàng rực trên giá đỡ nơi góc vườn. Cách đó không xa là vườn anh An, chủ sở hữu vài loài lan hài độc đáo. Đi đâu trên đất Đà Lạt, từ tiệm trà Trâm Anh với chậu lan Hạc Đính cao trên bốn thước, tới Viện Sinh học Tây Nguyên với bộ sưu tập hơn 200 loài lan quý hay Vườn hoa Thành phố, chợ Đà Lạt… du khách cũng bồi hồi ngây ngất vì hương sắc hoa lan.
Nói về vẻ sang cả của lan, một chị bán lan ở chợ Hòa Bình (chợ trên) – vốn học Đại học Văn khoa Đà Lạt trước 75 – chỉ những giò Ngọc Điểm, Thủy Tiên treo xen những chậu Cát Lan đỏ tím, cả Hồ Điệp trắng muốt – bảo sách Tàu cho mẫu đơn là “Vương giả chi hoa”, hồng là “Phú hào chi hoa”, lan là “Quân tử chi hoa”. Hai loại trên khoan nói, chỉ nói riêng lan, thấy quả hai chữ “Quân tử” gán cho loài hoa này rất đáng. Ở thì rừng sâu thanh vắng, núi cao hiểm trở. Ăn thì gió núi sương ngàn. Suốt đời u nhã, đạm bạc mà hương sắc biến hóa trên cả phi thường. Dịp Tết nhất, “đi” một chậu lan xem ra nho nhã hơn tặng chai rượu tây bạc triệu. Hỏi giá lan Đà Lạt dịp tết Tân Mão thế nào, chị bán lan lắc đầu, cũng vô chừng! Dendro đỏ tím, năm ngàn tới mười ngàn một cành. Lan Mokara, Vanda phải mười, mười lăm ngàn. Xưa có ông Khuất Nguyên nước Sở, không được “mắt rồng” định giá đúng, buồn rầu đeo hoa lan nhảy xuống sông Mịch La tự trầm. Còn bây giờ, mỗi ngày, lan Đà Lạt chở về chợ hoa bán sỉ Hồ Thị Kỷ ở Sài Gòn trên những chuyến xe đò một hai giờ sáng. Trên đó, họ định giá cao thấp thế nào, có khiến ai phải ôm lan nhẩy xuống sông không.
Tới lan Sài Gòn
Ngày ông táo chầu trời, kẻ viết bài ghé vài shop quen đường Hai Bà Trưng hỏi tình hình lan tết. Họ cho biết lan Mokara, một nhánh giá bán gấp 10 lần Dendro tím, nghĩa là xỉu xỉu 100.000 đồng/giò. Thế cũng chưa mắc bằng Cattleya, tiếng Việt gọi Cát Lan. Với ưu điểm hoa to bằng bàn tay, hương thơm nồng nàn say đắm, chậu “Cát” chỉ một chùm bông, không dưới 250,000 đồng. Nếu ghép chung nhiều loại “Cát” khác nhau, sẽ tính tiền theo tổng số cây ghép. Đắt tiền không thua Cát lan, là Hồ Điệp. Hoa Hồ Điệp cánh dầy, không thơm như Cát Lan, bù lại, nhánh bông Hồ Điệp rất dài, treo chơi hai tháng vẫn tươi như mới. Rải rác từ sân bay Tân Sơn Nhất tới công viên Hoàng Văn Thụ, có khá nhiều đầu mối nhập lan Hồ Điệp trực tiếp từ Đài Loan, Hồng Công. Hỏi giá cả, người bán nói hết sức kênh kiệu “Không có hai trăm ngàn, đừng sờ vào Hồ Điệp”. Mà đấy mới chỉ nói một giò. Nếu mua nguyên chậu ghép nhiều giò, thì cứ hai trăm ngàn nhân lên, tính tiền. Hồ điệp đẹp “bá chấy” như vậy, chả trách nhiều tay chơi tài tử, không đủ sức “đưa nàng về dinh”, đành ngày nào cũng dừng xe ngắm “chùa” cho đỡ nhớ.
Ở câu lạc bộ Thanh Tâm, nơi có nhiều tay chơi lan kỳ cựu, không khí thật sôi nổi. Mùi tết như có thể sờ thấy, ngửi thấy trên những chậu lan sắp tham gia hội thi lan Tao Đàn. Chị Hạnh, một tay chơi lan có hạng, đồng thời là chủ trang trại lan Hóc Môn, cho biết, ngày thường, chơi thì ai cũng tự nhiên, sởi lởi nhưng động có cuộc thi, thì ai cũng bo bo giấu ngón độc, thậm chí giở cả “trò mèo”. Chả hạn, để Cattleya có cánh ngoài đứng thẳng, các cánh xếp khít nhau (cánh hoa cụp, hở khoảng trắng, sẽ bị loại) thì gần ngày đem hoa đi thi, chủ nhân bao cánh hoa bằng giấy kiếng, dựng đứng chúng lên, dùng kẹp giấy kẹp “tai”. Tới cận lúc thi mới gỡ giấy, gỡ kẹp. Chấm xong, được giải, đem hoa về, lúc đó “mánh” lộ ra hết. Người thua ức lòng kiện người thắng. Ngặt nỗi, sau hội chợ, ban giám khảo giải tán hết, chẳng ai xử, coi như huề!
Thế giới Cát Lan rực rỡ muôn màu
Khi bài viết này đến tay các bạn, Sài Gòn đã khoác áo mùa xuân. Dân chơi lan chuyên nghiệp đang tề tựu ở hội thi Tao Đàn. Một giám khảo cho biết, phần lan rừng Việt Nam, đã nhận được sự ghi tên tham dự của vài loại lan lạ. Vì những cuộc thi trước đây có màn mượn lan đi thi, phù phép trước khi thi,… nên một nghệ nhân tuyên bố “Mượn lan đi thi, phù phép trước khi thi không phải tiết tháo quân tử, không đáng chơi hoa quân tử! Thi cốt vui. Được giải thì tốt. Không được cũng không sao”.
