Theo dõi một số bài trong mục này, và ngay cả những câu Hỏi-Đáp trong chuyên mục Chuyện trò với Thày thuốc của Bs. Nguyễn Ý Đức trên báo Trẻ, bạn đã nhiều lần gặp các thuật ngữ y khoa chất chống oxyt hóa (antioxidant) hoặc gốc tự do (free radical). Để có một số khái niệm căn bản về các từ ngữ đó, xin được giải thích sơ lược như sau.
Một lát táo đổi màu. Cá ươn trở mùi. Vết cắt trên da chảy máu và sưng tấy. Tất cả đều do một tiến trình tự nhiên gọi là oxyt hóa (oxidation). Nó xảy ra cho tất cả mọi thứ tế bào, kể cả tế bào trong thân thể chúng ta.
Để giúp cơ thể chống lại tiến trình nghiệt ngã của oxyt hóa, bà mẹ thiên nhiên cung cấp cho ta hàng ngàn những thứ kháng lại, có trong rau, trái, hạt… Nhất là trong môi trường ô nhiễm ngày nay, chất chống oxy hóa rất cần thiết cho cơ thể chúng ta.
– Chất chống oxyt hóa giúp ngăn ngừa oxyt hóa ra sao?
Khi khí oxy tương tác với các tế bào – nơi một lát táo, hay các tế bào gần cận vết cắt trên da – thì sự oxyt hóa xảy ra. Kết quả là có sự thay đổi nơi các tế bào đó. Chúng có thể chết đi, như nơi trái cây bị thối rữa. Đối với vết cắt trên da, các tế bào chết dần dần được thay thế bằng tế bào mới, và vết cắt lành lặn.
Cái sinh và cái chết của các tế bào trong thân thể cứ tiếp tục như thế, suốt 24 giờ một ngày. Đó là tiến trình cần thiết để giữ cho cơ thể lành mạnh.
Nhưng lại có một điều bất lợi: Tuy cơ thể trao đổi oxy một cách rất hữu hiệu, nhưng trong tiến trình đó có từ 1% đến 25% các tế bào bị hư hại và trở thành các gốc tự do (free radical).
“Free radical” là một thuật ngữ dùng để mô tả các tế bào bị hư hại mà có thể gây nên bệnh tật. Gọi chúng là “free – tự do” là vì chúng thiếu mất một phân tử chính yếu, nên điên cuồng đi tìm một phân tử khác để kết thành đôi.
– Nguy hiểm của các Free Radical
Free radical trong cơn chiến đấu nói trên không chỉ giết đi các tế bào để lấy phân tử chúng bị thiếu, mà còn làm cho tế bào bị thương tổn, làm hư DNA, tạo ra nguyên nhân gây bệnh tật.
Lý do là vì khi DNA của tế bào thay đổi, tế bào tăng trưởng và sản xuất bất thường, nhanh chóng.
Tế bào bình thường khi hoạt động đều sản sinh ra một lượng nhỏ các free radical, giống như bộ máy xe hơi nhả ra khói khi chạy. Nhưng những free radical này được kiềm chế bởi các chất chống oxyt hóa do cơ thể sản xuất ra, nên không gây nên vấn đề gì.
Nhưng các độc tố từ bên ngoài, đặc biệt là khói thuốc lá và không khí ô nhiễm, cũng là những nguồn gốc sinh ra free radical. Thực phẩm và nước uống cũng chứa free radical do thuốc trừ sâu và các độc tố khác. Uống quá nhiều rượu, làm kích hoạt sự sinh sôi nảy nở của free radical.
Những cuộc tấn công từ bên ngoài này có thể áp đảo hệ thống phòng vệ free radical tự nhiên của cơ thể. Theo với thời gian, thân thể không chống lại được những cuộc tấn công dồn dập này, sẽ dẫn đến những tật bệnh, như ung thư, tim, Alzheimer và Parkinson.
– Tạo chất chống oxyt hóa trong cách ăn uống
Con người sống ở thế kỷ 21, nhất là cư ngụ trong các đô thị, phải hít thở thứ không khí không còn trong sạch như trước, cần phải có thêm chất chống oxyt hóa trong thực phẩm để chống lại những cuộc tấn công nói trên, vì cơ thể chúng ta không thể đơn phương tạo đủ.
– Các loại chất chống oxyt hóa
Các chất chống oxyt hóa thông thường hiện nay chúng ta thường nghe nói tới là: vitamin C, E, flavonoid, polyphenol…