Ngụ ngôn (fable) là loại truyện được nhiều người ưa chuộng vì mang tính giáo dục cao. Người nổi tiếng về thể loại này là văn thi sĩ Jean de La Fontaine (1621-1695, Pháp quốc), theo âm Việt ngữ gọi là Lã Phụng Tiên hoặc La Phụng Tiên. Ông có những truyện ngụ ngôn rất hay như Ve Sầu và Kiến, Quạ và Cáo, Cáo và Cò, Sói và Cừu, Ếch Muốn Lớn Bằng Bò, Rùa và Thỏ, Chuột Tỉnh và Chuột Đồng, Sư Tử và Muỗi, Sáo Mượn Lông Công, Cây Sồi và Cây Sậy, Lão Hà Tiện Mất Kho Báu… Nhiều truyện phổ biến đến nỗi người ta quên tác giả, thậm chí còn tưởng là truyện của Việt Nam.
Tháng 4-2007, người ta đã làm một bộ phim nói về cuộc sống của ông và được phát hành tại Pháp, với tựa đề là “Jean de La Fontaine – Le Défi” (Jean de La Fontaine – Sự Thử thách). Ông có câu nói được coi là danh ngôn: “Không gì nguy hiểm hơn bạn bè ngu dốt. Tôi thà có kẻ thù khôn”.
Năm Ất Mùi, năm con Dê, chúng ta xem lại mấy ngụ ngôn liên quan con vật này – không chỉ để vui Xuân, ăn Tết, mà còn là dịp để ngẫm sự đời và xem lại cách sống của chính mình.
1. Dê, Cừu và Sói
Cừu là loài ăn cỏ, thường sống theo đàn lớn. Khi có Sói xuất hiện, Cừu luôn quen chạy tán loạn, mỗi con một nơi, thế nên Sói dễ bắt Cừu. Còn Dê là loài ăn cả cỏ và lá cây, thường sống theo bầy nhỏ, phàm ăn nhưng khéo leo trèo. Ở đâu có đàn Dê xuất hiện, chỉ một thời gian sau là cây cối bị trụi sạch lá. Khác với Cừu, khi Sói xuất hiện, Dê luôn đứng sát lại với nhau và chĩa sừng ra phía ngoài khiến Sói khó bắt được Dê.
Người chăn cừu có kinh nghiệm thường thả bầy Dê vào đàn Cừu. Khi sống cùng với Dê, Cừu cũng thay đổi thói quen. Nếu Sói xuất hiện, Cừu không chạy tứ tung nữa, chúng tập trung lại quanh bầy Dê, do vậy mà Sói khó bắt được Cừu.
Một lần nọ, có một con Cừu lạc đàn lang thang trên đồng cỏ bị Sói bắt gặp. Sói liền phỉnh lừa Cừu rằng loài Sói vốn rất kính trọng loài Cừu vì Cừu không làm tổn hại tới cây cối, nhưng đối với loài Dê thì khác, tham lam và chuyên phá hoại cây cối. Sói đề nghị Cừu tránh xa Dê để chúng có thể tấn công Dê nhằm bảo vệ cây cối cũng như đồng cỏ cho Cừu. Cừu trở về nói với cả đàn Cừu biết, chúng thấy có lý nên quyết định tránh xa bầy Dê.
Khi Sói xuất hiện, đàn Cừu không còn ở gần bầy Dê nữa nên mạnh con nào con nấy lại bỏ chạy tán loạn theo bản năng, thế là Sói thoải mái vồ lấy Cừu mà ăn thịt.
Dê, Cừu và Sói – nguồn gutenberg.org
2. Dê Đen và Dê Trắng
Một gia đình nông dân nọ có nuôi một đàn dê, trong đó có một chú Dê đen. Các con Dê trắng rất kiêu ngạo vì bộ lông trắng phau như tuyết, thường tỏ ra coi thường Dê đen, mô tả dê đen “giống như một kẻ nghèo hèn với chiếc áo bẩn thỉu”.
Ngay cả ông chủ cũng coi thường Dê đen, ông ta chỉ cho Dê đen ăn những loại cỏ kém dở, thỉnh thoảng còn đánh đập Dê đen vì “tội” tranh ăn với Dê trắng. Dê đen rất đau lòng khi phải sống những ngày tháng cô đơn vì bị mọi người phân biệt đối xử, ghét bỏ và xa lánh.
Một ngày đầu Xuân, cả đàn dê cùng ra ngoài ăn cỏ, chúng đi rất xa. Đột nhiên trời đổ một trận mưa tuyết lớn, cả đàn đành nấp vào một bụi cây. Một lúc sau, xung quanh bụi cây đã phủ đầy tuyết trắng. Do tuyết dày nên cả đàn dê không sao ra được, chỉ còn cách ngồi chờ chủ đến cứu.
Ông chủ lên núi tìm đàn dê của mình, nhưng vì xung quanh toàn tuyết trắng, nên ông không sao phát hiện ra đàn dê ở đâu. May mắn thay, từ xa ông nhìn thấy có một đốm đen. Khi chạy tới, quả nhiên cả đàn dê đang bị kẹt ở đó, và đốm đen kia chính là Dê đen.
Ông chủ ôm lấy Dê đen và thốt lên: “May mà nhờ có mày, nếu không cả đàn đã chết cóng vì tuyết rồi”. Các con Dê trắng cũng ôm lấy Dê đen và cảm ơn rối rít.
3. Dê và Sói
Một buổi sáng, Dê mẹ đi ra chợ mua thức ăn về cho gia đình chỉ có hai mẹ con. Dê mẹ bảo Dê con: “Trông nhà cẩn thận nhé, con trai!”. Vừa cẩn thận chốt kỹ cửa vừa dặn thêm: “Không cho bất kỳ ai vào, nếu họ không biết mật khẩu ‘Đả đảo Sói cùng tất cả các giống Sói!’, con nhé!”.
Một con Sói nấp gần đó nghe được “mật khẩu”. Ngay khi Dê mẹ vừa đi khuất, Sói phóng lại gõ cửa và nói nhẹ nhàng: “Đả đảo Sói cùng tất cả các giống Sói!”. Đúng là “mật khẩu” rồi, nhưng khi lén nhìn qua khe cửa, Dê con chỉ nhìn thấy một cái bóng lờ mờ đứng bên ngoài nên cảm thấy không an tâm. Dê Con bảo: “Cho tôi xem cái chân có trắng không, nếu không thì tôi không mở cửa cho vào đâu”.
Sói nào lại có chân trắng chứ? Thế là Sói già phải bỏ đi với cái bụng đói. Nhìn thấy Sói chạy vào rừng, Dê con tự nhủ: “Đừng bao giờ nghĩ là đã quá chắc chắn, cẩn thận thêm tí nữa cũng không thừa”.
Dê và Sói – nguồn templestudy.com
TTT