“Võ Phiến, Một Ðời Trăn Trở” là tác phẩm của Nguyễn Hưng Quốc, do Người Việt Books xuất bản, in tại Hoa Kỳ ngày 28 tháng 10 năm 2015. Theo lời nói đầu của tác giả, “Ðây là ấn bản thứ hai của cuốn Võ Phiến, do nhà xuất bản Văn Nghệ phát hành năm 1996. Dù nhan đề thay đổi một chút, nội dung chính của cuốn sách vẫn như cũ.” [Lời Nói Ðầu – Võ Phiến, Một Ðời Trăn Trở.] Ngoài phần lời nói đầu và phụ lục, quyển sách dày 251 trang này được chia thành 07 chương. Mỗi chương có một chủ đề riêng biệt, chẳng hạn như: “Một Phong Cách, Nhà Lý Luận Văn Học, Nhà Phê Bình Văn Học, Nhà Tạp Luận, Nhà Tùy Bút, Người Viết Truyện, Một Niềm Trăn Trở Không Nguôi.”
Nguyễn Hưng Quốc – một tên tuổi quen thuộc trong lãnh vực phê bình văn học ở hải ngoại. Ông nguyên là chủ bút Tạp Chí Việt [1998-2001], và là đồng chủ bút tờ báo mạng Tiền Vệ. Hiện nay ông là chủ nhiệm Ban Việt Học tại Trường Ðại Học Victoria, Úc Ðại Lợi.
Một người có tên tuổi viết về “Võ Phiến, Một Ðời Trăn Trở” đã giúp độc giả cảm nhận: Trong lãnh vực viết văn, nghề nghiệp và hoàn cảnh sống đúng là có phần nào giới hạn ngòi bút của từng văn sĩ. Nhưng nếu xét ở khía cạnh khác, đây cũng là điều hay. Vì mỗi một nhà văn sẽ cho độc giả thấy được từng khía cạnh xã hội, theo góc nhìn của họ, một điều mà người cầm bút khác không thể nhìn thấy được. Thí dụ như nếu không có một Trần Tế Xương hoạn lộ thất chí, độc giả sẽ không thể có cái nhìn trần trụi về hoàn cảnh xã hội thời của ông.
Riêng Võ Phiến hơi khác hơn quan điểm quen thuộc mà độc giả thường thấy. Văn chương chưa bao giờ là nghề nghiệp của ông. Viết về văn học hay sáng tác đối với Võ Phiến chỉ là nghề tay trái, bởi vì từ trước năm 1975 cho đến khi qua đời, Võ Phiến là công chức. Ông viết trong những ngày lễ nghỉ, trong những giờ giải lao khi ngồi làm việc…Tuy không tự nhận là người cầm bút chuyên nghiệp, nhưng với gần 50 tác phẩm để lại trước khi an giấc ngàn thu, có thể nói năng suất và bản lãnh sáng tác của Võ Phiến không thua kém bất cứ nhà văn nhà thơ chuyên nghiệp nào. Và đặc biệt, một đời trăn trở của ông được hình dung qua nhiều khía cạnh khác nhau của cuộc đời.
Không phải là nhà văn nhà thơ chuyên nghiệp, chỉ là một công chức cần mẫn làm việc theo thời gian biểu, làm tròn trách nhiệm được giao phó. Vậy thì Võ Phiến – một đời trăn trở những gì? Tác giả Nguyễn Hưng Quốc viết rằng:
“Dù nhìn người như một thể xác hay như một quan hệ xã hội, ở đâu Võ Phiến cũng chỉ bắt gặp một điều: sự nhỏ nhoi, sự yếu ớt. Thân xác con người, dù cực kỳ quan trọng đối với con người, là một cái gì mong manh và dễ hư hỏng biết chừng nào. Trong tác phẩm của các nhà văn khác, chúng ta có thể bắt gặp những nhân vật bệnh tật, nhưng dường như trong tác phẩm của Võ Phiến, chúng ta mới bắt gặp những nhân vật, thật nhiều nhân vật lo lắng một cách thái quá về sức khỏe, thường xuyên bị ám ảnh về bệnh tật, có thể gọi là những người mắc bệnh-sợ-bệnh. Chỉ một cơn gió, một giọt mưa, một cái nhảy mũi, một đêm thao thức…cũng làm họ cuống cuồng. Họ càng chăm sóc thân thể họ, thân thể họ càng tàn tạ dần. Mỗi một tuổi mới đều mang lại một dấu hiệu tàn tạ mới. Bởi vậy, phần lớn nhân vật của Võ Phiến đều thấp thỏm trước năm tháng, đều bị ám ảnh bởi thời gian. Với Hữu, trong Một Mình, thời gian đồng nghĩa với sự mỏi mòn, suy kiệt của thể xác, đồng nghĩa với sự mất dần khả năng giao cảm…Hơn nữa, thời gian còn đồng nghĩa với cái chết…[Trang 181] “Ðã nhỏ nhoi, đã yếu ớt, con người lại bị bao nhiêu là tác động từ bên ngoài. Có những biến động lớn làm thay đổi hẳn con người. Anh Năm Hà trước kia lành đến thế mà bây giờ…Chị Bốn Chìa Vôi trước kia vô tâm đến thế mà bây giờ…Ngay trong cái xóm gò nghèo nàn trong “Về Một Xóm Quê” cũng có cơ man những chuyện bể dâu…” [Trang 182]
Có lẽ những nhân vật được đặt tên trong mỗi một truyện ngắn, mỗi một bài tùy bút của Võ Phiến, chính là những hình ảnh đầy hỉ-nộ-ố-ái-lạc-dục trong bức tranh đời đa dạng, chính là những con người trôi nổi trên sân khấu đời có nhiều khung cảnh và bố cục phức tạp, nên khiến ông phải trăn trở. Bởi vì cũng chỉ là con người ấy, cũng chỉ diện mạo-tên tuổi- chỗ ở ấy, nhưng lúc thế này khi thế khác, biến hóa dị thường. Sự đa nhân cách của một con người như trầm tích biển ẩn giấu thật sâu trong cái tôi của họ, là điều khiến người công chức Võ Phiến trong lúc cầm bút phải chau mày, phải giật mình khi đối diện với những bất ngờ đầy biến động của kiếp phù hoa nhân sinh.
HNP – 11:03am Thứ Bảy ngày 28 tháng 11 năm 2015